حفاظت از میراث ایرانی - اسلامی

زهره توکلی
خبرنگار
در اواخر ایام تعطیلات نوروز امسال، رئیس‌‌جمهور در نشست با جمعی از فعالان فرهنگی استان خراسان رضوی بر لزوم ساماندهی بافت قدیمی، تاریخی پیرامونی اطراف حرم مطهر رضوی ضمن مطالعه اقدامات انجام شده، تأکید و عنوان کرد که برای ساماندهی این بافت، باید طرحی نو ایجاد شود تا در عین بازسازی بتواند مظاهر فرهنگی و میراث گرانقدر دلبستگی به امام هشتم(ع) حفظ شود.
آیت‌الله دکتر سیدابراهیم رئیسی با اشاره به اینکه کار اقتصادی باید با هویت فرهنگی همراه باشد، بر توسعه‌یافتگی در تمام استان‌ها با توجه به حفظ هویت فرهنگی تأکید کرد.
بر اساس آمار‌ و اطلاعات اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی، مشهد حدود ۶۶۰ هکتار بافت تاریخی دارد که بیش از نیمی از آن، یعنی حدود ۳۶۰ هکتار آن در اطراف حرم قرارگرفته است. آن طور که پژوهشگران مشهدی اعلام کرده اند، در این شهر، نزدیک به ۸۰ بنای تاریخی وجود دارد که بیش از ۸۰ درصد آنها در بافت پیرامون حرم مطهر رضوی قرار گرفته و جالب اینجا است که حدود ۲۰ خانه تاریخی با معماری‌های خاص مثل حناساب، سیدان، زرین زاده و چندی خانه دیگر، با وجود قرار گرفتن در فهرست آثار ملی ایران، تخریب شده اند.
صدای تخریب بافت تاریخی اطراف حرم در سال ۱۳۸۶ بلند شد و مقام معظم رهبری در نامه‌ای به استاندار وقت خراسان رضوی بر رعایت هویت تاریخی و معنوی شهر‌ها در توسعه و بهسازی محیط شهری مشهد تأکید کردند، اما بازنگری‌های بعدی طرح طاش(طرح تفصیلی مرکز شهر) هم تأثیری بر جلوگیری از تخریب بنا‌ها و خانه‌های تاریخی بافت پیرامون حرم نداشت تا اینکه شورای عالی شهرسازی و معماری در ۱۹ تیر ۱۳۹۸، به دلیل تداوم اقدام‌های مخالف با حفاظت از حیثیت مکان و ارزش‌های ملموس و ناملموس بافت تاریخی فرهنگی پیرامون حرم مطهر رضوی، حکم به لغو و توقف طرح نوسازی و بهسازی حرم مطهر رضوی (مصوب سال ۱۳۸۷) داد.
رضا سلیمان نوری، فعال میراث فرهنگی در استان خراسان رضوی در این باره به «ایران» گفت: طرح ساماندهی اطراف حرم مطهر سال‌ها قبل ریخته شد که نواقص زیادی داشت اما به همت فعالان فرهنگی و اجتماعی مشهد، قرار شد طرح جدیدی ایجاد شود که با توجه به تصویب نهایی آن در اسفندماه سال99 باید در همان ماه نیز اجرای آن آغاز می‌شد اما ابلاغ آن به شهرداری ثامن تا مردادماه سال 1400 طول کشید.
این فعال فرهنگی با بیان اینکه موانع مختلفی در اجرای این طرح توسط شهرداری ایجاد شد لذا طرح آنگونه که باید پیاده‌سازی نشد، ادامه داد: رئیس‌جمهور درباره فضای فرهنگی اطراف حرم مطهر، حضور مستمر ساکنان اطراف حرم در طرح‌ها و حفظ کالبد قدیمی اطراف حرم نکاتی عنوان کردند که در طرح جدید لحاظ شده است. ایشان برغالب بودن خصوصیات ویژه فرهنگی بر اقتصادی و معماری در این طرح تأکید کرده‌اند چون طرحی که قبلاً در مشهد اجرا می‌شد نگاهی به ظرفیت مکان‌ها نداشت لذا بسیاری از مساجد، حسینیه‌ها، خانه‌های تاریخی و... در طرح اولیه حذف شد، نمونه بارز آن حسینیه مرحوم شیخ محمدتقی بجنوردی است که بیش از 100 سال سابقه برگزاری مراسم مختلف را داشت.
وی افزود: طرح قدیمی شکست خورده است چون این گونه طرح‌ها فقط مهندسی با نگاه اقتصادی هستند و با اقلیم منطقه همخوانی ندارند، بنابراین حتی در زمان‌های پیک مسافر و زائر، هتل‌های چند ستاره اطراف حرم مطهر اغلب خالی از مسافر هستند چون با توانایی مالی اغلب مسافران هماهنگ نیستند.
دکتر حسین عباس‌زاده، کارشناس میراث فرهنگی خراسان رضوی نیز در این باره به «ایران» گفت: تأکید رئیس‌جمهور در روند اجرای این طرح می‌تواند مفید باشد چون شهرداری‌های اطراف حرم باید به مفهوم فرهنگی و زیارتی بودن مشهد و معماری اسلامی آن و تفاوت این شهر با شهرهای دیگر توجه کنند.
وی افزود: متأسفانه بخشی از معماری اسلامی و ایرانی و آثار تاریخی در این محدوده خراب شده است ولی آنچه باقی مانده باید با کمک و همت شهرداری حفظ شود تا بتوان آنها را به عنوان الگو نگهداری کرد چرا که اینها شناسنامه‌های قومیتی شهر مذهبی مشهد هستند و مردم بیشتر برای دیدن آنها رغبت دارند تا دیدن مجتمع‌های تجاری بزرگ. این تأکید و دستور رئیس‌جمهور باعث می‌شود که همه شهرداری‌ها برای انجام هر کاری در مرحله نخست به بافت تاریخی بخصوص بخش فرهنگی و مذهبی آن توجه کنند تا این بخش‌ها حفظ شود یا حداقل از این وضعیتی که دارند، بدتر نشوند.
مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی خراسان رضوی نیز در مراسمی در سال گذشته بر حفظ و احیای بافت تاریخی پیرامونی حرم مطهر رضوی و اولویت قرار گرفتن آنها تأکید و عنوان کرد که ساماندهی مسیرهای گردشگری و تاریخی منتهی به حرم ضروری است.
به گزارش باشگاه خبرنگاران، سیدجواد موسوی افزود: در سالیان گذشته سکونت در بافت اطراف حرم مطهر رضوی کاهش یافته است که باید زندگی، فعالیت فرهنگی و اجتماعی در این بافت دوباره احیا شود.
وی ادامه داد: محله‌های تاریخی نوغان و تپل‌المحله(تَپُل‌محله) تخریب شده و باید از ادامه روند تخریب این بافت قدیمی جلوگیری کنیم و همه اقدامات به منظور حفظ و احیای میراث ارزشمند بافت تاریخی و هویتی اطراف حرم باشد.
این مسئول اضافه کرد: قرار بود در طرح نوسازی بافت اطراف حرم، زشتی‌ها پاک شود و مسیر تشرف به حرم برای زائران تسهیل شود، اما ساختمان‌های مجلل بدون توجه به الزامات حفظ و احیای هویت‌های تاریخی و فرهنگی قد برافراشته است؛ ساماندهی این مسیر‌های گردشگری و تاریخی منتهی به حرم ضروری است.