18 هزار و 500 تومان؛ یارانه هر لیتر بنزین در ایران

مقامات دولت عنوان می‌کنند که در سال 1401 قیمت بنزین تغییری نخواهد داشت

گروه اقتصادی - بر‌اساس آنچه تصمیم‌سازان کشور عنوان می‌کنند، امسال قیمت بنزین در دو نرخ 1500 تومان یارانه‌ای و 3 هزار تومان آزاد باقی خواهد ماند. در روزهای اخیر، آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور در پنجمین گفت‌وگوی تلویزیونی خود با مردم اعلام کرد که «قیمت بنزین به هیچ‌وجه برای هیچ‌کدام از مردم تغییر نمی‌کند.» جواد اوجی، وزیر نفت نیز چندی پیش در گفت‌و‌گو با «ایران» عنوان کرده بود که «قیمت بنزین در سال 1401 هیچ‌گونه تغییری نخواهد داشت.» مصطفی نخعی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس نیز به «ایران» می‌گوید که «قیمت بنزین در سال‌جاری تغییری نخواهد داشت و مجلس نیز از این موضوع حمایت می‌کند تا به سفره خانوار فشاری از این بخش وارد نشود.»
به این ترتیب، با وجود آنکه اکنون هر تن بنزین بر مبنای فوب خلیج فارس اکنون در نرخ‌های نزدیک به 1200 دلار معامله می‌شود و بر مبنای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها باید قیمت فروش داخلی بنزین امروز کمتر از 90 درصد قیمت تحویل روی کشتی (فوب) درخلیج فارس نمی‌شد؛ اما با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی کشور تصمیم سازان کشور عنوان می‌کنند که در سال 1401 قیمت بنزین تغییری نخواهد داشت. به عبارت دیگر، یارانه بنزین در سال‌جاری به شکلی پرداخت خواهد شد که قیمت بنزین یارانه‌ای همان 1500 تومان (مصوب سال 1398) و بنزین آزاد نیز 3 هزار تومان برای هر لیتر باقی بماند. این درحالی است که اگر قانون هدفمندی یارانه‌ها مطابق برنامه اجرا شده بود، اکنون قیمت هر لیتر بنزین 20 هزار تومان بود. بر این اساس، حتی با احتساب بنزین آزاد، حدود 17 هزار تومان برای هر لیتر بنزین میان قیمت بنزین در کشور و برنامه هدفمندی یارانه ها فاصله است و این فاصله از برنامه مدون کشور قرار نیست که در شرایط کنونی اصلاح شود. و به نوعی یارانه بنزین در ایران محسوب می شود. با احتساب مصرف میانگین 85 میلیون لیتر در روز طی سال جاری -که البته برآوردها بالاتر از این رقم است- امسال یارانه پنهان بنزین به بیش از 530 هزار میلیارد تومان خواهد رسید. رقم قابل توجهی که حتی دولت ها در کشورهای توسعه یافته جهان نیز حاضر به پذیرش آن نیستند.
حتی چندی پیش دولت طرح بازتوزیع یارانه سوخت را به نفع دهک‌های ضعیف جامعه بررسی کرد که از این محل بتواند عدالت یارانه‌ای را برقرار کند. طرح بازتوزیع یارانه بنزین که بر اساس آن سهم هر ایرانی دارای کارت ملی 15 یا 20 لیتر بنزین یارانه‌ای (1500 تومان برای هر لیتر) در هر ماه خواهد بود، 22 هزار تا 60 هزار تومان در هر ماه یارانه سوخت را به افرادی اختصاص می‌دهد که حتی یک خودرو یا موتورسیکلت نیز ندارند. البته این طرح هنوز نهایی نشده است و در مرحله آزمایشی (پایلوت) است و مشخص نیست که در چه سالی به کل کشور تعمیم داده شود.
اهداف بازتوزیع یارانه بنزین
طرح جدید بنزین بر اساس مطالعات ساختاری توزیع یارانه بنزین در کشور مطرح شد و به گفته معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش، هنوز فاز مطالعاتی آن نیز به جمع‌بندی نرسیده است. اما در یک نگاه کارشناسی و با بررسی تازه‌ترین داده‌های موجود، یعنی گزارش‌های مرکز آمار ایران در سال 1395 می‌توان عنوان کرد که چقدر توزیع یارانه بنزین ناعادلانه و به نفع ثروتمندان است؛ اتفاقی که در جهت خلاف هدف پرداخت یارانه‌ها رخ داده است.
بر‌اساس این داده‌ها، تنها 43 درصد خانوارهای ایرانی خودرو بنزین‌سوز دارند و در حال حاضر یارانه بنزین به صورت مستقیم بر زندگی این بخش اثر می‌گذارد. به این ترتیب یارانه بنزین اگرچه به‌طور غیر‌مستقیم بر زندگی 57 درصد خانوار فاقد خودرو اثر دارد اما به شکل مستقیم این خانوارها سودی از یارانه بنزین نمی‌برند. در همین حال 45 درصد خانوارهای ایرانی نه تنها خودرو ندارند، بلکه حتی یک موتورسیکلت نیز ندارند.
یک بررسی کلی روی موضوع میزان مالکیت خودرو و موتورسیکلت و سطح درآمدی خانوارهای ایران نیز نشان می‌دهد که دهک دهم درآمدی یعنی ثروتمندان حدود 11 برابر دهک اول درآمدی یعنی فقرا از یارانه بنزین بهره‌مند می‌شوند. این اختلاف 11 برابری نمایانگر توزیع ناعادلانه یارانه بنزین است که با احتساب نرخ فوب خلیج فارس عدد قابل توجهی می‌شود. بررسی دهک‌های هزینه‌ای فاصله را بالاتر نیز می‌برد. به این ترتیب که دهک دهم هزینه‌ای حدود 22 برابر دهک اول از یارانه بنزین بهره‌مند می‌شود. یعنی یارانه سوخت نه تنها به دست گروه هدف یعنی فقرا نمی‌رسد، بلکه به ناعدالتی بیشتر نیز منجر می‌شود.
نکته مهم دیگر، بی‌بهره ماندن روستاییان از این یارانه است. به‌طوری که 86 درصد خانوارهایی که ثروتمندترین دهک شهری هستند، حداقل یک خودرو بنزین‌سوز دارند. اما در میان خانوارهای روستایی و بویژه دهک فقیر روستانشین این میزان به کمتر از یک درصد می‌رسد و نبود خودرو و موتورسیکلت در این خانوارها منجر به بی‌بهره ماندن این بخش از یارانه بنزین می‌شود. به‌دنبال این مسائل، دولت طرح بازتوزیع عادلانه بنزین را مطرح کرد.
پایلوت طرح جدید بنزینی در چه مرحله‌ای است؟
حجت بزنی، رئیس شورای اسلامی شهر کیش می‌گوید که پایلوت طرح جدید بنزینی در این جزیره تاکنون نتیجه مثبتی داشته است.
او در گفت‌و‌گو با «ایران» ادامه می‌دهد: «در طرح پایلوت کیش، به ازای هر نفر ماهانه 20 لیتر بنزین یارانه‌ای (1500 تومان) در کارت سرپرست خانوار شارژ می‌شود و کیشوندانی که خودرو یا موتورسیکلت ندارند، این سهمیه را می‌توانند با سقف 3 هزار تومان برای هر لیتر به فروش برسانند.»
بزنی با بیان اینکه تکمیل زیرساخت‌های این طرح حدود 3 ماه زمان برد، اظهار می‌کند: «ایجاد زیرساخت‌ها در جایگاه‌های لحاظ شده، فعال کردن سامانه مربوطه و همینطور تعریف کارت‌های بانکی کیشوندان حدود 3 ماه طول کشید و به نظر می‌رسد که با عبور از این مرحله، روند عرضه بنزین مطابق طرح جدید، موفقیت‌آمیز بوده است. البته هنوز نتایج این طرح پایلوت جمع‌بندی نشده و در صورت جمع‌بندی نهایی نهادهای مربوطه از جمله وزارت اقتصاد و وزارت نفت نتایج را به اطلاع هموطنان خواهند رساند.»
با وجود اینکه این طرح در دست بررسی دولت است اما هنوز هیچ اظهار نظر رسمی در خصوص تعمیم آن به کل کشور در سال‌جاری وجود ندارد. پیگیری‌های خبرنگار «ایران» نیز نشان می‌دهد که دولت بعد از موفقیت‌آمیز بودن این پایلوت و نهایی شدن طرح و موافقت نهادهای تصمیم‌ساز، تازه بررسی خواهد کرد که آیا می‌توان این طرح را جایگزین شیوه کنونی توزیع یارانه بنزین کرد یا خیر؟ به عبارت دیگر، حتی موفقیت این پایلوت، تأیید کننده اجرای این طرح نخواهد بود. هرچند که اجرای آن می‌تواند همراه با برقراری عدالت یارانه‌ای باشد.