افزایش صادرات نفت ایران، حتی بدون توافق وین

گروه اقتصادی/ صادرات نفت ایران به بالاترین سطح از زمان تحریم رسیده است و آن طور که مقامات کشور و منابع ثانویه بازار جهانی نفت خام گزارش می‌دهند، صادرات نفت خام کشور از یک میلیون بشکه در روز نیز عبور کرده و تمام منابع ارزی حاصل از این صادرات نیز به کشور بازمی‌گردد. خبرگزاری رویترز در این رابطه به نقل از ناظران و فعالان بازار نفت می‌نویسد: «ایران توانسته است با استفاده از شرایط جدید فروش نفت خود را افزایش دهد و اخیرا صادرات نفت ایران برای اولین بار از زمان خروج ایالات متحده از برجام در سال ۲۰۱۸ به بیش از یک میلیون بشکه رسید. بخش عمده صادرات نفت ایران راهی چین شده است. اگرچه دولت جو بایدن گفته است که در مورد لغو تحریم‌های نفتی موجود علیه ایران به چین هشدار داده است.»
کارشناسان و تحلیلگران بازار نفت تحریم‌های امریکا را شکست خورده می‌دانند و معتقدند که اعلام رسمی آمار واردات نفت از سوی گمرک چین در ماه ژانویه نشان دهنده بن بست تحریم‌های امریکاست. چراکه دیگر مشتریان نفت ایران رسماً نقض محدود تحریم‌های امریکا را در پیش گرفته‌اند.
در همین حال، سه شرکت بین‌المللی رهگیری جریان تجارت نفت جهان شامل Petro-Logistics، SVB International و Vortexa Analytics نیز افزایش چشمگیر صادرات نفت ایران در ماه‌های اخیر را تأیید می‌کنند و به عنوان منابع ثانویه عنوان می‌کنند که صادرات نفت ایران از یک میلیون بشکه در روز عبور کرده است.
مدتی است که مقامات و مسئولان کشور نیز افزایش صادرات نفت ایران به بیش از یک میلیون بشکه در روز را تایید می‌کنند. به طوری که در روز‌های اخیر سعید جلیلی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفت وگوی ویژه خبری صداوسیما بیان کرد: «دموکرات‌های امریکا می‌گفتند تحریم‌های فلج کننده را برای ایران دنبال می‌کنیم و ترامپ هم فشار حداکثری را مطرح کرد. تحریم‌های امریکا از جنس ثانویه است و هر کشوری که با ایران قصد مراوده اقتصادی داشت نیز تحریم می‌شد. ایران اکنون یک میلیون و۲۰۰ هزار بشکه نفت می‌فروشد و پول آن را هم می‌گیرد و کارمزد این فروش هم بسیار کمتر از قبل تحریم هاست.»
این میزان از صادرات نفت ایران طی سال‌های اخیر –پس از تحریم امریکا- بی سابقه است و نشان می‌دهد که دیپلماسی فعال دولت سیزدهم و همین طور عطش بازار برای نفت ایران منجر به شکست تحریم‌های امریکا شده است. در گزارش‌های اخیر بانک مرکزی و گمرک ایران نیز این مسأله نمایان است. به طوری که براساس نماگرهای اقتصادی در نیم‌سال نخست ۱۴۰۰ که اخیراً بانک مرکزی آن را منتشر کرد، صادرات نفتی (نفت خام، فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی، مایعات و میعانات گازی) ۱۱۸ درصد و صادرات غیرنفتی ۵۰ درصد افزایش داشته است. به این ترتیب که صادرات نفتی در نیمه نخست سال ۱۳۹۹ معادل ۸ میلیارد و ۵۵۸ میلیون دلار بوده و در نیمه نخست ۱۴۰۰ این عدد ۱۸ میلیارد و ۶۷۷ میلیون دلار شده و صادرات غیرنفتی نیز از ۱۱ میلیارد و ۵۷۲ میلیون دلار به ۱۷ میلیارد و ۴۳۱ میلیون دلار رسیده است. در همین حال، گمرک ایران نیز درآمد صادرات غیرنفتی کشور را ۳۸ میلیارد و ۷۶۳ میلیون دلار برای ۱۰ ماه نخست سال اعلام می‌کند که نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته رشد ۳۸ درصدی داشته است و نشان می‌دهد تحریم‌ها در زمینه صادرات غیرنفتی نیز تا اندازه‌ای اثر خود را از دست داده است. این نشان می‌دهد که اقتصاد ایران با توافق وین و یا بودن توافق وین، راه رهایی از تحریم‌ها و خنثی‌سازی آن را پیدا کرده است.
ضرورت بازگشت ایران به بازار نفت
در همین رابطه، مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت از ناتوانی اوپک‌پلاس در پایبندی به تعهدها گزارش می‌دهد و می‌نویسد: به نظر می‌رسد عربستان و امارات متحده عربی تنها کشورهایی هستند که دارای ظرفیت مازاد تولید نفت خام خواهند بود. بر اساس برآورد انرژی اینتلیجنس این دو کشور در مجموع دارای ظرفیت مازاد ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز هستند که می‌تواند طی ۳۰ روز به این سقف برسد و آن را برای ۹۰ روز به‌صورت پایدار حفظ کند. با اینکه برخی منابع معتقدند ظرفیت مازاد موجود در بازار که عمدتاً از سوی عربستان نگهداری می‌شود، برای تأمین تقاضای نفت در سال ۲۰۲۲ کافی است باید به این موضوع توجه داشت که کاهش ظرفیت مازاد تولید همزمان با سطوح بسیار پایین ذخیره‌سازی نفت، بازار نفت را بشدت شکننده و در برابر هرگونه تکانه عرضه و تقاضا ناپایدار می‌کند. افزایش بسیار محدود ظرفیت تولید عربستان و امارات در سال ۲۰۲۳ به میزان ۶۰۰ و ۲۵۰ هزار بشکه در روز در شرایط انتظار تداوم رشد تقاضای نفت در کوتاه‌مدت بخوبی ضرورت سرمایه‌گذاری بیشتر در بخش بالادستی نفت برای تقویت ظرفیت تولید نفت خام در جهان را یادآور می‌شود.
با آنکه از سال ۲۰۱۱ تا سال ۲۰۲۱ شاهد دو تکانه منفی قیمت نفت در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۲۰ بوده‌ایم، میانگین قیمت نفت برنت در این دهه برابر ۷۵ دلار برای هر بشکه بوده است. این قیمت‌های به‌طور نسبی بالای نفت، سیگنال مناسبی را به بیشتر کشورهای نفتی برای سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی نداده و بخش اعظم درآمدهای صادرات نفت این کشورها برای مخارج جاری و سرمایه‌ای غیرنفتی تخصیص یافته است. ۱۳ عضو از ۲۳ عضو اوپک پلاس در یک دهه گذشته با کاهش تولید نفت مواجه شده‌اند. ونزوئلا، نیجریه، آنگولا و الجزایر در دسامبر ۲۰۲۱ دارای تولید نفت خام تجمعی ۳ میلیون و ۲۷۰ هزار بشکه در روز کمتر در مقایسه با دسامبر ۲۰۱۱ هستند. ظرفیت تولید این کشورها در دهه ۱۹۹۰ و در شرایطی که میانگین قیمت نفت برنت برابر ۱۸ دلار در هر بشکه بود ایجاد شده، اما از دهه ۲۰۰۰ روند کاهش تولید و افت ظرفیت تولید این کشورها آغاز شده و تا سال ۲۰۲۱ ادامه داشته است. این شرایط ضمن نشان دادن ضرورت افزایش سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی نفت، اهمیت بازگشت ایران به‌عنوان یک صادرکننده مهم به بازار نفت را نشان می‌دهد. بی‌تردید اضافه شدن ایران به بازار نفت به توازن بازار نفت و مهار قیمت‌های نفت کمک شایان توجهی خواهد کرد.

بــــرش

بازار جهانی نفت تحت فشار کمبود عرضه

پس از گزارش آژانس بین‌المللی انرژی درباره کمبود عرضه نفت خام در جهان در سال جاری، قیمت نفت بیش از 3 درصد افزایش یافت، به طوری که روز جمعه (آخرین روز معاملاتی هفته)، بهای معاملات آتی نفت برنت به بیش از 94 دلار در هر بشکه رسید. آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرد که اگر کشورهای دارای ظرفیت اضافه تولید مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی، ایران و ونزوئلا نفت خام بیشتری تولید کنند، می‌توانند به آرام کردن بازارهای بی‌ثبات نفت کمک کنند اما ائتلاف اوپک پلاس در ژانویه ۹۰۰ هزار بشکه در روز کمتر از هدف تولید کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی همچنین پیش‌بینی تقاضای خود در سال ۲۰۲۲ را بر اساس بازنگری در داده‌های تاریخی ۸۰۰ هزار بشکه در روز افزایش داد. انتظار می‌رود تقاضای جهانی در سال جاری ۳.۲ میلیون بشکه در روز افزایش یابد و به رکورد ۱۰۰.۶ میلیون بشکه در روز برسد. تحلیلگران بازار می گویند که در صورت موفقیت‌آمیز بودن مذاکرات هسته‌ای و رفع تحریم‌های امریکا علیه صادرات نفت ایران، ایران همچنین می‌تواند ۱.۳ میلیون بشکه در روز به بازار اضافه کند.