کمبود ۳۰ هزار مشاور در مدارس

اکرم رضایی ثانی
خبرنگار
میزان نگرانی و استرس هدایت تحصیلی برای دانش‌آموزان از کنکور کمتر نیست چون انتخاب رشته تحصیلی می‌تواند مسیر زندگی یک نوجوان را تغییر دهد اما مدارس در زمینه مشاوره تحصیلی چندان کمک به سزایی نمی‌کنند، سال‌هاست که حتی دانش‌آموزان برای انتخاب رشته به مشاوران بیرون از مدرسه مراجعه می‌کنند.
به طور کلی نقش مشاور در مدارس به موضوع آموزشی محدود می‌شود در حالی دانش‌آموزان در تمام مقاطع، دوره‌های حساس سنی را می‌گذرانند و نیاز دارند بجز پدر، مادر و حتی صمیمی‌ترین دوستان خود با شخص ثالثی گفت‌و‌گو کرده و مشاوره شوند. مشاور علاوه بر کمک در بحث هدایت تحصیلی باید در ابعاد مختلف روانشناختی، دانش‌آموز را همراهی کند اما شاید تعداد اندکی از مدارس نسبت به این امر هوشیاری دارند. اصغر باقرزاده معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش و رئیس سازمان دانش‌آموزی کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره تعداد مشاوران در مدارس و نقش آنها در مواجهه با آسیب‌های اجتماعی و همچنین مشاوره تحصیلی بیان کرد: کمبود نیرو در آموزش و پرورش ویژه مربی پرورشی یا مشاور نیست. متأسفانه تنظیمات جذب نیرو چه برای مشاوران و مربیان و چه برای سایر بخش‌ها به نحوی بوده که ما همچنان با کمبود نیرو مواجه هستیم. با احتساب مدارس ابتدایی و همچنین مدارسی که بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر دانش‌آموز دارند را در نظر بگیریم، تعدادی بالغ بر ۳۰ تا ۳۵ هزار نفر مشاور در مدارس کم داریم.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم برای دانش‌آموزان دبستان و متوسطه اول و دوم با نُرمی که در نظر گرفته شده مشاور داشته باشیم؛ حدود ۱۳ هزار مشاور در مدارس داریم. از آنجایی که در مدارس ابتدایی بحث امورات آموزشی، تربیتی و مشاوره‌ای به عهده آموزگار مدرسه است؛ از این‌رو ما مدارس ابتدایی را از این آمار خارج می‌کنیم و حدود ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر مشاور می‌تواند مدارس متوسطه اول و دوم را پوشش می‌دهد.
تأمین نیروی مشاوره هم به عهده دانشگاه فرهنگیان است
باقرزاده در پاسخ به این سؤال که چطور می‌توان این آمار ۲۰ هزار مشاور را تأمین کرد، گفت: هر سال بخشی از مجوزی که به آموزش و پرورش برای جذب نیرو تعلق می‌گیرد به نیروی مشاوره اختصاص دارد. این مجوز حدود هزار تا دو هزار نفر را به مشاورین اختصاص می‌دهند که تأمین نیروی مشاوره هم به عهده دانشگاه فرهنگیان است. تقریباً دو سال می‌شود که رشته مشاوره تأسیس شده و دانشجویان فرهنگی تا قبل از آن در رشته‌های مختلف روانشناسی و امور تربیتی از جاهای دیگر جذب می‌شدند. طی دو سال اخیر به‌دلیل اینکه رشته مشاوره تأسیس شده، دانشجویان درس‌های مرتبط با رشته خودشان را می‌خوانند و سپس وارد مدرسه می‌شوند.
وی در واکنش به این پرسش که بنابراین خارج از دانشگاه فرهنگیان برای مشاوران جذب نخواهید داشت؟ گفت: می‌توانیم جذب داشته باشیم اما ترجیح ما این است که جذب از دانشگاه فرهنگیان باشد اما اگر افرادِ متخصصی باشند که به‌عنوان مثال از طریق آزمون ورودی اقدام کرده باشند یا حتی میان معلمان آموزش دیده‌ باشند می‌توانیم با یکسری فرایند آموزشی جذب کنیم. به طور کلی مهم این است که ظرفیتی که اختصاص می دهند با همان میزان فارغ‌التحصیل دانشگاه فرهنگیان برابری می‌کند.
معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش در واکنش به این پرسش که آیا معلمان ابتدایی آموزش خاصی برای امور تربیتی و مشاوره‌ای می‌بینند و برای جذب دانش‌آموزان به مدرسه بعد از گذشت دو سال کرونا آیا آموزگاران ابتدایی آموزش بخصوصی را دیده‌اند؟ گفت: ما یک هسته‌های مشاوره‌ای و مربیان منتخبی داریم که با مدارس ابتدایی در ارتباط هستند و مواردی را به‌صورت ایجابی به آموزگاران آموزش می‌دهند. این موارد حتی به‌صورت موضوعی هم هستند؛ یعنی اگر آموزگارانی نسبت به موضوع خاصی دچار مشکل شده باشند و به کمک مشاوره نیاز داشته باشند هسته مشاوران به کمک آنها می‌آیند. به تازگی تلاش شده همه معلمان بویژه آموزگاران ابتدایی نسبت به وظایف عمومی و کلی‌شان یک بازنگری در کار خود داشته باشند و اگر لازم باشد نسبت به گذراندن دوره‌های تکمیلی اقدام شود تا این فضا تقویت شده و بتوانند دانش‌آموزان را بهتر راهنمایی کرده و مشکلات را برطرف کنند. معاونت پرورشی هم تلاش می‌کند توسط هسته‌های مشاوره به مدارس کمک کند.
 تنها ۱۰ درصد مدارس متوسطه دوم مشاور دارند
باقرزاده در پاسخ به این سؤال که اغلب مدارس متوسطه اول هستند که مشاور دارند که آن هم برای هدایت تحصیلی و آموزشی به دانش‌آموزان کمک می کنند. همچنین در مقاطع متوسطه دوم که دوره حساسی است مشاوره اجباری نیست. چرا؟ گفت: در متوسطه دوم حدود ۱۰ درصد مدارس دارای مشاور هستند. ما مربیان منتخبی داریم که ظرفیت تشکیل همیاران مشاور را به وجود آورده‌اند. ما همچنین فوریت‌های روان اجتماعی ۱۵۷۰ را فراهم کردیم تا برای مشکلاتی که در این مقطع وجود دارد یک مفری ایجاد کرده باشیم.
رئیس سازمان دانش‌آموزی کشور گفت: مقدورات ما همین است اما آنچه داشتیم را بیشتر به مقطع متوسطه اول اختصاص دادیم چون فقط هم بحث هدایت تحصیلی نیست بلکه شکل‌گیری شخصیت‌ها، مسائل روانی و اجتماعی در اوایل دوره متوسطه اول اتفاق می‌افتد. در این مقطع دانش‌آموزان می‌توانند با مشاورین صحبت کنند و در کنار آن مشاور تحصیلی‌ام انجام دهند. اما اگر فرصت برای دانش‌آموزان متوسطه دوم از دست نرود، راه‌اندازی ۱۵۷۰ در طول شبانه روز در عمده استان‌ها در اختیار معلمان و اولیا دانش‌آموزان بوده و برای جبران کمبودها است. البته ما هم این کمبودها را قبول داریم اما با راه‌اندازی ۱۵۷۰ تلاش شده که به گروه متوسطه دوم هم توجه شود.
معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این سؤال که آیا این نقد را قبول دارید که مشاوران مدارس بیشتر در موارد تحصیلی مشاوره می‌دهند تا مباحث روانشناختی و آسیب‌ها و همچنین در حال حاضر باتوجه به دوری دوساله دانش‌آموزان از مدارس این نیاز بیشتر احساس می‌شود زیرا برخی از دانش‌آموزان دچار انزوا و تنهایی شده‌اند و اکنون نباید نقش مشاوران باید از پیش پررنگ‌تر باشد؟ گفت: در خصوص این مشکلی که شما می‌گویید و هر نوع فعالیت تربیتی که بخواهد یک اثر ماندگار داشته باشد باید قبول کنیم که احتیاج به یک مواجهه حضوری مستمر دارد. در واقع یک مربی باید چند ساعت در روز با مُتِربی خود در ارتباط باشد حالا نه به طور دائم بلکه به طور متناوب باشد هم خوب است. از طرفی باید شخصیت مربی از طرف متربی پذیرفته شود، زیرا تا زمانی که شخصیت مربی را نپذیرد اصلاً از او تأثیر نخواهد گرفت. برای اینکه شخصیت مربی پذیرفته شود باید اعتماد ایجاد شده و برای ایجاد اعتماد باید تعامل و همراهی وجود داشته باشد. متأسفانه مشاورین ما این امکان را ندارند و برخی از آنها در روز یک تا دو ساعت در مدرسه حاضر می‌شوند و مجبورند برای مدرسه بعدی که در ردیف آنها قرار داده شده حاضر شوند.
وی با بیان راهکار جهت حل این مشکل اظهار داشت: یک راه اضافه کردن تعداد مشاوران است. درخواست ما از مجموعه دولت و نهادهای بالا دستی این است که این مسأله را جدی بگیرند و مجوز تأمین بیشتر مشاوران را در دستور کار قرار دهند. اما مرحله دومی که ما دنبال آن هستیم و تلاش می‌کنیم این اتفاق بیفتد احیای نقش تربیتی مربیان تربیتی، معاونان پرورشی و معلمان است. اگر دانش‌آموزان که در مواجهه مستقیم با معلمان و مربیان پرورشی هستند بتوانند بخشی از نیازهای مشاوره‌ای خودشان را با همین افراد تأمین کنند آن اتفاق که شما به آن اشاره کردید، می‌افتد و به ساخت شخصیت آنها کمک می‌کند.
وی تأکید کرد: بنابراین محور فعالیت‌های معاونت پرورشی در دوره جدید تلاش برای توانمندسازی مربیان است تا مربی بتواند تعداد بیشتری از دانش‌آموزان و افراد را تحت تأثیر قرار دهد. همین‌طور باید یک مدیریت و تنظیم‌گری داشته باشیم تا معلمان هم در مواجهه با دانش‌آموزان صرفاً بُعد آموزشی نداشته باشند. نباید معلمان صرفاً برای آموزش دروس تئوری و نظری وارد کلاس درس شوند بلکه باید منش، شخصت، دوستی و مراوده‌هایشان با دانش‌آموزان بتواند حتی یک نفر را از آسیب اجتماعی بزرگ نجات دهد. همیشه مطالبه‌گری از معلمان یک مطالبه‌گری آموزشی بوده، مثلاً والدین از معلمان درباره نمره و توانایی درسی بوده است. اما آیا تا به حال شده پدر یا مادری به‌عنوان مثال به معلم ریاضی فرزند خود بگوید که بچه من شما را دوست دارد آیا می‌شود در یک یا دو نکته تربیتی او به ما کمک کنید؟ این می‌تواند کمبود مواجهه تربیتی را به نوعی جبران کند.
باقر‌زاده در پاسخ به این سؤال که تاکنون نظام جامع راهنمایی و مشاوره در آموزش و پرورش که سال گذشته تصویب شده چقدر اجرایی شده است؟ گفت: این نظام جامع آذر ماه سال گذشته تصویب شده اما آموزش و پرورش به تنهایی نمی‌تواند در به نتیجه رسیدن این نظام جامع نقش مؤثری داشته باشد. ما در جلسات مقدماتی که ترتیب دادیم، قرار شد یک آیین نامه اجرایی برای نظام جامع راهنمایی و مشاوره در آموزش و پرورش بنویسیم؛ بزودی نهادهایی که با این نظام جامع از نظر شغلی، حرفه‌ای، توانمندی‌های شخصی و از نظر تربیتی و اجتماعی روی کودکان و نوجوانان تأثیر‌گذار هستند باید با ما همراه شوند. اما در حال حاضر بجز این جلسه، غربالگری مدارس، شناسایی و تشخیص افراد و حدود دانش‌آموزان آنها نسبت به آسیب‌های اجتماعی که آیا در معرض آسیب‌ها هستند یا جزو بچه‌های پرخطر هستند؛ در پنج هزار تا پنج هزار و پانصد مدرسه صورت گرفته که حدود یک میلیون نفر دانش‌آموز بوده است اما هدف گذاری‌مان امسال ۲۰ هزار مدرسه است که ان شاالله آنها را به  سرانجام می‌رسانیم.
وی بیان کرد: هدف‌گذاری در جهت غربالگری امسال برای ۲۰ هزار مدرسه است. بعد از اینکه دانش‌آموزان شناسایی شوند، آن گروه از دانش‌آموزان که از آسیب‎ها دورند با جلسات توانمندسازی پوشش داده می‌شوند اما آنهایی که نزدیک و دچار آسیب شدند باید با کمک نهادهای بهزیستی، اجتماعی و حتی والدین حمایت شوند.
معاون وزیر آموزش و پرورش در پاسخ به این سؤال که دانش‌آموزان پرخطر چه ویژگی هایی دارند؟ گفت: دانش‌آموز پرخطر کسی است که حداقل یک بار یک رفتار پرخطر را تجربه کرده، مثلاً او اقدام به خودکشی منجر به‌عدم فوت داشته، یا از منزل و مدرسه فرار کرده یا یک بدسرپرستی را تجربه کرده است. اینها اصطلاحات بسیار ناراحت کننده‌ای است اما به هر حال وجود دارد. درصد کمی از دانش‌آموزان به جهت مسائل اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی مانند بی‌سرپناهی، تجاوز اخلاقی و... پرخطر قلمداد می‌شوند.