خشکسالی ساز کوچ را زودتر نواخت

زهره افشار
خبرنگار
عشایر بخش مهمی از جمعیت کشور هستند که با وجود خدمات گسترده‌ای که به کشور ارائه می‌دهند و کمترین خدمات را از جامعه دریافت می‌کنند. عشایر با حداقل توقع، به معنای واقعی، جامعه تولید کننده‌ای هستند که سالانه 25 درصد نیاز جمعیت کشور به گوشت قرمز یعنی حدود 195 هزار تن را تولید می‌کنند. آنها همچنین سهم 35 درصدی در تولید صنایع دستی کشور نیز دارند.  جدا از کمبود زیرساخت‌های عشایری مانند ایل راه‌ها، آموزش و بهداشت و همچنین وجود موانع معیشتی، جامعه عشایری در چند سال گذشته با خشکسالی‌های متوالی دستخوش مشکلاتی شده که آنها برای حل این مشکلات انتظار داشتند دولت حمایت‌های خود را از این بخش افزایش دهد. بهترین زمان برای کوچ عشایر اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد ماه است. در این زمان افزون بر اینکه گونه‌های گیاهی در مراتع و ایل راه‌ها آسیب نمی‌بیند، به‌دلیل پایان دوره گل‌دهی خطر انقراض هم آنها را تهدید نمی‌کند. اما خشکسالی‌های متوالی، مشکل تأمین علوفه در قشلاق را افزایش داده و از سویی گرانی نهاده‌های دامی و علوفه، باعث شده اقامت بیشتر در قشلاق برای عشایر توجیه نداشته باشد. به همین دلیل مدتی است که شاهد کوچ پیش هنگام و زودرس عشایر در مناطق مختلف کشور هستیم.  مسئولان دولتی می‌گویند در اعتبارات تخصیص داده شده به عشایر، حمایت از آنها بیشتر شده است. دولت با افزایش چند برابری بودجه زیربخش‌های مختلف عشایری موجب دلگرمی آنها شده تا این قشر هم به این باور برسند که وعده‌های دولت سیزدهم برای حل مشکلات زیرساخت‌ها و ازجمله آموزش و بهداشت جامعه عشایری در حد حرف نیست و آن‌طور که عباس پاپی زاده، رئیس سازمان امور عشایر به «ایران» گفت، عشایر امسال می‌توانند تغییرات ساختاری را در بخش آب و راه لمس کنند و شاهد اتفاق‌های خوبی باشند. در بخش دیگری نیز مدیر عامل اتحادیه تعاونی های عشایری به جزئیات بیشتری در این باره می پردازد.

بودجه عشایر به طور میانگین 100 درصد افزایش یافته است
رئیس سازمان امور عشایر ایران در گفت‌و‌گو با «ایران» خاطرنشان کرد: نگاه دولت سیزدهم به عشایر نسبت به دولت‌های گذشته متفاوت است و در حال حاضر بخش عشایری جزو اولویت‌های محرومیت زدایی دولت است و شخص رئیس جمهور و وزیر جهاد کشاورزی نیز بر این مسأله تأکید ویژه‌ای دارند.
وی افزود: مصوبات سفرهای هیأت دولت به استان‌ها نیز تغییر رویکرد دولت نسبت به عشایر را تأیید می‌کند. رئیس سازمان امور عشایر گفت: امسال خوشبختانه با نگاه ویژه دولت و همراهی مجلس، بودجه بخش عشایری به طور میانگین 100 درصد افزایش یافته که البته در بعضی بخش‌ها مانند تأمین آب عشایری با رشد حداقل 400 درصدی بودجه مواجه هستیم.لذا انتظار می‌رود با این رشد بودجه در بخش آب شرب و سیار و تخصیص اعتبارات، امسال بتوانیم تحولی را در امر بازسازی و نوسازی ناوگان آبرسانی عشایری داشته باشیم.
با این اعتبارات همچنین می‌توانیم اقدامات چشمگیری برای ایجاد شبکه‌های آبرسانی در کانون‌های عشایری انجام دهیم و منابع آب را بازسازی کنیم.
رئیس سازمان امور عشایر ایران رشد مناسب بودجه 1401 بخش عشایری را نقطه عطف تحول در این بخش خواند و تصریح کرد: عشایر عزیز امسال می‌توانند نتایج ملموس و تغییر در زیرساخت‌های این بخش را ببینند.
وی با اشاره به اینکه عشایر معمولاً در مناطق صعب العبور، دور از امکانات و زیرساخت‌ها کوچ و زندگی می‌کنند، افزود: ما در کشور 66 هزار کیلومتر ایل راه و راه عشایری داریم که در حد جاده خاکی هستند و این نوع جاده‌ها در پایین‌ترین سطح استاندارد‌های حمل‌ونقل قرار دارند.هر چند سالانه برای نگهداری از این راه‌ها هزینه‌ای در حد بودجه در اختیار سازمان امور عشایر هزینه می‌شده اما این بخش با مشکلات زیادی روبه‌رو است.
در این بخش نیز خوشبختانه رشد مناسبی در بودجه 1401 برای ترمیم و بازسازی این را‌ه‌ها در نظر گرفته شده که که در واقع قابل مقایسه با بودجه سنوات قبل نیست.
عشایر با مشکلات زیادی در حوزه آموزش عشایری روبه‌رو هستند و همچنان ما در کانون‌های عشایری شاهد مدارس کپری و چادری با کمترین امکانات هستیم، همچنین سؤال دیگر ما از رئیس سازمان امور عشایری درخصوص سیاست این سازمان برای رفع مشکلات این بخش بود. پاپی‌زاده گفت: بله متأسفانه شرایط بسیار نامساعدی در این بخش داریم و این در حالی است که در میان دانش‌آموزان مناطق عشایری، ما بچه‌های بااستعداد زیادی داریم که این بخش نیز امسال شاهد اتفاق‌های خوبی خواهد بود.امسال در بودجه 1401 با تفاهمی که با وزارت آموزش و پرورش داشتیم، بناست یکهزار و 500 میلیارد تومان از بودجه این وزارتخانه به حوزه آموزش عشایری اختصاص یابد و قطعاً این نوید را می‌دهد که امسال بتوانیم جهش خوبی را در زیرساخت‌های آموزشی عشایر داشته باشیم.
وی همچنین درخصوص ادامه سیاست خرید دام زنده از عشایر توضیح داد: شرکت پشتیبانی امور دام در سال‌های قبل مسئولیت خود برای خرید دام زنده بویژه از عشایر را تا حدودی فراموش کرده ولی در سال گذشته اتفاق خوبی افتاد و آن هم  این بود که شرکت با خرید بخشی از دام مورد نیاز عشایر توانست از ضرر بیشتر آنها جلوگیری کند.قبل از ورود دولت برای خرید دام، عشایر هر کیلو گوشت را کیلویی 42 هزار تومان می‌فروختند ولی پس از آن این قیمت به 75 هزار تومان رسید و دلال نتوانست به عشایر بگوید با قیمت کمتر بفروشد. در سال جدید نیز با رایزنی‌های صورت گرفته امیدواریم این سیاست ادامه یابد و از سوی دیگر امسال راه صادرات برای دام عشایر باز است.
به گفته وی، صادرات دام عشایر برای کشور یک فرصت طلایی است زیرا می‌توان با صادرات هر کیلو گوشت دام عشایری و با همان ارز معادل 2 کیلو گوشت قرمز وارد کرد.
کوچ زودرس عشایر، مراتع را فقیر می‌کند
«فضل خرم» مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های عشایری دامداران متحرک ایران در گفت‌و‌گو با «ایران» تصریح کرد: ما در کشور 252 هزار خانوار عشایری داریم که مهم‌ترین ویژگی آنها کوچ‌رو بودن است که جمعیتی بالغ بر یک میلیون و 116 هزار نفر را شامل می‌شود.
وی افزود: گستردگی جامعه عشایری در همه استان‌های کشور بجز استان کردستان است.وی با اشاره به اینکه عشایر طبق روال همیشگی برای تأمین علوفه دام‌های خود از ییلاق به قشلاق و برعکس کوچ می‌کنند، افزود: به‌عنوان مثال عشایر لرستان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری و همدان معمولاً به خوزستان می‌روند و عشایر بوشهر به اصفهان و بوشهر کوچ می‌کنند و در واقع عشایر حداقل در سال 30 کیلومتر کوچ می‌کنند.
به گفته وی در حال حاضر برخی ایل‌های عشایری کوچ خود را به‌دلیل کمبود آب مسیر کوچ، کمبود علوفه و گرمای زودهنگام شروع کرده‌اند و این نگران‌کننده است زیرا وقتی عشایر زودتر از زمان مقرر که هنوز علوفه مرطوب است، اقدام به کوچ می‌کنند و علوفه زیر سم‌های دام عشایر له می‌شود، زمینه فقر مراتع را فراهم می‌کند.وی افزود: متأسفانه در حال حاضر عشایر نگران هستند که آن تعدادی که زودتر حرکت می‌کنند، دام‌هایشان علوفه بیشتری نصیب‌شان بشود که این مسأله آنها را تحریک به کوچ زودرس می‌کند.
وی در پاسخ به اینکه راهکاری برای جلوگیری از کوچ زودهنگام عشایر وجود ندارد، افزود: تنها راهکار، تأمین علوفه مورد نیاز عشایر است که اگر آن را با ضرر فقر مراتع مقایسه کنیم، می‌بینیم چقدر می‌تواند به نفع مراتع باشد.وی خاطرنشان کرد: اگر شرایطی فراهم می‌شد تا در حد 10 هزار تن نهاده به عشایر داده شود، جلوی کوچ زودرس عشایر نیز گرفته می‌شد.فضل خرم گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که جامعه عشایری برای تغذیه دام‌های خود به 8 میلیون و 400 هزار تن علوفه نیاز دارد که در سال‌های قبل حدود یک میلیون و400 هزار تن آن را خودشان می‌خریدند و نیاز بود که 7 میلیون تن آن را از مراتع تأمین کنند اما با خشکسالی متناوبی که رخ داده در حال حاضر مراتع فقط 5 میلیون تن از علوفه دام‌های عشایر را تولید می‌کنند و این جامعه دامپرور برای تأمین مابقی نیاز دام‌های خود با مشکلاتی مواجه شده است.با یک حساب سرانگشتی مشخص می‌شود که کاهش شدید بارش‌ها موجب کاهش قابل توجه تولید مراتع شده است. امسال میانگین بارش‌ها در کشور حدود 56 میلیمتر کاهش یافته و این در حالی است که با کاهش هر میلیمتر بارش، میزان تولید علوفه در هر هکتار یک کیلوگرم کاهش می‌یابد که با احتساب 35 میلیون مرتعی که در اختیار عشایر است، میزان کاهش علوفه در مراتع به 2 میلیون تن می‌رسد.وی توضیح داد که با تلاش‌های صورت گرفته اتحادیه عشایری توانسته 780 هزار تن نهاده یارانه‌ای از دولت دریافت و میان عشایر توزیع کند همچنین این تعاونی توانسته حجم کمی ذرت، کلش یا سرشاخه نیشکر را خریداری و به دست عشایر برساند.
 این رقم نشان می‌دهد که عشایر برای تأمین علوفه مورد نیاز دام خود باید به سمت خرید از بازار آزاد برود که با توجه به افزایش نامتعارف قیمت‌های نهاده‌ها، عشایر با مشکلاتی برای تأمین علوفه دام‌های خود روبه‌رو بوده و هستند.
فضل خرم گفت: متأسفانه گزارش‌های میدانی ما نشان می‌دهد که عشایر به‌دلیل بالا بودن قیمت نهاده‌ها به خرید نان، کلم یا سیب زمینی روی آورده‌اند.
 مدیر عامل اتحادیه تعاونی‌های عشایری دامداران متحرک ایران با اشاره به اینکه همه عشایر کشور عضو این اتحادیه هستند، افزود: امسال دولت قول تأمین یک میلیون و 500 هزار تن نهاده یارانه دار و مجوز واردات 500 هزار تن نهاده را داده است.
اتحادیه نیز تاکنون در قالب یک تفاهمنامه با شرکت توسعه نیشکر خوزستان 200 هزار تن سرشاخه نیشکر خریداری کرده و درصدد خرید خارشتر از استان خراسان جنوبی است. وی در بخش دیگری از این گفت‌و‌گو با اشاره به اینکه نیاز‌های جامعه عشایری نسبت به سال‌های پیش تغییر کرده، افزود: خوشبختانه امسال بودجه بخش عشایری افزایش بی‌سابقه‌ای داشته و این مسأله جامعه عشایری را خوشحال کرده است.وی همچنین درخصوص روند مهاجرت جامعه عشایری گفت: هر چند آمار دقیقی از این مهاجرت در دسترس نیست اما با توجه به نرخ زاد و ولد بالای جامعه عشایری و ثابت بودن جمعیت آنها می‌توان نتیجه گرفت که سالانه جمعیت بالایی از عشایر کوچ می‌کنند.
وی گفت: عشایر عمدتاً دامپرور هستند و اگر دولت انگیزه لازم را برای آنها فراهم کند و آنها از شغل دامپروری سود کافی ببرند، قطعاً آهنگ مهاجرت عشایر کند می‌شود.