مراقبت از آبرو و کرامت درماندگان

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری
کرامت از دیدگاه اسلام مفهومی عام و شامل نوع بشربوده، حتی کافران و مشرکان را نیز دربر می‌گیرد. کلام وحی بر این مفهوم صراحت داشته و ضمن قائل بودن به کرامتی ذاتی برای انسان، آحاد بشر را مکلف می‌نماید تا وظیفه تکریم یکدیگر را به‌عنوان حقی مسلم گردن نهاده و آداب و ملزومات آن را به‌نحوی شایسته بجا آورند. براین منوال مکتب آسمانی اسلام، انسان را در به کار انداختن استعدادها و نیروهای درونی خود در مسیر رشد و کمال برانگیخته و به تکاپو وامی‌دارد تا به ارجمندی‌های غایی فلسفه خلقت دست یابد.
مرور اجمالی برخی از ابعاد کرامت انسان در سیره عملی و گفته‌های امام علی بن موسی‌الرضا(ع) بیانگر آن است که یکی از نکته‌های اساسی که باید به آن پرداخت، تعیین خاستگاه و منشأ کرامت انسان و راه‌های رسیدن به آن، در کلام و سیره رضوی(ع) است.
بر پایه میراث برجای مانده از امام رضا(ع) یکی از راه‌های دستیابی به کرامت، پیروی از دستورات الهی وتعالیم قرآن کریم است. ابراهیم بن عباس یکی از یاران آن حضرت(ع) در این رابطه نقل می‌کند: «من هرگز ندیدم که امام رضا(ع) کسى را با سخن خود رنجانده و هرگز ندیدم که او سخن کسى را قطع کرده باشد...» آن حضرت حتی در پاسخ دشمنان که می‌خواستند از طریق اتهام به ایشان توهین روا دارند، با سعه‌صدر مورد اتهامی را رد کرده و آن را در عداد ستم‌هایی برمی‌شمرد که در حق‌شان روا داشته می‌شود.» (معروف الحسنى، ج2: 367).
یکی دیگر از راه‌های کسب کرامت در گفتار امام رضا(ع)، انجام عبادات است. امام(ع) در یک مورد با ذکر فضایل روزه‌داری و اعمال ماه شعبان به عنوان مصداق اطاعت و بندگی می‌فرماید: «کسى که یک روز از روزهای ماه شعبان را روزه بدارد خداوند پاداش آن را بهشت وعده داده و کسى که استغفار کند در هر روزماه شعبان هفتاد بار، در روز قیامت در زمره امت رسول‌الله(ص) محشور شده و واجب شود از جانب خداى تعالى کرامت براى او و هر که تصدق کند در شعبان به صدقه و اگر چه به یک خرما باشد، حرام گرداند حق تعالى جسد او را بر آتش...» (محدث اربلى ج3:/ 123).
در نقطه مقابل یکی از موقعیت‌هایی که عزت‌نفس و کرامت انسان‌ها تهدید می‌شود، هنگامی است که فرد متمکن در شرایط ویژه نیازمند مبلغ اندکی شود. معمولاً مطرح کردن نیاز و درخواست کمک از سوی چنین افرادی برای‌شان گران و دشوار است! این اشخاص افزون بر تحمل فقر و ناداری از آشکار شدن نیازشان نزد دیگران سخت نگران و از نقصان کرامت و عزت خود بس رنجور می‌شوند. توصیه امام رضا(ع) برای حفظ کرامت انسانی در چنین مواقعی در گزارش یسع بن حمزه این‌گونه آمده است: «به همراه جمعیت فراوانی در محضر امام رضا(ع) بودم و با ایشان گفت‌و‌گو می‌کردم. مردم نیز از احکام شرعی و حلال و حرام می‌پرسیدند. در این میان شخص بلندقامت و گندم‌گونی وارد شد. پس از عرض سلام، خود را معرفی کرد و گفت از شیعیان شما هستم که از دیار خود به حج مشرف شده‌ام و اکنون خرجی راهم را گم کرده‌ام. از شما درخواست کمک دارم تا به شهرم برسم و چون مستحق دریافت صدقه نیستم، پس از رسیدن به دیارم آن مبلغ را از طرف شما صدقه خواهم داد.
امام(ع) با تعبیر شیرین و دلنشین «رحمک الله» از او تفقد نمود و از وی خواست تا بنشیند. قدری گذشت و افراد حاضر در جلسه ـ جز سه نفر ـ از مجلس برخاستند و رفتند. در این هنگام، حضرت از افراد حاضر رخصت خواست و به اتاق دیگر رفت. پس از لختی، دستان مبارک‌شان را از بالای در خارج نمودند و فرمودند: خراسانی ـ فرد درخواست کننده ـ کجاست؟ عرض کرد: اینجا هستم. فرمود: این دویست دینار را بردار و برای سفر و نیز دیگر مخارج صرف نما و لازم نیست از سوی من صدقه دهی. اکنون بیرون برو تا همدیگر را نبینیم! یکی از حاضران پرسید: فدایت گردم، بدو نیکی کردید و مبلغ زیادی بخشیدید. چرا روی از او پنهان نمودید؟ فرمود: از دیدن نشانه‌های خفت و کوچکی ـ به خاطر درخواست کمک ـ در چهره او بیم داشتم! مگر سخن گهربار رسول گرامی خدا(ص) را نشنیدی که فرمود هر که نیکی خود را بپوشاند، پاداش او برابر هفتاد حج است» (کلینی، ج 4: 24).
به رفتار امام خوب توجه شود که به شایستگی رنج او را دریافتند و ملاحظه حال او را نمودند و از او خواستند تا همدیگر را نبینند تا مبادا از این مواجهه کرامت انسانی آن فرد مخدوش شود.