دستورالعمل تصویرسازی از ایران در رسانه های بیگانه چگونه است؟

امروزه افکار عمومی در اقصی نقاط جهان به رسانه‌های گروهی وابسته است و ساختاربندی ذهنیت جهانی در گرو چگونگی اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی رسانه‌هاست تا جایی که برخلاف گذشته که ارتش‌های قدرتمند، معیار ابرقدرتی کشورها محسوب شده و یا اینکه قدرت‌ها را با آن رده‌بندی می‌کردند، امروز کسی تردید ندارد که مهم‌ترین معیار رتبه‌بندی کشورها و قدرت‌های جهانی، میزان حوزه نفوذ و تنوع فعالیت‌های رسانه‌های این کشورهاست. ابزارهای ارتباطی در قرن ۲۱ در شکل‌دهی به افکار عمومی و ذهنیت‌ها، تأثیر بسزایی دارند. تحولات منطقه آسیای غربی بسترهای تبلیغی بسیار عمیقی را برای دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایجاد کرده‌اند. با وجود قدرت بالای رسانه‌های خارجی در باب تحولات منطقه ضرورت استفاده از این فرصت استثنایی و تاریخی توسط سپهر رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران هر چه بیشتر خودنمایی می‌کند. تا با اتخاذ سیاستی فعال، پویا، تأثیرگذار و جهت‌دار با شناخت دقیق از معادلات سیاسی به عنوان بازیگری قدرتمند در صحنه روابط بین‌الملل و منطقه خاورمیانه گام بردارد. به نظر می‌رسد دیپلماسی دیجیتال جمهوری اسلامی ایران محدود به حضور شخصیت‌ها و برخی مقامات کشور است و اتکای زیادی به اشخاص دارد. به طوری که زمانی که این دست مقامات ارتباط پررنگی با رسانه‌های اجتماعی داشته باشند، دیپلماسی دیجیتال نیز پررنگ است و زمانی که آنها ارتباطشان کمتر باشد، این نوع دیپلماسی نیز کمرنگ خواهد بود. بنابراین به نظر می‌رسد که باید برای تقویت دیپلماسی دیجیتال به عنوان یکی از پروژه‌های اصلی وزارت خارجه تدابیری اندیشیده شود. در این یادداشت راهبردهای مطلوب برای نظام جمهوری اسلامی ایران جهت ارتقای دیپلماسی دیجیتال مورد توجه قرار گرفته تا به حضور مؤثر رسانه‌ای ایران در سپهر رسانه‌ای جهان و عرصه سیاست جهانی کمک کرده و به ارتقای قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک بعد مهم قدرت هوشمند ایران اسلامی کمک کند.
ظرفیت‌ها و فرصت‌ها
مبانی نظری و مروری بر مطالعات گذشته ارائه راهبردهای ارتقای دیپلماسی دیجیتال جمهوری اسلامی ایران نیازمند شناخت عمیق و موشکافانه به مقوله کارکردهای رسانه‌ها در ارتباطات بین‌المللی در جهان امروز است. همچنین اشراف به نقاط قوت و ضعف در این حوزه می‌تواند تأثیر قابل توجهی در سیاستگذاری برای آینده داشته باشد. بر این اساس می‌توان مهم‌ترین نقاط قوت دیپلماسی دیجیتال جمهوری اسلامی ایران را به صورت ذیل توضیح داد؛ روی کار آمدن دولت سیزدهم و اتخاذ رویکردی نو به مسائل منطقه بر مبنای اشتراکات فرهنگی یکی از نقاط قوتی است که می‌تواند عرصه را برای توسعه دیپلماسی دیجیتال فراهم کند. ایران همچنین عملکرد مطلوبی در افشا کردن کاریکاتوریسم تبلیغاتی رسانه‌های غربی- امریکایی در باب تصویرسازی نادرست از ایران داشته است. تولید برنامه‌ها و محصولات رسانه‌ای وحدت گستر و امن کننده منطقه و جهان در رسانه‌های دیجیتال جمهوری اسلامی با فشرده کردن و شتاب بخشی فرایندهای اجتماعی ملی و منطقه‌ای و جهانی متناسب با منافع ملی ایران در راستای دیپلماسی دیجیتال نقطه مثبت دیگری در این باره است. برای تقویت این نقاط مثبت باید فرصت‌هایی نیز خلق شود تا برمبنای آنها دیپلماسی دیجیتال توسعه پیدا کند.
یکی از این فرصت‌ها تدوین راهبرد مشخص و اتخاذ سیاستی کلان برای اولویت بخشی به دیپلماسی دیجیتال است. نکته دیگر آن است که در حال حاضر متولی سازمان دهی رسانه‌های دیجیتال برای حضور در عرصه دیپلماسی دیجیتال معین نیست و در نتیجه حدود این امر و مأموریت رسانه‌های دیجیتال در سپهر رسانه‌ای کشور هم دارای ابهام است. این موضوع خود باعث شده تا دیپلماسی دیجیتالی هم که در حال حاضر وجود دارد، چندان منسجم نباشد. بنابراین در عرصه دیپلماسی دیجیتال، نیاز به هدایت، تمرکز و فراگیری احساس می‌شود. نکته دیگر آن است که خود رسانه‌های دیجیتال کشور نیز باید در عرصه مسائل خارجی از دید استراتژیک برخوردار باشند؛ موضوعی که در حال حاضر چندان مشاهده نمی‌شود و به نظر می‌رسد این رسانه‌ها هنوز در سطح تکنیک و تاکتیک مانده‌اند. به نظر می‌رسد تقویت ارتباط دستگاه دیپلماسی کشور و معاونت رسانه مجازی رسانه ملی در زمینه دیپلماسی دیجیتال می‌تواند گام مؤثری در این زمینه محسوب شود. در کنار این فرصت‌ها که عمدتاً ناظر به فضای داخلی کشور هستند، فرصت‌هایی نیز وجود دارد که ناظر به خارج از کشور است. از جمله این فرصت‌ها می‌توان به افزایش سرمایه اجتماعی ملی و جهانی ایران اسلامی، وجود سابقه غنی تمدنی و هویتی ایرانی – اسلامی به عنوان بستر مناسب هویتی جهانی برای دیپلماسی رسانه‌ای جمهوری اسلامی، وجود اختلافات میان رقبای سیاسی خارجی همانند اختلافات میان اتحادیه اروپا و امریکا، وجود دولت‌های موازنه گر در عرصه بین‌الملل، انفعال امریکا و انگلیسِ پسابرگزیت و ناکارآمدی‌های دولت بایدن اشاره کرد.
نقاط حساس و تهدیدها
مهم‌ترین تهدیدهایی که در ارتباط با عرصه دیپلماسی دیجیتال برای ایران وجود دارد و لازم است که مورد توجه و مطالعه قرار گیرند عبارتند از:
- فرارسانه‌نگری رسانه‌های پیشرفته و پیچیده غربی بویژه امریکایی و غرق کردن هستی مخاطبان در معناسازی ایده‌ها و روایت غربی بویژه امریکایی از واقعیات جهان امروزه و در نتیجه غرق شدن برخی از مخاطبان ملی، منطقه‌ای، جهانی در صور گوناگون از هستی رسانه‌ای شده رسانه‌های غربی بویژه امریکایی.
- مخدوش کردن تصویر و روایت ایران و نظام جمهوری اسلامی و اهداف کلان نظام توسط تولید هدفمند برخی از محصولات فرهنگی رسانه‌ای تولیدشده غربی بویژه امریکایی و عربی-عبری در فضای بیناذهنیتی جهانی با استفاده از تمامی ابزارها و ظرفیت‌های شبکه‌های اجتماعی، واقعیت افزوده و واقعیت آمیخته.
- شکل‌گیری ذهنیت بدبینی و نفرت نسبت به اسلام و مسلمانان در فضای بیناذهنیتی ملت‌های کشورهای غربی و برخی از ملت‌های کشورهای مسیحی جهان اعم از آفریقایی و امریکای لاتین و همچنین کشورهای بودایی.
- وجود استراتژی‌های روشن و مدون در جبهه دشمن برای تخریب چهره مسلمانان، اسلام هراسی و جمهوری اسلامی ایران از طریق تولید و پخش آثار فرهنگی رسانه‌ای دیجیتال با استفاده از تمامی ابزارها و ظرفیت‌های شبکه‌های اجتماعی، واقعیت افزوده و واقعیت آمیخته در سپهر رسانه‌ای رسانه‌های غربی بویژه امریکایی.
- اهتمام مدیران فرهنگی رسانه‌ای و تولید کنندگان محصولات فرهنگی - رسانه‌ای دیجیتال غربی در به کار‌گیری مشاوران روانشناس و جامعه شناس در تولید آثار فرهنگی-رسانه‌ای متناسب با سن و ذائقه مخاطب و جذب مخاطبان ایرانی و جهانی با استفاده از تمامی ابزارها و ظرفیت‌های شبکه‌های اجتماعی، واقعیت افزوده و واقعیت آمیخته.
چشم‌انداز مطلوب
استفاده از قدرت نرم در کنار قدرت سخت (تحقق قدرت هوشمند جمهوری اسلامی ایران) از جمله مهم‌ترین مأموریت‌های مطلوب دیپلماسی دیجیتال برای جمهوری اسلامی ایران است؛ این مهم در گام اول با گسترش و بهره‌برداری از آستانه جنگ واقعی (مرز آشوب)؛ تقویت حد آستانه و حد ناامنی منطقه‌ای با کشورهای ناهنجار جهان و رقبای منطقه‌ای و نیز رقبای منطقه‌ای متحد با غرب و امریکا محقق می‌شود. در گام دوم و نهایی با برندسازی ملی و مدیریت تصویر ایران در فضای بیناذهنیتی جهان تکمیل می‌شود؛ این امر با توجه به اثربخشی پیام ارسالی رسانه‌های دیجیتال ایران با استفاده از سناریوی فرامسلط در گفتمان رسانه‌ای متناسب با نظام معنا بخشی زبانی و فرهنگی (مانند چهارچوب‌ها، کنایه، استعاره و فضاهای ذهنی و آمیزه) مخاطبان ملی، منطقه‌ای و جهانی تحقق می‌یابد. همچنین اهداف مطلوب دیپلماسی رسانه‌ای ایران را می‌توان شامل هدف‌های ذیل دانست:
- گفت‌و‌گو و دیالوگ با دولت‌ها و ملت‌های جهان با استفاده از تمامی ابزارها و ظرفیت‌های شبکه‌های اجتماعی، واقعیت افزوده و واقعیت آمیخته و ظرفیت‌های رسانه‌ای دیجیتال جمهوری اسلامی ایران؛ این امر برای یافتن معنای نوین و تصویری جدید از ایران برای دولت‌ها و ملت‌های دیگر جهان انجام می‌شود؛
- تبادل معنا و فهم مشترک با ملت‌های دیگر در راستای در هم شکستن پارازیت معنایی ارائه تصویری مخدوش در فضای بینا ذهنیتی محلی، ملی و جهانی ساخته و پرداخته شده رسانه‌های غربی بویژه امریکایی درباره ایران؛
- گفت‌و‌گوی ملت ایران با ملت‌های جهان با استفاده از بستر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی با گفت‌و‌گوی جماعت‌های شبکه‌ای شده در فضای شبکه‌های اجتماعی جهان؛
- تحقق ارتباط سازنده میان فرهنگ‌های مختلف جهانی با تمدن و فرهنگ ایرانی اسلامی از طریق مفهوم‌سازی و نهادسازی مفهومی تمدن و فرهنگ ایرانی-اسلامی در بستر فضای مجازی و دیجیتال؛
- در هم شکستن افسانه‌سازی روایت رسانه‌های غربی در تصویرسازی مخدوش از ایران به عنوان کشوری جنگ طلب در جهان قرن ۲۱ و بی‌ثبات و ناامن کننده منطقه آسیای غربی در بستر فضای مجازی و دیجیتال؛
- پیروزی بر دیپلماسی دیجیتال رسانه‌های غربی بویژه امریکایی در جنگ روایت‌ها و به تبع آن ایده‌ها و روایت رسانه‌های دیجیتال جمهوری اسلامی جایگزین روایت و ایده‌های رسانه‌های دیجیتال غربی در فضای بیناذهنیتی و افکار عمومی ملی، منطقه‌ای و جهانی شود. با تحقق این امر برندسازی ملی و مدیریت تصویر ایران در فضای بیناذهنیتی جهان محقق شود.
راهبردهای پیشنهادی
 با توجه به موقعیت ایران، می‌توان راهبردهای مناسب برای دیپلماسی دیجیتال جمهوری اسلامی ایران را پیشنهاد داد:
- سرمایه‌گذاری در حوزه انتشار و توزیع بین‌المللی و جهانی نشریه‌ها و روزنامه‌های الکترونیک عمیق و تفسیری در فضای دیجیتال برای برندسازی ملی و مدیریت تصویر ایران در فضای بیناذهنیتی جهان.
- بهره‌گیری از گسترش شبکه‌های رسانه‌ای خصوصی در فضای مجازی با حمایت کارشناسان نخبه رسانه‌ای برای حضور کارا و اثربخش در فضای جنبش‌های اجتماعی معاصر جهانی در دوران پسابرجام، این امر به عنوان ترکیبی از فضای جریان‌ها و فضای مکان‌های جهانی اجرا می‌شود.
- حضور کارا و اثربخش مقامات ایران در فضای جنبش‌های اجتماعی معاصر جهانی در راستای مدیریت تصویر ایران در فضای مجازی و سپهر رسانه‌ای دیجیتال.