صدای مهاجران افغانستانی

محمد کاظم کاظمی
شاعر و نویسنده افغانستانی و از دبیران سابق جشنواره شعر فجر
مرحوم نادر طالب‌زاده شخصیتی با ابعاد متعدد بود و از زوایای مختلفی می‌شود به خدمات او پرداخت. من به آن وجهی اشاره می‌کنم که با مسائل جامعه مهاجر افغانستان، بخصوص هنرمندان مهاجر ارتباط داشت. در دهه هفتاد یک نسل جوان و پرشور از قلم به دستان و اهالی هنر در میان جامعه مهاجر افغانستان ظهور کرد. کسانی که عمدتاً در ایران رشد کرده بودند و دستشان به قلم و دوربین آشنا شده بود، ولی به سبب تنگناهای معمولی که جامعه مهاجر همچنان درگیر آن بود، زمینه رشد آکادمیک و حرفه‌ای برایشان میسر نبود. محیط آموزشی ایران هنوز برای جوانان مهاجر چندان مساعد نبود و خیلی از این جوان‌ها که در همان سال‌ها از افغانستان آمده بودند، گاهی به‌دلیل تنگناهای معیشتی و گاهی به‌دلیل موانع قانونی نمی‌توانستند پیشرفت حرفه‌ای چندانی داشته باشند. درست در همین زمان بود که گروه روایت فتح که در آن زمان مرحوم طالب‌زاده نیز در آن سهمی و نقشی داشت، جمعی از این جوانان را به کار گرفت. یک دوره آموزشی برای 20 نفر از این هنرمندان برگزار شد که به «دوره‌ باغ فردوس» معروف شده است و یک نسل از جوانان فیلمساز افغانستان در واقع پروردگان آن دوره باغ فردوس هستند، کسانی مثل ضیاء قاسمی، عبدالملک شفیعی، تقی اکبری، حبیب‌الله محمدی، راضی محبی، محسن حسینی و...
اینها را می‌توان اولین تحصیلکردگان در رشته سینما در ایران دانست و بعدها هر کدام در جایی مصدر کار شدند. بعضی از آنها فیلمسازهای حرفه‌ای افغانستان شدند، به کشور برگشتند و به خدمت پرداختند.
در همان دوره این گروه به‌عنوان کارهای عملی، مستندهایی هم از زندگی مهاجران افغانستان در ایران تهیه کردند؛ مستندهایی که قرار بود در ذیل برنامه روایت فتح از صداوسیما پخش شود که البته بیشترشان پخش نشد. در این میان نقش حسین محمودیان و نادر طالب‌زاده در این برنامه برجسته بود و به این صورت می‌توان هنر فیلمسازی در جامعه مهاجر افغانستان در آن یکی دو دهه را مدیون این دو نفر و دیگر کسانی که در این برنامه‌ها نقش داشتند دانست. هرچند که به دلایل معلوم و نامعلوم، از ثمرات این دوره آموزشی استفاده بسیاری نشد، بخصوص از فیلم‌هایی که این گروه ساخته بودند.
یک جلوه دیگر از خدمات نادر طالب‌زاده به جامعه مهاجر افغانستان، پرداختن او به مسائل جامعه مهاجر در برنامه «راز» شبکه ۴ سیما در بهمن‌ماه ۱۳۹۲ بود. در همان زمان که فیلم «چند متر مکعب عشق» برادران محمودی ساخته شده و نگاه‌ها را به خود جلب کرده بود و در همان زمان که مطالباتی در رسانه‌های ایران، بخصوص در صفحه «جان ایران، جان افغانستان» خبرگزاری تسنیم نسبت به مسائل جامعه مهاجر صورت می‌گرفت و هنوز این مطالبات در صداوسیما مطرح نشده بود. صداوسیما در آن زمان محدوده ممنوعه‌ای برای بیان مسائل و مشکلات جامعه مهاجر بود و اتفاق نیفتاده بود که این مسائل به‌صورت شفاف و مطالبه‌آمیز آن در این رسانه ملی مطرح شود. نادر طالب‌زاده بواقع با برنامه‌ «راز» خط‌‌شکنی کرد و اولین بار گفتنی‌هایی در این برنامه مطرح شد که سال‌ها بیان نشده بود. اجرای برنامه را طالب‌زاده برعهده داشت و مهدی طوسی، نوید محمودی، حسین محمودیان و من میهمانان آن بودیم. انعکاس برنامه بسیار خوب بود و پس از آن بود که در برنامه‌های متعدد دیگر مثل «ماه عسل» و «خندوانه» هم مهاجران افغانستان موقعیت ظهور یافتند و این روند بر اثر نگاه مثبت متولیان امر، روزبه‌روز شکل افزایشی هم داشته است.
اما به‌راستی این تلاش‌های نادر طالب‌زاده برای انعکاس مسائل خارج از ایران در رسانه‌ها، از کجا سرچشمه می‌گیرد؟ به نظر من راز این قضیه در نگرش جهان‌وطنی‌ای است که در او ریشه داشت. این نگرش جهان‌وطنی در همه فعالیت‌های مرحوم طالب‌زاده خودنمایی می‌کند و در واقع جزو اصول فکری اوست که در عرصه عمل هم خودنمایی کرده است. من به تجربه دیده‌ام که در مورد مسائل افغانستان هم آن کسانی بهترین رویکرد را داشته‌اند که حامل این نگاه بوده‌اند.