«ذهن زیبا»؛ آمیزه‌ای از توهم و «سالاد کلمات»

دکتر شهلا شوکت‌پور
روانشناس و استاد دانشگاه
روزهای اخیر که در بیمارستان روانی با بیماران اسکیزوفرنی مواجه می‌شدم، پیوسته با خودم فکر می‌کردم برای آشنایی بیشتر خانواده‌ها با این بیماری چه کاری از دستم بر‌می‌آید. بیمارانی که در طی زندگی خود دچار توهم و هذیان می‌شوند؛ بیمارانی که صداهایی می‌شنوند یا چیزهایی می‌بینند که دیگران نمی‌شنوند و نمی‌بینند؛ صداهایی که به آنها دستور می‌دهد کاری را انجام دهند و همین امر برایشان آزاردهنده است.
این گروه بیماران از دیدن تصاویر افراد و صحنه‌هایی حرف می‌زنند که در عالم واقعیت وجود ندارد. آنها زمانی که صحبت می‌کنند، اغلب گفتار درهم ریخته‌ای دارند که در اصطلاح روانشناسی به آن «سالاد کلمات» گفته می‌شود؛ همچنین کلمات بی‌معنایی را به کار می‌برند که مفهوم خاصی را به شنونده (مخاطب) انتقال نمی‌دهد که به این طرز صحبت کردن در روانشناسی اصطلاح «بی ربط گویی» اطلاق می‌شود.پیرو اتفاقاتی که شاهد بودم، تصمیم گرفتم فیلمی را که براساس داستان واقعی زندگی ریاضیدان مشهوری ساخته شده که درگیر اسکیزوفرنی شده است، معرفی و پیشنهاد کنم.
«ذهن زیبا»، نام یک فیلم سینمایی امریکایی بسیار تأمل‌برانگیز، فراموش نشدنی و غافلگیرکننده است که درباره‌ زندگی پروفسور جان فوربز نش ساخته شده است. این فیلم در سال ۲۰۰۱ م براساس کتابی به‌همین نام و به کارگردانی «ران هوارد» تولید شد. بازیگران اصلی آن، «راسل کرو» (در نقش پروفسور جان نش) و «جنیفر کانلی» (در نقش همسر نش) هستند.
در این فیلم جان نش صداهایی غیرواقعی را می‌شنید که او را از خطراتی موهوم می‌ترساندند و وادارش می‌کردند کارهایی برخلاف خواسته‌اش انجام بدهد. رفته رفته بر شدت توهمات او افزوده شد تا جایی که اوهام وی شکل بصری نیز یافت و زندگی‌اش در آستانه فروپاشی قرار گرفت.
وی استاد دانشگاه پرینستون بود. بر اثر این بیماری استادی خود را در دانشگاه از دست داد و بالاخره در بیمارستان بستری شد ولی در این دوران همسرش کنار او بود و به او بسیار کمک کرد. پزشکان، بیماری‌اش را اسکیزوفرنی تشخیص دادند که با افسردگی خفیف و کاهش اعتماد به نفس همراه شده بود.
او با تمام توان سعی کرد تا ذهن خود را اصلاح کند و زمان زیادی از بهترین سال‌های عمرش را به سبب این بیماری از دست داد؛ اما با تلاشی که داشت، موفق شد از زندان این بیماری رهایی پیدا کند. او حتی اشاره کرد که قسمت بیمار ذهنش را شناسایی کرده و با مشقت بسیاری توانسته آن را پاک کند و مورد بازسازی قرار بدهد.
در روانشناسی نظریه‌ای به نام «نظریه ذهن» وجود دارد که به شکافی که ممکن است در اثر بیماری اسکیزوفرنی در ذهن فرد اتفاق بیفتد، اشاره دارد. این افراد غالباً در دنیای اوهام زندگی می‌کنند و تمایز بین واقعیت و اوهام برایشان بسیار سخت می‌شود. دیدن این فیلم شاید کمکی باشد به این بیماران و خانواده‌های آنها تا نسبت به این بیماری هوشیارتر گردند و رفتار مناسبی با این گروه بیماران در پیش بگیرند.
ذهن زیبا
کارگردان: ران هوارد