تکریم نفس

دکترمنصور پهلوان
استاد دانشگاه تهران
یکى از کمالات انسانى که در کتب اخلاق مورد تأکید فراوان واقع شده، تکریم نفس و حفظ کرامت انسانى است. بسیارى از علماى دین به کرامت ذاتى انسان باور دارند و با استناد به آیاتى از قبیل: ما بنى آدم را تکریم کردیم (و لقد کرّمنا بنى آدم.... الاسراء/ ٧٠) معتقد به کرامت ذاتى انسان هستند و آدمى را فارغ از جنسیت و رنگ پوست و ‌نژاد و مذهب، محترم مى‌شمارند و این موضوع مى‌تواند زیربنایی براى «حقوق بشر» باشد -که در این روزگار فراوان از آن سخن مى‌گویند - یعنى اگر بشر داراى کرامت ذاتى باشد، مى‌توان از ‌شأن و منزلت او سخن گفت و از حقوق‌ بشر یاد کرد.
على علیه‌السلام به فرزند خویش و در حقیقت به همه ابناى روزگار سفارش مى‌کند که در حفظ کرامت ذاتى نفس خویش بکوشد و آن را از هر امر پست و بى‌مقدارى باز دارد، اگرچه آن امر پست و بى مقدار او را به امور مرغوب و مطلوب برساند (اَکرِمْ نَفْسَک عَنْ کلِّ دَنِیة و إِن سَاقَتْک إِلَى الرَغائِبِ) و در دنباله مى‌فرماید: زیرا آن امر مرغوب که با وساطت پستى دریافت مى‌کنى، در مقابل آنچه از نفس و جان خود از دست مى‌دهى و بذل مى کنى، ارزشى ندارد (فَإِنَّک لَنْ تَعْتَاضَ لما تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِک عِوَضاً) نهج البلاغه، نامه٣١
این جملات نورانى به ارزش والاى نفس و جان آدمى - که گرانبهاترین موهبت الهى است - دلالت دارد و از ما مى خواهد در جهت گرامیداشت نفس و تکریم نفس بکوشیم و جان خود را ارزان نفروشیم.
از طرف دیگر کسى که نفس خویش را گرامى ندارد، چگونه نفس دیگران را محترم خواهد شمرد، حقیقتى که امام هادی علیه‌السلام در حدیثى بدان تصریح کرده‌اند: کسى که نفس خود را خوار شمارد، از شرّ او ایمن مباش (من هانت علیه نفسه فلا تأمن شرّه) تحف العقول ص٤٨٣
در حدیث دیگرى از على علیه‌السلام به ارزش و کارکرد گرامى شمردن نفس، چنین اشاره شده است: هر که نفسش نزد او گرامى باشد، شهوات و خواهش‌هاى نفسانى نزد او خوار خواهد شد (من کرمت علیه نفسه هانت علیه شهواته) نهج‌البلاغه، حکمت ٤٤٩
آرى تکریم و گرامى داشتن نفس از امورى است که در دین و اخلاق بدان تأکید فراوان شده است.