«روابط خویشاوندی» تهران - دوشنبه

گروه سیاسی/ امامعلی رحمان عصر روز گذشته درصدر هیأتی بلند پایه به ایران سفر کرد. رئیس‌ جمهور تاجیکستان در فرودگاه مهرآباد مورد استقبال علی‌اکبر محرابیان وزیر نیرو قرار گرفت. این سفر که به دعوت رسمی آیت‌الله رئیسی صورت گرفت در حالی است که آخرین سفر رئیس جمهور تاجیکستان به تهران مربوط به 9 سال قبل بوده است. گفت‌وگو و رایزنی هیأت‌های عالی دو کشور، امضای چند سند همکاری در حوزه‌های اقتصادی، علمی، سیاسی و فرهنگی از جمله برنامه‌های سفر رئیس جمهور تاجیکستان به تهران است. خبرگزاری دولتی خاور تاجیکستان خبر داده است در این سفر وزیر خارجه تاجیکستان، دادستان کل و وزرای بخش‌های کلیدی اقتصاد این کشور از جمله وزرای انرژی، اقتصاد و تجارت، ذخایر آب، رؤسای کمیته‌های رشد جهانگردی و حفظ محیط زیست به ایران سفر کرده‌اند. ترکیب وزرا نشان دهنده اهمیت اقتصادی و نوید دهنده گسترش بیش از پیش روابط تجاری و اقتصادی دو کشور است. گفتنی است صبح امروز امامعلی رحمان مورد استقبال رسمی رئیس جمهور کشورمان قرار خواهد گرفت.
همزمان با حضور امامعلی رحمان در تهران، پیام تسلیت وی در پی حادثه آبادان نیز منتشر شد. رئیس جمهور تاجیکستان در این پیام خطاب به آیت‌الله رئیسی اظهار داشت: «به جنابعالی و به نزدیکان و خویشاوندان قربانیان این فاجعه همدردی و تسلیت خویش را اظهار نموده، برای همه آسیب‌دیدگان شفای کامل خواهانم.» اما روابط تهران و دوشنبه در چند دهه گذشته چگونه بوده است؟
پیوندهای تاریخی و تمدن
جمهوری اسلامی ایران جزو اولین کشورهایی است که استقلال تاجیکستان پس از فروپاشی شوروی را به رسمیت شناخت. همچنین در شرایط بحرانی دهه هفتاد و وضعیت متشنج این کشور که بسیاری از کشورها از دوشنبه گریخته بودند، باز هم سفارت ایران فعالانه در این کشور مشغول فعالیت بود و در کنار تاجیک‌ها ایستاد. توسعه روابط سیاسی دو کشور باعث شد رؤسای جمهور ایران 13 بار به تاجیکستان سفر کنند و رؤسای جمهور این کشور نیز 18 بار به تهران بیایند. با وجود این همکاری‌های دو کشور فراز و نشیب‌هایی را هم به خود دیده است. اما پیوندهای فرهنگی، زبانی، دینی و تاریخی و تمدنی مانع از آن شده است که این روابط از هم گسیخته شود. از همین رو رهبر معظم انقلاب از روابط دو کشور با عنوان «روابط خویشاوندی» یاد می‌کنند.
ارتقای روابط سیاسی
از سال 1400 که تغییر گفتمان سیاست خارجی دولت جدید برای کشورهای مختلف هویدا شد، همسایگان ایران نیز با استقبال از تهران تلاش کردند تا مناسبات همسایگی را وارد فصل جدیدی کنند. ارسال نامه رسمی امامعلی رحمان به آیت‌الله رئیسی در شهریور سال گذشته برای سفر به تاجیکستان و شرکت در اجلاس شانگهای را که به عضویت دائم ایران منتج شد  می‌توان نقطه عطفی در همکاری دو کشور عنوان کرد. ایران که یک بار در سال 85 و بار دیگر در سال 94 درخواست عضویت کامل در شانگهای را داده بود و پاسخ منفی دریافت کرده بود توانست در این نشست با همکاری مناسب تاجیک‌ها به عضو دائم این سازمان مهم تبدیل شود. نشست‌های دوجانبه دو کشور نیز منجر به آن گشت تا دو کشور برای سایر همکاری‌ها دست به برنامه‌ریزی بزنند. امضای 8 سند همکاری در جریان این سفر توانست به گسترده شدن حوزه‌های همکاری کمک کند.
افزایش 4.5 برابری تجارت
متأسفانه روابط اقتصادی دوکشور از شروع دولت حسن روحانی در سال 1392 هر روز به افول بیشتر کشیده شد و تقریباً تا ماه‌های پایانی دولت پیشین نیز ادامه داشت. کاهش بیش از پنج برابری حجم معملات دو کشور در سال 1399 نسبت به سال 1392 گواه این مسأله است. درحالی که دولت یازدهم حجم تجارت 300 میلیون دلاری را در روزهای ابتدایی قدرت گرفتن تحویل گرفته بود، حجم تعاملات اقتصادی دو کشور در روزهای پایانی دولت دوازدهم به 57 میلیون دلار رسیده بود. شروع دولت سیزدهم را می‌توان نقطه پایانی بر این روابط نزولی دانست. بر‌اساس گزارش آژانس آمار تاجیکستان، در سه ماهه اول سال‌جاری حجم مبادلات تجاری بین دو کشور حدود 67 میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه در سال 2021، 4.5 برابر بیشتر است. واردات کالاهای ایرانی از سوی تاجیکستان و صادرات محصولات تاجیکستان به ایران در ژانویه تا مارس سال‌جاری تقریباً معادل 33.5 میلیون دلار در مقابل 33.4 میلیون دلار بوده است.
روند احیای مبادلات تجاری ایران و تاجیکستان از سال گذشته آغاز شد که در نتیجه مبادلات تجاری بین این کشورها به بیش از 120 میلیون دلار رسید که نسبت به سال 2020به میزان 2.1 برابر بیشتر است. این دو کشور امیدوارند با گسترش روابط دوجانبه مانند سه ماهه اول سال، بتوانند تا پایان سال‌جاری به رقم سال 1392 برسند! البته رئیس جمهور تاجیکستان در دیدار خود با آیت‌الله رئیسی در پایتخت این کشور معتقد است چشم‌انداز روابط را می‌توان تا 500 میلیون دلار نیز گسترش داد.
همکاری‌های متقابل
دو کشور سابقه همکاری در حوزه‌های مختلف را هم داشته‌اند. اجرای پروژه ساخت نیروگاه برق آبی سنگ ‌توده-۲ را می‌توان یکی از زمینه‌های مهم همکاری دو کشور درعرصه انرژی و روابط اقتصادی دو کشور عنوان کرد. همچنین جمهوری اسلامی ایران سهم پیشگامانه‌ای در کمک به تقویت زیرساخت‌ها و توسعه و شکوفایی تاجیکستان داشته است. به طوریکه شرکت‌های ایرانی در طرح‌های راهبردی تاجیکستان از جمله پروژه سد و نیروگاه برق آبی راغون، تونل استقلال، اجرای تصفیه خانه آب دوشنبه و پروژه‌های دیگر تاجیکستان حضور فعالانه داشته‌اند.
سفیر ایران در تاجیکستان در این خصوص می‌گوید: «در مدت ۳۰ سال، بیش از ۱۷۰ سند مهم همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری تاجیکستان به امضا رسیده است که چشم‌انداز روابط دو کشور دوست و همزبان را تعریف و نقش تعیین کننده‌ای در ایجاد چهارچوب قانونی جهت توسعه بیشتر روابط دوجانبه دارند.» کالاهای عرضه شده از سوی تاجیکستان به ایران نیز شامل الیاف پنبه، نخ و آلومینیوم هستند. ایران نیز محصولات مختلف غذایی، ماشین‌آلات و تجهیزات و مصالح ساختمانی را به تاجیکستان صادر کرده است. در اوایل ماه مارس سال‌جاری، مدیران حوزه انرژی دو کشور در مورد امکان عرضه فرآورده‌های نفتی ایران به تاجیکستان گفت‌و‌گو کردند که می‌تواند فصل جدیدی از روابط دو کشور باشد.
تعاملات نظامی و پهپادی
در جدیدترین مورد نیز احداث خط تولید پهپاد ابابیل-2 در تاجیکستان در جریان سفر سرلشکر باقری به این کشور که بازتاب‌های فراوان بین‌المللی داشت، عزم جدی طرفین در توسعه همه‌جانبه تعاملات را نشان می‌دهد. ویژگی‌های منحصر به فرد آسیای مرکزی و غرب آسیا، توطئه‌های بین‌المللی، تروریسم و مواد مخدر از جمله نگرانی‌ها و موضوعات مشترک برای همکاری است. به همین دلیل تبادل آموزش و انتقال تجارب در این زمینه‌ها و رزمایش‌های مشترک در دستور کار دو کشور قرار دارد. به نظر می‌رسد آنچه پیش روی دو کشور قرار دارد ظرفیت‌های فراوان خویشاوندی است که می‌‎تواند با سفر امامعلی رحمان بر سرعت استفاده از آن افزوده شود و منافع طرفین را تأمین کند.