رونق ترانزیت در خزر در گرو کشتی های رو-رو

راه و شهرسازی - شمال و جنوب کشور مرز دریایی دارد و این مزیت بزرگ، قابلیت افزایش ترانزیت و درآمدهای حاصل از آن را برای ایران ایجاد کرده است. توسعه زیرساخت‌های بندر و تجهیزات کشتیرانی، سهم بنادر از درآمدهای مالیاتی را افزایش می‌دهد. مدیرکل ترانزیت و لجستیک سازمان بنادر و دریانوردی در گفت‌و‌گو با «ایران» از برنامه‌هایی خبر داد که با اجرای آن، حمل بار از بنادر ایران بویژه بنادر خزر به کشورهای شمالی برای صاحبان بار با هزینه کمتر و به صرفه‌تر باشد.
در دو نقطه شمالی و جنوبی مرز دریایی داریم این موقعیت ژئوپلیتیک چه میزان در افزایش حمل بار از طریق دریا و سودآوری، درآمدهای ترانزیتی را به همراه داشته است؟
بیشتر رویه‌های تجاری (صادراتی) در کشور سنتی است. مدت‌هاست موضوع لجستیک و مدیریت یکپارچه زنجیره تأمین در حمل‌ونقل در کشورهای توسعه یافته مطرح و عملیاتی شده است. در حمل‌ونقل باید پلت فرم لجستیکی پایه و اساس تمامی اقدامات از جمله تبادل اطلاعات محموله و وسیله حمل کننده باشد. به نظر می‌رسد باید تغییر و تحولاتی در کل حمل‌ونقل و بویژه حمل‌ونقل دریایی ایجاد شود. برای اینکه صادرات موفقی داشته باشیم مدیریت یکپارچه لجستیکی لازم است. البته این موضوع فقط به صادرات محدود نمی‌شود بلکه ترانزیت و واردات هم می‌تواند از این پلت فرم لجستیکی نهایت استفاده را ببرند. ساماندهی حمل‌ونقل دریایی خارج از سازمان بنادر است و متولیان متعددی دارد، اما این نهایتاً شرکت‌های کشتیرانی هستند که بنابر محاسبات مالی و شناخت بازار و دیگر عوامل تاثیر‌گذار به یک بازار حمل‌ونقل در مسیرهای جدید وارد و یا از آن خارج می‌شوند، اما نقش سازمان بنادر همواره تسهیل تجارت بوده است. سازمان بنادر تلاش می‌کند تا در این بخش با متولیان همراهی و شیوه‌های مختلف حمل‌ونقل را تسهیل کند.
کدام اقدامات برای تسهیل تجارت دریایی اجرا شده است؟
سازمان بنادر در سال 98 مقدمات تردد با کشتی‌های رو-رو در بنادر شمالی را فراهم کرد. مشکل اساسی این است که طرف ایرانی مالکیت هیچ شناور رو-رویی را در خزر ندارد. بیشترین شناورهای رو-رو در خزر متعلق به روسیه(19 کشتی رو-رو) و کشور آذربایجان با 9 فروند کشتی رو-رو و در رتبه دوم و کشور ترکمنستان با 2 فروند کشتی رو-رو در رتبه بعدی و نهایتاً کشورهای ایرانی و قزاقستان که فاقد کشتی رو-رو ملکی می‌باشند. با این تفاصیل می‌توان گفت ترانزیت دریایی در شمال در دست آذربایجان است و سهم این کشور در حمل‌ونقل کالا بیشتر از کشورهای دیگر حاشیه خزر است. اگر ما مالک شناور رو-رو باشیم، برنامه‌ریزی سفرها دست ما خواهد بود و اگر برنامه‌ریزی سفر توسط شناور انجام شود، می‌توانیم سفرها را با ظرفیت کامل انجام دهیم.
حمل بار در بنادردر حال حاضر با چه ظرفیتی است؟
حمل یک سر بار متأسفانه هزینه حمل را افزایش داده است. اگر برگشت شناورها و کامیون‌های سوار بر شناور هم با بار باشد سفر کشتی دوسر بار می‌شود و هزینه جابه‌جایی کالا هم کمتر می‌شود. تا زمانی که شناورها یک سر بار دارند و کشتی با نصف ظرفیت کار می‌کند هزینه حمل نمی‌تواند رقابتی باشد. علاوه‌بر مالکیت شناور نیاز داریم دیدگاه‌های سنتی را کنار بگذاریم و دیدگاه نو مبتنی بر لجستیک را در حمل‌ونقل اجرا کنیم. کالا از مرحله تولید در مبدأ تا رسیدن در مقصد، باید تحت پوشش برنامه‌های حمل‌ونقل قرار گیرد و یکی از ضرورت‌ها و الزامات توسعه حمل و نقل در حوزه دریا، توسعه حمل‌ونقل کانتینری است که باید در دستور کار جدی قرار گیرد.
این دیدگاه نو چگونه ایجاد می‌شود؟
اگر پلتفرم لجستیکی در مسیرهای حمل‌ونقل داشته باشیم بین شیوه‌های مختلف حمل‌ونقل هماهنگی خواهیم داشت به این معنی که مثلاً کشتی منتظر کامیون نمی‌ماند. کشتی وقتی به بندر می‌رسد باید تعداد مشخصی کامیون در بندر آماده باشد، به این ترتیب رفت و برگشت با برنامه خواهد بود. موضوع دیگر دیجیتالی شدن حمل‌ونقل است. یعنی اجزای مختلف حمل‌ونقل از محموله تا وسیله حمل قابلیت ردیابی را داشته باشد. با ردیابی صاحب کالا از موقعیت جغرافیایی کالا مطلع می‌شود و این دیدگاه مثبتی به صاحب کالا برای ترانزیت می‌دهد. رویکرد اصلی و محوری سازمان بنادر و دریانوردی در توسعه حمل‌ونقل دریایی، اجرایی و عملیاتی کردن حمل‌ونقل ترکیبی، دیجیتالی شدن حمل‌ونقل، ردیابی کالا و مباحث لجستیکی است. رونق ترانزیت واردات و صادرات با مدیریت یکپارچه زنجیره تأمین ممکن است و هزینه‌ها بسیار کاهش می‌یابد. با این اقدامات هزینه‌ها تا 25 درصد کاهش پیدا می‌کند.
برای کاهش هزینه حمل دریایی برنامه‌ای دارید؟
برای کاهش هزینه‌های تجارت دریایی، سازمان بنادر به تمام کشتی‌های رو-رو 80درصد تخفیف ارائه می‌کند. اقدام بعدی پرداخت تسهیلات ارزان قیمت از محل وجوه اداره شده سازمان، به مالکان کشتی‌های رو-رو است. برنامه‌های جدی دولت برای خرید کشتی‌های رو-رو با مشارکت بخش‌خصوصی است. خاطرنشان می‌کنم در ادامه تلاش‌ها و پیگیری‌های به‌عمل آمده از سوی این سازمان مجوز واردات دو فروند کشتی رو-رو کامیونی و یک فروند کشتی رو-رو ریلی از وزارت صنعت، معدن و تجارت اخذ و مذاکرات مربوط به خرید و راه‌اندازی این سرویس با خطوط کشتیرانی متقاضی در حال انجام است.
به‌عنوان یک کارشناس اقتصاد حمل‌ونقل این اطمینان را می‌دهم که بازار کشتیرانی رو-رو در دریای خزر پررونق است و تا سال‌های آتی این بازار برای مراودات تجاری ایران اشباع نخواهد شد. ایران به مالکیت کشتی رو-رو نیاز دارد تا حمل‌ونقل برنامه‌ریزی شده در این بخش را هدایت و کنترل کند. بازار کشتیرانی رو-رو پررونق است. در حالی که ظرفیت کشتی رو-رو ما در بندر انزلی کامل نمی‌شود، صف طویلی در مرز خشکی آستارا همین الان برای ورود کامیون‌ها به آذربایجان تشکیل شده است تا با کشتی رو-رو آذربایجان به روسیه و بندر آکتائو بروند. نیاز است دستگاه‌ها به‌صورت هماهنگ برای کامل شدن ظرفیت کشتی‌ها اقدام کنند. ترکمنستان از زمان کرونا مرز زمینی را بسته است در حالی که سفر با کشتی رو-رو چه از سمت آذربایجان یا ترکمنستان بسیار به صرفه‌تر است. با کشتی رو-رو دسترسی ما به تمام کشورها راحت‌تر خواهد بود.
اقدام دیگر برای رونق ترانزیت در بنادر شمالی این است که کشتی رو-رو بدون نوبت در بندر پهلو می‌گیرد و ما زیرساخت‌های لازم را برای پهلوگیری این کشتی‌ها داریم. همین اقدامات در کنار تخفیف 80 درصدی به تمامی هزینه‌های بندری این شناورها توانسته تا حدودی سبب رونق ترانزیت و تجارت دریایی در شمال کشور باشد.
عملکرد ترانزیت دریایی در سال‌های اخیر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ترانزیت در سال‌های گذشته رونق نداشته و بهترین عملکرد ترانزیت ما در سال‌های اخیر13.6 میلون تن بود که حدود 40 تا 50درصد آن از طریق دریا است. آمار 11 ماهه ترانزیت امسال (7.2 میلیون تن) در مقایسه با دوره مشابه در سال گذشته که میزان (4.4 میلیون تن) بوده رشدی 66.45 درصدی را نشان می‌دهد این رشد امیدوارکننده است و پیش‌بینی می‌شود با کاهش و بی‌اثر شدن تحریم‌ها در سال آتی، رشد چشمگیری داشته باشد. همچنین با استناد به کتابچه عملکرد آماری، پایش و کنترل آماری شاخص‌های کلیدی (KPI) بیش از 74 درصد از حجم کالاهای ترانزیتی که توسط ناوگان ریلی و جاده‌ای در هفت ماهه سال‌جاری جابه‌جا شده‌اند بواسطه عملیات لجستیک بنادر بوده و در این زمینه سازمان بنادر و دریانوردی نقش مهم و بسزایی دارد.
ما زیرساخت‌های لازم در بنادر را برای ترانزیت داریم. همیشه 25 درصد از ظرفیت بنادر را به ترانزیت اختصاص داده‌ایم. در بنادر شمال 35 میلیون تن ظرفیت داریم که 8میلیون تن آن برای ترانزیت است. در بنادر جنوبی هم حدود220 میلیون تن ظرفیت داریم که 50 میلیون تن آن را برای ترانزیت در نظر گرفته‌ایم. اما همیشه در بنادر ظرفیت ترانزیت پر نشده و خالی مانده است. یکی از برنامه‌های مهم کشور برای افزایش ترانزیت در کشور، سیاست توسعه محور شرق با محوریت بندر چابهار است. توسعه این بندر با توجه به اینکه بندری اقیانوسی است و به کشورهای جنوبی مانند هند دسترسی دارد در افزایش ترانزیت کشور بسیار مؤثر خواهد بود.