فیروزه شهر بابک؛ به نام و کام نیشابور

زهره توکلی
خبرنگار
رگه‌های فیروزه‌ای در معادن مس شهربابک، این شهر را زمستان 1400 در فهرست شهرهای ملی صنایع‌دستی کشور قرار داد. فیروزه‌تراشان شهر‌بابک بیش از هرچیزی می‌خواهند سایه شهر نیشابور را از روی فیروزه‌های شهرشان بردارند. آنها ملی شدن شهر‌بابک را قدم بزرگی برای جلوگیری از قاچاق و فروش فیروزه خود به نام نیشابور و مشهد می‌دانند. فیروزه شهر‌بابک همچنان به نام نیشابور و با قیمت بالا به فروش می‌رسد.
علیرضا سالاری، عضو هیأت‌مدیره اتحادیه فیروزه شهربابک به  «ایران» می‌گوید: نیشابور خودش هم فیروزه دارد اما استخراج آن محدود و قیمت آن بالا است. بنابراین فیروزه‌های شهربابک را هم در این شهر فرآوری کرده و به فروش می‌رسانند. فیروزه‌هایی که وارد این شهر می‌شود به صورت غیررسمی، چمدانی و محدود است، در صورتی که هر ماده استخراجی باید در جای خودش و به نام خودش به فروش برسد.
وی با بیان اینکه بر‌اساس مجوزها، سالانه 55تن فیروزه از معادن مس شهربابک برداشت می‌شود، می‌افزاید: همه معادنی که از آنها فیروزه استخراج می‌شود چه در داخل ایران و چه در کشورهای دیگر دارای درجه‌بندی کیفیت است، یعنی از کیفیت بالا و درجه یک تا کیفیت پایین وجود دارد اما متأسفانه برخی همکاران در شهرهای دیگر نظیر نیشابور یا مشهد، فیروزه درجه یک شهربابک را به‌عنوان فیروزه نیشابوری به فروش می‌رسانند، چون از یک‌سو فیروزه نیشابور برند است و در این صورت می‌توانند با قیمت بالاتری به فروش برسانند و از سوی دیگر فیروزه‌های درجه2 و کیفیت‌های پایین‌تر را هم به اسم شهربابک یا حتی باز‌هم به اسم شهر خودشان به فروش می‌رسانند.
سالاری درخصوص تلاش برای برند‌سازی فیروزه شهربابک می‌گوید: در این زمینه درحال انجام همکاری با دانشگاه تهران و انجمن صنفی کارفرمایی گوهرتراشان و گوهرشناسان هستیم اما فیروزه شهربابک نوپا است و 10سال از استخراج آن و حضور در بازارهای فروش می‌گذرد، لذا تا بتواند راه چند صد ساله نیشابور را طی کند، زمان می‌برد. یکی از راه‌های آن نیز ثبت ملی آن است که به تازگی انجام شده است.
وی اظهار می‌دارد: درحال حاضر 75شرکت تعاونی زیرمجموعه اتحادیه تعاونی فیروزه شهربابک قرار دارد و 75کارگاه خانگی نیز در این خصوص فعالیت می‌کنند که برای یک‌هزار نفر به صورت مستقیم اشتغالزایی ایجاد کرده است. البته حدود یک‌هزارو500 نفر در این حوزه هنری، آموزش دیده‌اند.
وی با بیان اینکه 60درصد افراد فعال در زمینه فیروزه‌تراشی را بانوان تشکیل داده‌اند، می‌افزاید: از آنجا که فیروزه‌تراشی نیاز به فضای زیادی ندارد، لذا بسیاری از بانوان خانه‌دار بویژه زنان سرپرست خانوار با داشتن دستگاه تراش مخصوص، به این کار مشغول هستند و درآمد خود را از همین طریق کسب می‌کنند.
سالاری، عمده مشکل درخصوص فیروزه شهربابک را کیفیت مواد اولیه عنوان می‌کند و می‌گوید: اگر شرکت ملی صنایع مس، این کار را تخصصی‌تر انجام دهد و پیمانکاری را بگذارد که در زمینه سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی تخصص بالاتری داشته باشد، به‌طور حتم کیفیت سنگ افزایش می‌یابد و بهتر می‌توانیم در بازارهای داخلی نظیر نیشابور، دامغان و نیز بازارهای جهانی رقابت کنیم.
فیروزه شهربابک در تنوع طرح و رنگ در دنیا بی‌نظیر است
محمدحسین فارسی‌نژاد، نایب‌رئیس اتحادیه فیروزه شهربابک نیز در این خصوص به «ایران» می‌گوید: مشکل اصلی ما مواد اولیه است، بنابراین باید در زمینه جمع‌آوری فیروزه از معدن شهربابک ساماندهی لازم صورت گیرد.
وی می‌افزاید: جلسات متعددی با مسئولان برگزار کردیم که برای جمع‌آوری فیروزه از افراد متخصص استفاده شود. بهترین آن اتحادیه فیروزه است چون سروکار اعضای اتحادیه فقط با فیروزه است، لذا فیروزه و رگه‌های آن را می‌شناسند. از سوی دیگر از طرف فرمانداری هم قول‌های مساعدی داده شده است که جمع‌آوری به اتحادیه فیروزه سپرده شود و اگر این اتفاق بیفتد متعهد می‌شویم که جمعیت یک‌هزار نفری شاغل در این حوزه را به 2تا 3برابر افزایش دهیم و این میزان اشتغالزایی رقم کمی نیست.
فارسی‌نژاد می‌گوید: در ابتدا کارگاه نگین را با 15نیرو راه‌اندازی کردم اما این تعداد به دلیل نبود نگین‌های کیفیت مناسب، به 6نفر رسید و در آخر هم مجبور شدم کارگاه را تغییر کاربری دهم و با ضایعات سنگ‌های فیروزه به کار فیروزه‌کوبی و فرآوری این ضایعات بپردازم که اینها هم نیازمند دستگاه‌های مخصوص است که مشاغل خانگی توان تهیه آن را ندارند.
فارسی‌نژاد می‌گوید: به مسئولان شهر گفته‌ایم که فیروزه‌ها توسط اتحادیه جمع‌آوری شود اما دراختیار اتحادیه قرار نگیرد و به‌ جای آن انباری در شهر ایجاد شود تا فیروزه‌های جمع‌آوری شده با نظارت مسئولان شهر در آن ذخیره و به‌تدریج و بر‌اساس نیاز کارگاه‌ها، توزیع شود تا ذخیره هم به صفر نرسد و کارگاه‌های موقت، بیکار نشوند، چون تعداد شاغلان در این حوزه کم نیست.
وی در مورد ویژگی‌های خاص فیروزه شهربابک اظهار می‌دارد: فیروزه شهربابک از نظر سنگ، رگه‌های آبی دارد که بسیار به فیروزه نیشابور شبیه است و در سختی و زیبایی سنگ از نوع نیشابوری آن، کم ندارد به‌طوری که تقریباً قابل تشخیص نیست که این سنگ فیروزه شهربابک است یا نیشابور.
وی ادامه می‌دهد: فیروزه شهربابک به لحاظ تنوع طرح و رنگ در دنیا بی‌نظیر است. از رنگ‌های آبی و سبز کمرنگ تا پررنگ، طیف‌های مشکی و رگه‌های قهوه‌ای گرفته تا طرح‌های پرطاووسی، ابروبادی، تارعنکبوتی و منحصربه‌فردی که فقط در شهربابک وجود دارد. حتی در فیروزه‌های این شهر، فیروزه طرح عقیق سلیمانی نیز مشاهده شده که یکی از مشتری‌های عرب آن را با عقیق اشتباه گرفته بود.
فیروزه شهربابک ظرفیت برند جهانی دارد
کاظم حسین‌زاده، معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمان در این خصوص به «ایران» می‌گوید: فیروزه موجود در شهربابک کیفیت بسیار خوبی دارد. به لحاظ رنگ‌بندی بسیار متنوع است و جنس آن نیز قابل‌قبول بوده و مورد استقبال هم قرار گرفته است.
وی درخصوص برند نشدن این فیروزه در مقایسه با فیروزه نیشابور می‌گوید: مدت اکتشاف فیروزه نیشابور بسیار طولانی‌تر از شهربابک است، لذا سال‌ها است در بازار عرضه می‌شود البته در شهربابک هم فیروزه وجود داشته ولی مدت زمان زیادی از اکتشاف آن نمی‌گذرد.
این مسئول می‌افزاید: پس از اکتشاف فیروزه در شهربابک، تلاش‌های بسیاری برای معرفی آن در داخل و خارج از کشور شد و اقدامات بسیار خوبی هم در این زمینه انجام شده، به‌طوری‌که منجر به ثبت ملی شهربابک به‌عنوان شهر ملی فیروزه شده است.
وی درباره قاچاق فیروزه شهربابک می‌گوید: در گذشته این سنگ قاچاق و به نام خودشان در شهرهای دیگر فروخته می‌شد چون در آن زمان‌ها اتحادیه‌ای وجود نداشت یا مثل امروز قوی نبود اما با شکل‌گیری اتحادیه و پیگیری‌های شورای تأمین شهرستان با همکاری فرمانداری و... جلوی قاچاق فیروزه شهربابک گرفته شد.
این مسئول با بیان اینکه منکر نیستیم که قاچاق در این حوزه به صفر رسیده است اما می‌توان گفت در مسیر استخراج تا توزیع بیش از 95درصد، مدیریت و نظارت شده است.
وی با بیان اینکه سالانه حدود 500هزار دلار صادرات چمدانی به کشورهای اروپایی، آسیای‌شرقی و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس انجام می‌شود در مورد وضعیت کیفیت مواد اولیه استخراجی فیروزه شهربابک می‌گوید: فیروزه در معادن مس به صورت رگه‌هایی دیده می‌شود. در یک برهه زمانی، فیروزه‌هایی استخراج شده که بسیار باکیفیت بوده و ناخالصی کمتری داشته‌اند و در برهه‌ای دیگر هم سنگ‌هایی با کیفیت پایین‌تر دیده و استخراج شده است، بنابراین این نوسان وجود دارد.
این مسئول درباره دراختیار قرار دادن کار استخراج سنگ فیروزه به اتحادیه فیروزه شهربابک می‌گوید: افرادی که هم‌اکنون کار استخراج را در معادن انجام می‌دهند معدنکاران باسابقه‌ای هستند که مس و فیروزه را خوب می‌شناسند و تجربه زیادی در این زمینه دارند ولی اینکه چهارچوب معادن اجازه نمی‌دهد که همیشه فیروزه‌های باکیفیت بالا استخراج شود، ربطی به تخصص آنها ندارد.
وی اظهار می‌دارد: به‌طور قطع یکی از اهدافی که ما برای شهرهای ملی صنایع‌دستی در حال  دنبال کردن هستیم، پیگیری مباحث مربوط به آموزش، تولید و تجاری‌سازی است و به‌طور قطع ملی شدن این شهر به ارتقای جایگاه این شهر به لحاظ داشته‌ها، تأمین مواد اولیه و تولید، ایجاد اشتغال، برندسازی و تجاری‌سازی و دیگر موضوعات اقتصادی آن کمک می‌کند و رشد و توسعه را به همراه خواهد داشت.
قطعاً نباید به تولید نگین اکتفا کنیم و باید محصولات دیگر نظیر زیورآلات سنتی هم در این زمینه تولید کنیم و به  فیروزه‌کوبی هم بیشتر توجه شود.
این مسئول تأکید می‌کند: به دنبال جهانی شدن فیروزه شهربابک هستیم اما نیاز است چند سالی در این زمینه کار شود تا ضعف‌ها رفع و زنجیره ارزش تکمیل شود. شهربابک این ظرفیت را دارد که در آینده نزدیک با برنامه زمان‌بندی شده 3 تا 5سال، بتواند به‌عنوان برند جهانی برای خود جایگاهی پیدا کرده و محصولات باکیفیتی را تولید کند و به جایگاه برند جهانی برسد.