سیاست خارجی متوازن

عماد هلالات
پژوهشگر
آسیای مرکزی همواره از مناطق مهم پیرامونی جمهوری اسلامی با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی و اتصال کریدور شرق به غرب بوده است. جمعیت 85 میلیونی منطقه آسیای مرکزی و همچنین با توجه به اینکه این منطقه حوزه تمدنی ایران است و زبان فارسی در آن ساری و جاری است، اهمیت آن را دوچندان می‌کند. در میان این کشورها تاجیکستان از لحاظ فرهنگی بیشترین قرابت را با ایران دارد (رواج زبان فارسی در تاجیکستان، عید نوروز، ادبیات فارسی و...)با وجود این از سال 2015 تا سال 2018 روابط ایران و تاجیکستان در شرایط نامطلوبی قرار گرفته بود، (نقش متغیر‌های خارجی بخصوص عربستان و امریکا و همچنین منفعل بودن دولت قبل در قبال این منطقه) اما از زمان روی کار آمدن دولت جدید در ایران، روابط دو کشور بخصوص بعد از سفر آیت الله رئیسی به تاجیکستان و متقابلاً سفر امام علی رحمان به تهران در 29 مه، وضعیت بسیار مطلوبی در روابط دو کشور را شاهد هستیم. بعد از سفیر رئیس‌جمهور ایران به تاجیکستان و پس از آن در روزهای اخیر سفر سرلشکر باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران به تاجیکستان، سه موضوع بسیار مهم در فضای رسانه‌ای رژیم صهیونیستی، غربی و عربی پر رنگ بود؛ 1-افتتاح خط تولید پهپاد ابابیل دو 2- ترور یکی از رهبران شیعیان تاجیکستان 3- گسترش روابط ایران با کشورهای آسیای مرکزی بویژه تاجیکستان.
 توصیف روندهای رسانه‌ای
در تاریخ 27 اردیبهشت سال‌جاری و در راستای تقویت و توسعه همکاری‌های مشترک دفاعی و نظامی بین دو کشور ایران و تاجیکستان، کارخانه تولید پهپاد ابابیل ۲ با همت و تلاش متخصصان صنایع دفاعی وزارت دفاع و پشتیبانی نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران با حضور سرلشکر باقری و شیرعلی میرزا وزیر دفاع و جمعی از فرماندهان عالی‌رتبه کشور تاجیکستان در دوشنبه پایتخت این کشور افتتاح شد. در سوی دیگر «محمد باقروف» روز یکشنبه مورخ 2 خرداد سال‌جاری در جریان درگیری‌های مسلحانه شهر «خاروغ» بر اثر اصابت گلوله جان باخت. طی چند هفته گذشته شهر خاروغ شاهد اعتراض شهروندان برای برکناری فرماندار این شهر بوده است. برخی منابع محلی اما می‌گویند «باقروف» ترور شده است.
براساس این گزارش‌ها «محمد باقروف» در منطقه خودمختار گورنو-بدخشان ساکن بود و روز یکشنبه به وسیله شلیک یک تک تیرانداز جان باخت. هنوز از شناسایی عاملان این شهادت و انگیزه آنها از این ترور خبری منتشر نشده است. با توجه به مطلوب شدن روابط بین جمهوری اسلامی و تاجیکستان به نظر می‌رسد که محمد باقروف ترور شده است. با بررسی برساخت رسانه‌ای حول محور این رخداد‌ها، چند محور کلان را می‌توان تشخیص داد؛
1-رسانه‌های صهیونیستی: در این رسانه‌ها از حدود دو سال پیش روی مسأله پهپاد تکیه زیادی صورت گرفته است. همواره در رسانه‌ها و روزنامه‌های صهیونیستی در مورد پهپاد‌های ایرانی تأکید زیادی شده است تا جایی که این رسانه‌ها با فشار به دولت بایدن به‌دنبال این بودند که با ارتباط دادن برنامه پهپادی ایران به صنایع هواپیمایی، تحریم‌های جدیدی علیه این صنعت وضع کرده و همچنین آسمان ایران را ناامن جلوه دهند. سفر سرلشکر باقری به تاجیکستان هم از لنز تحلیلی و رسانه‌ای صهیونیست‌ها خالی نبود؛ به گونه‌ای که رسانه‌های صهیونیستی در طول روزهای اخیر نسبت به فعالیت‌های گسترده ایران در آسیای مرکزی و ایجاد خط پهپادی و سرریز شدن آن به سایر کشور‌های آسیای مرکزی، به دولتمردان خود هشدار دادند.در این رسانه‌ها عنوان می‌شود که ایران به‌دنبال ایجاد یک آسمان امنیتی برای خود از شعاع دریای مدیترانه و دریای سرخ به سمت آسیای مرکزی و پهنای خلیج فارس است؛ به گونه‌ای که ایران برای دستیابی به هژمون منطقه بعد از نفوذ زمینی و ایدئولوژیک در کشورهای غرب آسیا و شامات، اکنون به‌دنبال ایجاد خط امن هوایی و در راستای آن تقویت بنیه دریایی خود است و این برای اسرائیل غیر قابل تحمل است. رسانه‌های اسرائیلی عنوان می‌کنند، دولت اسرائیل مشغول حماس و حزب‌الله شده است؛ درحالی که دشمن منطقه‌ای خود که ایران است در حال افتتاح کارخانه ساخت پهپاد در آسیای مرکزی است.
تقریباً می‌توان گفت در اکثر رسانه‌های صهیونیستی و روزنامه‌های این رژیم با یک جست‌و‌جوی ساده می‌توان حجم انبوه محتوای تولید شده علیه قدرت پهپادی ایران را مشاهده کرد. بعد از تولید محتوا در زمینه برنامه هسته‌ای ایران، صنعت پهپادی در ردیف دوم خروجی رسانه‌ای آنها قرار می‌گیرد. بعد از سفر سرلشکر باقری به تاجیکستان این روند شدت گرفت و به فضاسازی علیه ایران دامن زده شد.(احتمال اینکه بعد از سفر رئیس‌جمهور تاجیکستان به ایران تحولات منطقه آسیای مرکزی و بخصوص تاجیکستان به سمت امنیتی شدن برود زیاد است)
در سویی دیگر، ترور یکی از رهبران اصلی تاجیکستان با بایکوت رسانه‌ای مواجه شد و رسانه‌های صهیونیستی به این ترور نپرداختند. همچنین، همزمانی این ترور با ترور شهید حسن صیاد خدایی نیز قابل تأمل است؛ بخصوص آنکه محمد باقروف با گلوله تک تیرانداز ترور شده است. این ترور از دو جهت قابل بررسی است؛
1-حذف فیزیکی سرشبکه‌های مقاومت و همپیمانان ایران در منطقه آسیای مرکزی، جهت جلوگیری از گسترش نفوذ ایران در این منطقه
2-ایجاد فضای بی‌اعتمادی بین ایران و دولت تاجیکستان، با طرح این گزاره که دولت تاجیکستان در ورای این ترور قرار می‌گیرد.
از سویی دیگر با توجه به صبغه تمدنی ایران در منطقه آسیای مرکزی و پیوند هویتی- فرهنگی با این کشورها، بخصوص تاجیکستان، به نظر می‌رسد اهمیت این موضوع برای دولت جدید ایران دو چندان شده است. ایران به‌دنبال این است که روابط خود را با کشورهای این منطقه گسترش داده و از ظرفیت این کشورها استفاده لازم را ببرد. این کشورها بازار مصرفی بسیار مناسبی برای ایران محسوب می‌شوند و تهدیدهای امنیتی مشترکی بخصوص در زمینه تروریسم مترتب ایران و این منطقه می‌شود. ایران می‌تواند با استفاده از این صبغه، همکاری‌های خود را با این منطقه بیش از گذشته گسترش دهد و این برای امریکا که به‌دنبال نفوذ در این منطقه است چالش محسوب می‌شود.
2-رسانه‌های غربی: این رسانه‌ها هم سفر سرلشکر باقری و افتتاح کارخانه تولید پهپاد ابابیل 2 را جزء محور‌های رسانه‌ای خود قرار دادند، تا جایی که اکثر رسانه‌های امریکایی موضوع پهپاد را کلیدی‌ترین مسأله و چالش آینده امریکا با ایران عنوان کردند. ایران پهپاد‌های خود را با قیمتی ارزان در اختیار همسایگان و متحدان خود قرار می‌دهد و این می‌تواند وضعیت بازار فروش سلاح را به چالش کشیده و همچنین ایران را به‌عنوان یکی از کشورهای صادر کننده سلاح معرفی کند. از نظر این رسانه‌ها سلاح‌ها و بخصوص پهپادهای ایرانی چند ویژگی اساسی دارند: 1- قیمت ارزان 2-کیفیت بالا 3- تحویل در زمان مناسب.
امروزه با توجه به تغییر و تحولات صورت گرفته، بازار فروش تسلیحات اهمیت زیادی پیدا کرده است و این موضوع برای ایران آورده اقتصادی بسیار مناسبی دارد. بخصوص اینکه ایران در میان اکثر کشورها به تحویل بموقع سلاح معروف است. از سویی دیگر، قیمت تمام شده سلاح در ایران نسبت به مدل مشابه خارجی بسیار پایین است. به همن دلیل این موضوع یکی از نگرانی‌های اصلی رسانه‌های غربی شده است.
با توجه به اینکه پهپاد‌های ایرانی کارایی خود را در جنگ‌های اخیر در اتیوپی، سوریه و همچنین یمن نشان داده‌اند، تقاضا برای این نوع مدل پهپاد افزایش خواهد یافت. این موضوع از دو منظر برای ایالات متحده تهدید خواهد بود؛ رسانه‌های امریکایی اذعان می‌کنند ایران با قرار دادن این مدل پهپادها در اختیار متحدانش، کفه موازنه قدرت را به نفع خود در سرتاسر مناطق پیرامونی افزایش خواهد داد. این پهپادها در آینده ممکن است به پاکستان و حتی هند داده شوند.از سویی دیگر این رسانه‌ها بر دو گزاره اصلی تأکید می‌کنند: 1- تهدیدات ایران از منطقه خاورمیانه فراتر رفته است. 2- باید با این تهدیدات مقابله جدی کرد و در این راستا، برنامه هسته‌ای ایران را از سایر پرونده‌ها جدا کرد. ایران به‌دنبال هژمون شدن در منطقه است و با توجه به تحولات جاری در نظام بین‌الملل، به‌دنبال این است که از وضعیت به وجود آمده بهترین بهره را ببرد.
 سخن پایانی
دولت سیزدهم به‌دنبال این است که روابط خود را با مناطق پیرامونی خود گسترش دهد و منطقه آسیای مرکزی با جمعیت 85 میلیونی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دولت به‌دنبال ایجاد سیاست خارجی متوازن با مناطق پیرامونی خود است. عضویت در سازمان همکاری شانگهای و احیای سازمان همکاری اکو بخشی از این فرایند است. براین اساس با توجه به اهمیت این منطقه و سفرهای رؤسای جمهور دو کشورو همچنین سفر سرلشکر باقری به تاجیکستان، نکات ذیل عنوان می‌شود؛
امکان تحرک امریکا و رژیم صهیونیستی در راستای جنگ ترکیبی خود با ایران در منطقه آسیای مرکزی و تاجیکستان بسیار بالا است.
بسیاری از کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی به‌دنبال این هستند که با اقدامات امنیتی و غیره روابط ایران با تاجیکستان را تحت‌الشعاع قرار دهند.
 آسیای مرکزی با جمعیت 85 میلیونی که از لحاظ انرژی خاورمیانه دوم نامگذاری می‌شود، باید بیش از گذشته مورد توجه رسانه‌ها بخصوص رسانه‌های برون مرزی قرار گیرد.