سنگینی بار میوه‌های ضایعاتی در بخش کشاورزی

نفیسه امامی
خبرنگار
بررسی‌‌های کارشناسان حکایت از آن دارد که استفاده از شیوه‌های قدیمی و سنتی در مراحل کاشت، داشت و برداشت در محصولات کشاورزی سبب به‌وجود آمدن ضایعات در حجم بالا در این بخش شده است. طبق آخرین اخبار از سازمان جهانی غذا، میزان ضایعات کشاورزی در ایران ۲۵ برابر کشورهای پیشرفته دنیا و در ضایعات میوه رتبه اول در دنیا به کشورمان اختصاص یافته است. در حالی که با این حجم از ضایعات محصولات کشاورزی امکان تغذیه ۱۵میلیون نفر وجود دارد.
بـر اساس آخریـن برآوردها، حـدود ۱۶ درصد از محصـولات زراعی و حـدود ۲۸ درصد از تولیدات باغـی در مراحل مختلف تولید تـا مصرف از بین می‌رود. به طوری‌که این حجم از ضایعات از میزان واردات سالانه محصولات کشاورزی بیشتر است.
ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی فرسوده، نامناسب بودن سیستم حمل‌ونقل، نداشتن الگوی کشت مناسب، تولید محصول بیش از نیاز داخل، نداشتن امکانات انبارداری مناسب و نبود برنامه‌ برای صادرات و فرهنگ پایین مصرف‌کنندگان، میزان ضایعات کشور را چند برابر دیگر کشورها کرده است.
کمبود در صنایع تبدیلی و فرآوری در حوزه کشاورزی
محمدشفیع ملک‌زاده، قائم‌مقام اتاق اصناف کشاورزی ایران در گفت‌وگو با «ایران» در تشریح دلایل مهم تبدیل محصولات کشاورزی و میوه به ضایعات در کشور، گفت: متاسفانه از دهه‌های قبل با وجود پتانسیل بالا در تولید محصولات کشاورزی و امکان تأمین نیاز سایر کشورها، اهمیت زیادی به حوزه کشاورزی داده نشده و این بخش از عقب‌ماندگی تاریخی رنج می‌‌برد به طوری که هنوز کشاورزی ما در شکل سنتی و غیرمدرن قرار دارد. به‌روز نبودن ساختار کشاورزی کشور باعث تبدیل بخش زیادی از محصولات به ضایعات شده است و به همین علت تولیدکنندگان ما برخلاف کشورهای توسعه‌یافته که از کشاورزی اقتصادی برخوردار هستند، جزو اقشار محروم جامعه قرار گرفته‌اند.
وی کیفیت پایین نهاده‌های کشاورزی را یکی از عوامل اصلی در افزایش ضایعات عنوان کرد و گفت: به طور معمول نهاده‌ها از بذر و نهال تا سموم، کود و مواد شیمیایی، نهاده‌های باکیفیتی نیستند. متأسفانه تولیدات داخلی و بعضاً وارداتی نهاده از کیفیت پایینی برخوردار هستند که در محصول و مرغوبیت آن و تبدیل شدن به ضایعات تأثیرگذار شده است.
وی مکانیزه شدن دستگاه‌ها و تجهیزات کشاورزی را یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار در حوزه کشاورزی دانست و گفت: ناوگان بخش کشاورزی ما هنوز بسیار فرسوده است و با تکنولوژی روز دنیا همخوانی ندارد. کشاورزان ما از دستگاه‌های کاشت، داشت و برداشت متعلق به 50 سال قبل استفاده می‌‌کنند. این ماشین‌ها در زمان برداشت و جابه‌جایی محصول به بخش زیادی از محصولات صدمه وارد می‌‌کنند و ریزش زیادی دارند.
ملک‌زاده با بیان اینکه سیستم حمل و نقل هم یکی از عوامل مهم در تبدیل محصولات کشاورزی به ضایعات است، افزود: ما کامیون‌های اختصاصی برای حمل محصول کشاورزی نداریم. هر کامیون باید کابین حمل محصول با لوازم مناسب مانند چادر را برای محافظت از کالا داشته باشد. به عنوان نمونه در بسیاری از مواقع بخشی از گندم حمل شده توسط کامیون‌ها در حاشیه جاده‌ها ریخته شده و به ضایعات تبدیل شده‌ است.
قائم‌مقام اتاق اصناف کشاورزی ایران به کیفیت محل ذخیره‌سازی محصولات کشاورزی از جمله سردخانه‌ها و انبارها اشاره کرد و گفت: بخشی از سردخانه‌ها نمی‌توانند محصولات را با درجه حرارت مناسب نگهداری کنند و بعضی از انبارها حفاظت درستی از محصول در برابر باد، باران و حشرات نمی‌کنند و همین مسأله به محصول آسیب می‌‌رساند.
وی با بیان اینکه صنایع تبدیلی، تکمیلی و فرآوری در حوزه کشاورزی با کمبودهای زیادی مواجه هستند زیرا زیرساخت‌های مناسب فراهم نشده‌ است، گفت: به علت کمبودهای موجود در این حوزه گاهی مجبور هستیم بعضی از محصولات را خام فروشی کرده و به صورت فله به فروش برسانیم، زیرا امکان تبدیل آنها به محصولات فرآوری و تبدیلی وجود ندارد درحالی که در حوزه کشاورزی این فرآیند اهمیت زیادی دارد اما در کشور ما از سهم بسیار کمی برخوردار است.
ملک‌زاده با اشاره به اینکه ما در بسته‌بندی محصولات کشاورزی برند ویژه‌ای ایجاد نکرده‌ایم، افزود: ایران با وجود پتانسیل بالا می‌‌تواند در تولید محصولات کشاورزی با کشورهای همسایه رقابت و کالا را با بسته‌بندی مناسب صادر کند.
رئیس سابق نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی کشور، آفات و امراض در محصولات کشاورزی را دارای سهم مهمی در تبدیل آنها به ضایعات دانست و افزود: بخش زیادی از محصولات به علت اینکه با آفات و علف‌های هرز مقابله نشده از دست رفته‌ و تبدیل به ضایعات شده‌اند و این موضوع به نهاده‌های بی‌کیفیت بازمی‌گردد.
 افزایش ضایعات محصول با عملکرد دلالان
ملک‌زاده با اشاره به اینکه دلالان و واسطه‌گران از دیگر عوامل در ایجاد محصولات کشاورزی به ضایعات هستند، گفت: حضور دلالان یکی از چالش‌های مهم در بخش کشاورزی است که به سوء‌مدیریت‌ها بازمی‌گردد، به طوری که بعضاً به ازای هر تولیدکننده 7 دلال در بخش کشاورزی وجود دارد، درحالی که با مدیریت صحیح در فروش و عرضه محصولات درگیر این قشر نخواهیم شد.
وی اضافه کرد: واسطه‌گران باعث افزایش قیمت محصولات می‌‌شوند، درحالی که حداکثر سود کشاورز از فروش محصول به 10 تا 12 درصد می‌‌رسد و بقیه به جیب دلالان می‌‌رود. این افراد حاضر هستند برای سود 100هزار تومانی، میلیاردها تومان به کشاورزان ضربه بزنند زیرا متأسفانه محصولات را خریداری کرده و برای زمانی خاص مانند عید که تقاضا زیاد می‌‌شود، در انبارها دپو می‌‌کنند.
قائم‌مقام اتاق اصناف کشاورزی ایران گفت: تجربه بارها ثابت کرده که از دپوی محصول به امید بالا رفتن قیمت آن هم در شرایطی که قدرت خرید مردم پایین آمده، استقبال نشده و متأسفانه به ضایعات تبدیل شده است. ضمن اینکه کشاورزان امکان نگهداری محصول را ندارند و به همین علت آن را روی درخت می‌‌فروشند و واسطه‌گران و بعضاً سرمایه‌گذاران هم کالا را در انبارها دپو می‌‌کنند.
ملک‌زاده در پایان سخنانش بیان کرد: اگرچه محصولات کشاورزی در سردخانه‌ها انبار می‌‌شوند اما تا زمان مشخصی امکان نگهداری دارند و چنانچه برای مدت طولانی در بهترین دما هم قرار بگیرند دیگر قابل استفاده نخواهند بود و باید امحا شوند. این مسأله باعث متضرر شدن تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و حتی دلالان می‌‌شود و بخش زیادی از میوه‌های ضایعاتی دفن شده یا خوراک دامداری‌ها می‌‌شود.

برندسازی؛ عامل تأثیرگذار در کاهش ضایعات میوه

رئیس اتحادیه صنف میوه و سبزی و تره‌بار نیز که سال‌ها در این بخش در حال فعالیت است در گفت‌وگو با ایران درباره لزوم استفاده از راهکارهای لازم برای کاهش ضایعات میوه در کشور، گفت: باید بستری برای استانداردسازی میوه از زمان برداشت فراهم شود و برندسازی برای تولید محصولات انجام بگیرد تا میزان امحای محصولات کشاورزی کاهش یابد. در صورت برندسازی، هر محصول بی‌کیفیت و نامرغوبی در سبد فروش قرار نمی‌‌گیرد، درحالی که اکنون به علت عدم برندسازی میوه‌ها در هر سایز و با هر کیفیتی به فروش می‌‌رسند.اسدالله کارگر،  بالا رفتن فرهنگ استفاده خانواده‌ها از محصولات کشاورزی به میزان لازم را یکی از دلایل مهم برای جلوگیری از ایجاد ضایعات عنوان کرد و افزود: خوشبختانه طی سال‌های اخیر میزان مصرف مواد غذایی توسط افراد مدیریت شده است و این موضوع به بالا رفتن فرهنگ استفاده و تورم بالای مواد غذایی ارتباط دارد که خروجی آن به عدم مصرف زیاد میوه منجر شده است.وی تصریح کرد: اکنون به طور معمول خانواده‌ها به میزان نیازشان میوه خرید می‌‌کنند و اگر در گذشته هفته‌ای یکبار در حجم بالا خرید می‌‌کردند اما حالا به شکل روزانه یا به دفعات خریداری می‌‌کنند. این مسأله باعث می‌‌شود میوه یا هر محصول کشاورزی کمتر به ضایعات تبدیل شود و همه آنچه که خریداری شده به مصرف برسد.کارگر با بیان اینکه ضایعات محصول در فرآیند برداشت و پس از آن ایجاد می‌‌شود، گفت: به طور میانگین در هر برداشت یک چهارم محصول با کیفیت بالا و مرغوب است و بقیه درجه دوم و سوم هستند که شامل میوه‌های ضایعاتی می‌‌شوند.
وی به عدم فرآوری مدرن در صنعت کشاورزی اشاره کرد و گفت: به علت کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی، بسیاری از محصولات کشاورزی دور ریخته شده یا به قیمت ناچیزی به دلالان فروخته می‌‌شود که همین مسأله باعث شده ارزش افزوده مناسب برای کشاورزان و باغداران ایجاد نشود. کشاورزی ما از فرآوری مدرن بی بهره مانده و این موضوع مهمی در افزایش ضایعات میوه محسوب می‌‌شود.رئیس اتحادیه صنف میوه و سبزی و تره‌بار، کیفیت سموم و کودها را برای تولید محصول باکیفیت مهم ارزیابی کرد و افزود: در صورت حمایت وزارت جهاد کشاورزی از کارشناسان و مهندسان، کود و سمومی که در داخل تولید می‌‌شود، نتایج بهتری را برای تولیدات به همراه خواهد داشت، زیرا در صورتی که محصولات کشاورزی بموقع سم‌زدایی شوند و به آنها کود باکیفیت برسد، آمار ضایعات میوه با وجود کشاورزی سنتی در کشور کمتر خواهد شد.