تضاد غیرمنطقی در برابر فعل اخلاقی

سیدمهدی مرشدی
پژوهشگر
اگر شما کودکی را در حال غرق شدن در یک برکه ببینید، آیا از ترس اینکه مبادا لباس‌تان خراب شود از نجات او خودداری می‌کنید؟ البته که این کار را نمی‌‌کنید. به ‌احتمال‌ قوی او را نجات می‌دهید، مهم نیست آن لباس چقدر قیمت داشته باشد. با این‌ حال، شما احتمالاً از صرف هزینه‌ای معادل قیمت همان لباس برای نجات جان کودکی که دورتر از شما، براثر علل ناشی از فقر درحال جان دادن است، دریغ می‌ورزید. این تضاد غیرمنطقی در رویکرد ما نسبت به یک فعل اخلاقی، محرک نگارش مقاله‌ای پرسروصدا توسط پیتر سینگر شد. در سال 2016 دانشگاه آکسفورد، متن مقاله مذکور را به همراه برخی مباحثی که طی سال‌ها پیرامون آن شکل گرفته بود، در کتابی با عنوان «قحطی، فراوانی و اخلاق» منتشر ساخت. این اثر در سال 1401 توسط کیوان شعبانی مقدم به فارسی ترجمه و توسط انتشارات طرح نو به چاپ رسید.
استدلال اساسی کتاب این است: «اگر ما این توان و استطاعت را داریم که از وقوع اتفاق خیلی بدی جلوگیری کنیم، بی‌آنکه در این راه، چیز دیگری را که از نظر اخلاقی تقریباً به همان اندازه مهم است فدا کنیم، ما وظیفه اخلاقی داریم که آن کار را انجام دهیم.» اینکه فقر و فلاکت از زندگی ما فرسنگ‌ها فاصله دارد، توجیه کافی نیست که بابت کاهش یا رفع آن مسئولیتی نداشته باشیم. در واقع بین نجات ندادن جان کودک خردسالی که در برکه‌ای درحال غرق شدن است و نجات ندادن جان کودکی که هزاران کیلومتر دورتر از ما براثر فقر و بی‌پولی درحال جان دادن است، تفاوتی وجود ندارد. استدلال‌های کتاب در طول زمان تبدیل به محمل مناسبی برای اندیشه‌ورزی در باب اخلاق عملی شده و استادان فلسفه در دانشگاه‌های تراز اولی نظیر آکسفورد و هاروارد در طول سالیان متمادی آن را در اختیار دانشجویان قرار داده‌اند تا به بحث و گفت‌و‌گو درباره آن بپردازند. مهم‌تر از همه، این کتاب سنگ‌بنای ایجاد جنبش دیگردوستی مؤثر شده است.
برای افراد طبقات متوسط و بالاتر، اخلاقی زیستن فقط شامل رعایت قواعد سنتی اخلاق نظیر دروغ نگفتن، دزدی نکردن، یا نکشتن دیگران نیست، بلکه مستلزم کمک به افرادی است که بی‌آنکه مرتکب خطایی شده باشند، از چیزهایی رنج می‌برند که ما به‌سادگی می‌توانیم از آنها پیشگیری کنیم. کتاب استدلال می‌کند که بیشتر افراد ثروتمند، در سوی اشتباه خط مذکور ایستاده‌اند. «قحطی، فراوانی و اخلاق» اثری اقناع‌کننده و الهام‌بخش است که در جانمایه خود به این اشاره دارد که چرا برای داشتن یک زندگی اخلاقی، ما «باید» از رنج و مرارت همنوعان خود بکاهیم. ضمن‌اینکه چگونگی آن را نیز به ما می‌گوید. عمل به استدلال اساسی کتاب علاوه‌ بر منافع مستقیم و ملموسی که در کاهش فقر و نابرابری دارد، ما را به‌ سوی بافضیلت زیستن سوق می‌دهد.
قحطی،فراوانی‌و اخلاق
پیتر سینگر
ترجمه: کیوان شعبانی مقدم
ناشر: طرح نو