کودکان و نوجوانان کار در فضای اینستاگرام چه می‌‌کنند

آزاده سهرابی
روانشناس
حتماً شما هم دیده‌اید. در اینستاگرام پر است از کودکانی که صفحه‌ای به نام خود دارند و با کارهای بامزه خود جذب فالوور می‌‌کنند. البته که این کودکان کمتر از 5 سال اراده‌ای حتی در پست کردن تصاویر خود در اینستاگرام ندارند. در عوض والدینی دارند که از دل این بامزه بازی‌ها، زندگی‌های لاکچری کودکان، مدل شدن‌هایشان و... پول درمی‌‌آورند! حالا اوضاع دارد سخت‌تر و پیچیده‌تر هم می‌‌شود. کودکان بزرگ‌تر و نوجوانانی که اینفلوئنسر شده‌اند و عموماً رفتاری را از خود به نمایش می‌‌گذارند که از دید یک فرد عادی هم می‌‌توان در پشت آن رفتار آسیب آن کودک و نوجوان را دید. در جدیدترین ویدیویی که این روزها در شبکه‌های مجازی وایرال شده، یک پسر حدوداً 14 ساله جلوی دوربین است و رفتار و سخنانی دارد که نه فقط تعجب که درد را به دل می‌‌نشاند. رفتار آسیب دیده و آسیب‌رسان این نوجوان چیزی بیش از یک آسیب فردی است.
شاید بارها این را شنیده باشید که کودکانی که در اینستاگرام حضور دارند و صفحات‌شان فالوور جمع می‌‌کند، کودکان کار به حساب می‌‌آیند. این روزها نیز صحبت از کودکان کار به مناسبت روز جهانی کودکان کار زیاد شنیده می‌‌شود اما روی سخن مسئولان فعلاً کودکان کار و خیابان است در حالی که شاید وضعیت این کودکان حتی بدتر هم باشد. از آنها دارد سوء استفاده می‌‌شود. کودکی که حق کودکی از او گرفته شده و بزرگ که بشود از او عکس‌ها و فیلم‌های متعددی وجود خواهد داشت که مشخص نیست نسبت به آنها چه احساسی پیدا خواهد کرد.
در دنیای روانشناسی رشد سالم در دوره کودکی آنقدر از اهمیت برخوردار است که هیچ روانشناسی نمی‌تواند تأثیر تجربیات این دوران را در روند شکل‌گیری شخصیت انکار کند. شکل‌گیری عزت نفس، خودانگاره، اعتماد به نفس، سلامت وجدانی و اخلاقی، درک همدلی، درک ارتباط معنادار و حقیقی و... همه از این دوران شروع به شکل‌گیری می‌‌کند. در کنار آن زیربنای بسیاری از آسیب‌های روانی در بزرگسالی از اضطراب و افسردگی تا اختلالات شخصیت نیز ریشه در محیط، تعاملات و شرایط رشدی این دوران دارد و در این میان نقش والدین و این تعامل بسیار پررنگ‌تر است.
کودکانی که مورد غفلت یا سوء استفاده قرار می‌‌گیرند، در بعدهای مختلف به آنها بی اعتنایی می‌‌شود، نمی‌توانند دوران کودکی خود را به صورت طبیعی طی کنند، دنیای کودکانه آنها نادیده گرفته می‌‌شود و نسبت به آسیب‌های روانی حساس‌تر هستند. آنقدر این مسأله اهمیت دارد که اشاره‌های بسیار زیاد به خانواده‌های این کودکان و تأثیرپذیری رشد سالم یک کودک از خانواده‌ای سالم بر کسی پوشیده نیست. آیا والدین این کودکان و نوجوانان دارای سلامت روانی و مهارت‌های والدگری هستند؟ این والدین در معنای روان شناختی تفاوتی با والدینی که نسبت به معتاد شدن کودک خود بی تفاوت هستند یا آنها را در معرض اعتیاد می‌‌گذارند ندارند! همبستگی بالای رفتارهای پرخطر و گرایش‌های ضد اجتماعی و اختلالات شخصیت مانند خودشیفتگی و مرزی با آسیب‌های دوران کودکی خصوصاً غفلت و سوء استفاده در بسیاری از مطالعات روان‌شناختی تأیید شده است. غفلت شامل غفلت هیجانی یعنی نادیده گرفتن نیازهای عاطفی و رشدی کودک نیز می‌‌شود. حال اگر والدینی نظارتی بر فعالیت نوجوان خود در فضای مجازی ندارند و این نوجوان دارد آسیب می‌‌زند و آسیب می‌‌بیند خود نشان از غفلت دارد و اگر والدین مشوق چنین حضوری هستند، دیگر بحث از غفلت هم فراتر می‌‌رود و نوعی کودک آزاری می‌‌تواند محسوب شود.
نکته مهم این است که کودکان و نوجوانان ما امروز در فضای مجازی حضوری جدی همپای فضای واقعی دارند و از طریق یادگیری مشاهده‌ای می‌‌آموزند. این نوع حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی بدون نظارت جدی حالا باید یک الگوی پر خطر در رفتار کودکان و نوجوانان‌مان در نظر گرفته شود؛ موضوعی که تک تک والدین باید نسبت به آن حساس باشند. چون کودکان، عروسک‌های بزرگسالان نیستند.