مشاغل سختی که سخت نیستند!

هر مورد بازنشستگی پیش از موعد یک میلیارد تومان به تأمین اجتماعی ضرر وارد می کند

تابستان‌های داغ و زمستان‌های سرد را پشت سر می‌گذارد تا روزی  طعم شیرین بازنشستگی را بچشد. بازنشستگی برای فردی که کارش در محیطی امن و زیر خنکای کولر است شاید آرزو نباشد اما برای او که هر روزش کار در معدن است و با روی سفید وارد عمق زمین می‌شود و با صورتی سیاه و دوده گرفته از زمین بیرون می‌زند، آرزو است. شرایط کاری طاقت فرسایی که تاب و توان آدمی را می‌ستاند و عمر خدمت را از 30 به 20 سال کاهش می‌دهد.بازنشستگی پیش از موعد از آن دسته تسهیلاتی است که روی خوش زندگی را برای افراد در مشاغل سخت به ارمغان آورده است. اما شاید همه از چند و چون آن آگاهی لازم را نداشته باشند. ما هم برای آگاهی بیشتر از نحوه بازنشستگی پیش از موعد سری به تأمین‌ اجتماعی زدیم تا دریابیم چه کسانی مشمول این نوع بازنشستگی و استفاده از تسهیلات این نوع بازنشستگی هستند.

حسینعلی میرزایی رئیس اداره امور مشاغل سخت و زیان‌آور سازمان تأمین‌ اجتماعی در گفت‌و‌گو با «ایران» از قانون بازنشستگی پیش از موعد و بارمالی اش می‌گوید: سختی کار در مشاغل کارگری موضوعی است که از سال 1359 وجود داشت به طوری که هم در سوابق کاری و هم در سن، ارفاق‌هایی برای کارگران لحاظ می‌شد. بعد از سال 59 موضوع سختی کار قطع شده اما دوباره در سال 67 این امر به‌صورت قانون درآمد و اجرایی شد. در آن سال موضوع سن هم مطرح شد. علاوه‌بر اینکه فرد باید 20 سال سابقه پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان‌آور داشته باشد. مردان باید 50 سال سن و بانوان 45 سال سن داشته باشند.
وی ادامه می‌دهد: این قانون تا 1371 هر ساله تمدید می‌شد تا اینکه در سال 71 دولت 15 عنوان شغلی همچون کار در معادن، کار در محیط‌هایی که با اسید سروکار دارند و حفر قنات و... را جزو مشاغل سخت و زیان‌آور معرفی کرد و افرادی که در این مشاغل مشغول خدمت بودند می‌توانستند از بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل کارگری بهره‌مند شوند این روال تا سال 80 ادامه داشت.
میرزایی با اشاره به اینکه در سال 80 شرط سنی از بازنشستگی پیش از موعد حذف شد، می‌افزاید: دولت در آن سال با اصلاح تبصره 2 ماده 76 شرط سنی را برای بازنشستگی برداشت و مشاغل سخت و زیان‌آور را به دو گروه «الف» و «ب» تقسیم کرد. گروه «الف» مشاغلی بودند که ظرف دو سال از تصویب قانون باید جمع شوند. گروه «الف» مشاغلی هستند که ذاتاً جزو مشاغل سخت محسوب نمی‌شوند و به علت‌هایی همچون عدم استفاده از وسایل ایمنی و ایمن نبودن محیط‌های کارگاهی جزو این دسته قرار داشتند. این دسته از مشاغل با استفاده از وسایل ایمنی مناسب و ایمن‌سازی محیط کار که وظیفه کارفرمایان است می‌توانند از گروه مشاغل سخت زیان‌آور خارج شوند. از زمان تصویب این قانون در سال80 باید تا سال 82 یعنی دو سال بعد آن مشاغل گروه الف از زیرمجموعه مشاغل سخت و زیان‌آور حذف می‌شد که متأسفانه تاکنون این امر اجرایی نشده است.
رئیس اداره امور مشاغل سخت و زیان‌آور سازمان تأمین‌ اجتماعی ادامه می‌دهد: طبق اظهارات همکارانمان در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیش از 110 هزار عنوان شغلی را بررسی و تأیید کردند و با بررسی مشاغل گروه «ب» 15 عنوان شغلی را به 13 عنوان کاهش دادند. وی با توضیح اینکه چگونه عناوین شغلی در مشاغل سخت و زیان‌آور جای گرفتند، بیان می‌کند: ابتدا باید دو نفر یعنی کارشناسان وزارت بهداشت و بازرس کار به کارگاه مراجعه و آلایندگی کارگاه را بررسی و تعیین ‌کنند اگر آلایندگی بالاتر از حد مجاز باشد در کمیته مطرح می‌شود، کمیته این حق را دارد که سخت و زیان‌آور بودن آن شغل را تأیید یا رد کند. شاید باور نکنید اما عنوان شغلی‌هایی همچون منشی مطب، آشپز، خمیرگیر و... شغل‌هایی که حتی فکرش را هم نمی‌کنید جزو مشاغل سخت و زیان‌آور باشد که براحتی این عنوان را دریافت کردند.
میرزایی در ادامه صحبت‌هایش در خصوص چالش سازمان تأمین‌ اجتماعی با اینگونه بازنشستگی‌ها و تبعات آن می‌گوید: طبق آیین نامه اجرایی ماده 14 مشاغل سخت و زیان‌آور کسی که بازنشسته می‌شود باید 4 درصد حق بیمه و 4 درصد مستمری نسبت به سنوات قبل از تصویب قانون یعنی قانون سال 80 را به بیمه پرداخت نماید و اگر بعد از تاریخ 14/7 /1380 سختی کار داشت فقط 4 درصد حق بیمه به سازمان پرداخت می‌شود که با توجه به اینکه در سال 1401 هستیم افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور شاغل هستند و 20 سالشان بعد از تاریخ ذکر شده کامل شود فقط همان 4 درصد حق بیمه را پرداخت می‌کنند.
وی با طرح مثالی ضررهای وارده از مشاغل سخت و زیان‌آور به سازمان تأمین‌ اجتماعی را توضیح می‌دهد: طبق قانون کسی که 20 سابقه کار در مشاغل سخت و زیان‌آور دارد با 10 سال ارفاقی می‌تواند درخواست بازنشستگی پیش از موعد دهد. سازمان فرد را 10 سال زودتر بازنشسته می‌کند این یعنی 10 سال حق بیمه دریافت نمی‌کنیم که هیچ، طی این 10 سال زودتر مقرری بازنشستگی هم پرداخت شود. حال کارفرمایان در این بخش می‌گویند: «بیمه 4 درصد حق بیمه را از ما دریافت می‌کند» با یک حساب و کتاب ساده مشخص می‌کنیم مبلغی که کارفرما می‌دهد و بارمالی که به سازمان وارد می‌شود چقدر متفاوت است.
فرض کنید شخصی در سال 1400 درخواست بازنشستگی پیش از موعد می‌دهد، طبق تبصره ماده 77 قانون تأمین‌ اجتماعی باید دستمزد دو سال آخر اشتغال فرد را جمع کنیم و متوسط این دو سال را حساب کنیم. اگر آخرین حقوقی دریافتی فرد را هفت میلیون تومان و سال قبل آن را شش میلیون تومان در نظر بگیریم. جمع آن را تقسیم بر 24 ماه کنیم متوسط آن می‌شود ماهی شش میلیون و 500 هزار تومان یعنی اگر فرد 20 سال پرداختی بیمه و 10 سال ارفاقی را دریافت کند می‌شود 30 سال (شش میلیون و 500 هزار تومان را در 30 ضرب می‌کنیم و تقسیم بر مخرج سازمان که همیشه 30 است) مستمری که هر ماه این فرد دریافت می‌کند شش میلیون و 500 هزار تومان است. حال می‌خواهیم از کارفرما چهار درصد دریافت کنیم. آخرین دستمزد فرد هفت میلیون تومان است و 20 سال در مشاغل سخت و زیان‌آور کار کرده هر سال 12 ماه ضرب آن می‌شود 240 ماه. حال باید 7 میلیون را در 240 ماه و 4 درصد ضرب کنیم که می‌شود 67 میلیون تومان پرداختی کارفرما به بیمه.
میرزایی ادامه می‌دهد: هنگامی که فردی 10 سال زودتر بازنشسته خواهد شد یعنی اگر قانون سخت و زیان‌آور نبود و قرار بود برای این 10 سال هم حق بیمه پرداخت کند اگر هر سال حقوق این فرد را همان هفت میلیون تومان در نظر بگیریم بدون افزایش سالانه، سازمان 30 درصد حق بیمه دریافت می‌کند. با یک حساب سرانگشتی ساده «10 سال هر سال 12 ماه می‌شود 120 ماه حال این عدد را باید در هفت میلیون حقوق دریافتی فرد ضرب کنیم و دوباره ضربدر 30 درصد حق بیمه سازمان کنیم چیزی حدود 250 میلیون تومان باید فرد طی این 10 سال حق بیمه پرداخت کند که با سخت و زیان‌آور شدن برخی مشاغل دیگر پرداخت نمی‌شود که هیچ طی این 10 سالی که زودتر بازنشسته می‌شود ماهی 6 میلیون و 500 هزار تومان هم مقرری دریافت می‌کند که 120 ماه آن حدود 780 میلیون تومان هزینه دربردارد. تا اینجا ضرری که به سازمان تأمین‌اجتماعی برای این فرد مورد مثال ما وارد می‌شود یک میلیارد و 50 میلیون تومان است حال سازمان چقدر از کارفرما دریافت می‌کند، 67 میلیون تومان است!
رئیس اداره امور مشاغل سخت و زیان‌آور سازمان تأمین‌ اجتماعی با اشاره به اینکه چه مشاغلی واقعاً باید از این تسهیلات استفاده کنند، می‌گوید: شاید مخاطبان با خواندن صحبت هایم بگویند خب افراد 20 سال در مشاغل سخت کار می‌کنند و جسم و جانشان در خطر است و این بازنشسته شدن زودهنگام حقشان است. آری حق است اما نه برای همه مشاغل و نه برای هر فرد! باید در کمیته‌ای مشخص شود واقعاً فرد در شغلی که خدمت کرده سختی کار داشته یا نه؟
به‌عنوان مثال در گروه «الف» شغل شاطر نانوایی بربری، در حال حاضر برخی از شاطرهای نانوایی به‌صورت سنتی و برخی به‌صورت کاملاً مکانیزه کار می‌کنند و حتی رنگ گرما و آتش را هم نمی‌بینند. هر دوی این افراد بیمه شاطر را پرداخت می‌کند اما در محل کار یکی آلایندگی ندارد و در محل کار دیگری دارد. حال در کمیته‌های استانی آن هم با گزارش های آلاینده سنجی باید بررسی شود شغل کدام شاطر جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود کدام یک نه.
وی با اشاره به حذف شرط سنی به چالش دیگر سازمان در خصوص بازنشستگی پیش از موعد بیان می‌کند: در یکی از استان‌ها خانم مجردی با 28 سال سن بازنشسته شده است. یکی از مشکلات قانون مشخص نبودن سن کار برای افراد است. این خانم مورد مثال از 7 سالگی در ریسندگی مشغول کار شده و از همان زمان برایش لیست بیمه رد کردند. شاید باورش سخت باشد اما بیشتر بازنشستگی‌های ما بین 30 تا 45 سال است، افراد فاقد سواد و از سنین 10 الی 12 سالگی در مشاغلی مثل ریخته‌گری‌،صابون پزی و... مشغول کار شده‌اند و حال در سنین جوانی بازنشسته می‌شوند.وی با اشاره به اینکه یکی از معضلات بیمه تأمین‌ اجتماعی عدم اجرای صحیح قانون است، می‌گوید: در ماده 79 قانون کار تعریف شده افراد کمتر از 15 سال تمام نمی‌توانند در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول کار شوند، ماده 75 می‌گوید خانم‌ها نمی‌توانند در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول کار شوند. ماده 83 ارجاع کار سخت و زیان‌آور را برای کارگر نوجوان ممنوع اعلام کرده است و ماده 52 می‌گوید در هفته 36 ساعت بیشتر نباید کار کنند یعنی شخص در روز باید شش ساعت و نیم کار کند اما با بررسی تمام سختی کارهای سازمان متوجه می‌شود همه اضافه کار دارند، این یعنی قانون کار درست اجرا نمی‌شود.
رئیس اداره امور مشاغل سخت و زیان‌آور سازمان تأمین‌اجتماعی در پایان با اشاره به اینکه بزرگترین بار مالی تحمیل شده به سازمان را مشاغل سخت و زیان‌آور وارد می‌کنند، بیان می‌کند: در ماه حدود 75 درصد درآمد سازمان صرف انجام تعهدات بلندمدتش می‌شود و از این 75 درصد حدود 50 درصد صرف بازنشستگی پیش از موعد می‌شود. مطابق آمارها تأمین‌اجتماعی بالای 500 هزار نفر پرداختی برای بازنشستگان در مشاغل سخت و زیان‌آور دارد و همه ساله چیزی حدود 300 هزار نفر برای برقراری مستمری در بخش‌های مختلفی همچون بازنشسته، از کارافتاده و بازمانده اقدام می‌کنند که در حوزه مشاغل سخت و زیان‌آور هم حدوداً سالی 25 هزار نفر بازنشسته می‌شوند و اگر قانون بازنگری نشود بار مالی ناشی از اجرای قانون فعلی منجر به کسری تراز مالی سازمان تأمین‌اجتماعی خواهد شد.