روایتی صریح و صادقانه از جنگ بدون خودسانسوری

محدثه پالیزگر
خبرنگار
کتاب «راسته آهنگرها» که از تازه ترین آثار انتشارات سوره مهر است، خاطرات خودنوشت محمدحسین شمشیرگرزاده را شامل می شود. داستان «راسته آهنگر‌ها» از همان روزهای آغازین جنگ شروع می شود و یک نوجوان پرجنب و جوش دزفولی که از حضور در پایگاه هوایی تا کشیک‌های کمیته را تجربه کرده، حال و هوای روزهای اول جنگ را نشان‌مان می دهد و وارد جزئیات می شود. چه چیزی بیشتر از جزئیات دقیق و درست یک نگاه ریزبین به درک واقعیت و فهم زمانه کمک می کند. محمدحسین شمشیرگرزاده  که از همان روزهای اول انقلاب در دل اتفاقات مهم حضور داشته از بهمن 1357 تا شهریور 1359 و حمله عراق و آغاز رسمی جنگ ماجراهای جالبی را روایت می کند. از درگیری با گروهک‌های ضدانقلاب و دستگیری کودتاچیان ارتشی تا روزهای آغازین جنگ و حمله نیروهای بعث به پایگاه‌های نظامی و مقابله‌های جانانه خلبانان ارتش و فرار بعضی فرماندهان. اما اینها فقط شروع ماجرا و استخوان بندی روایت و خاطرات خدمت سربازی شمشیرگرزاده است.
آغاز سربازی در هر دوره و زمانه‌ای دوره آموزشی است. این مثل که قدیمی‌ترها می گفتند: «پسرها باید بروند سربازی تا مرد شوند» هم احتمالاً به همین دوره آموزشی ربط دارد. سربازی سال‌های جنگ یعنی تلاش، خستگی و دوباره تلاش. خاطرات دوران آموزشی شمشیرگرزاده  هم سختی دارد و هم شیرینی، برای همین هم طعم خاطرات این دوره برای خواننده کتاب ملس است. بعد از دوره آموزشی سرباز وظیفه مثل هر نظامی دیگری وارد جبهه می شود و به عنوان رزمنده  کنار بقیه رزمندگان به دفاع می پردازد. چیزی که راسته آهنگرها را از بسیاری کتاب‌های دیگر خاطرات جبهه و جنگ متفاوت می کند، راوی و صاحب روایت آن است. احتمالاً درباره خاطرات و زندگینامه فرماندهان و رزمنده‌های دفاع مقدس کتاب‌های خاطرات زیادی خوانده‌اید یا درباره اش شنیده اید اما لااقل برای خود من اولین بار بود که خاطرات یک سرباز وظیفه را می خواندم. دسته و گروهی که مانند بقیه ارتشی‌ها و پاسدارها و بسیجی ها جنگیده‌اند و جان داده‌اند اما کمتر درباره‌آنها صحبت  شده و خودشان هم کمتر از خودشان گفته‌اند. این بار یکی از این سربازها دفترچه خاطراتی داشته که ریز وقایع، اتفاقات و خاطراتش را ثبت و ضبط کرده و حالا با کنار هم گذاشتن آنها روایتی جدید و متفاوت را نشان‌مان می‌‌دهد. کتاب علاوه بر اینکه به جزئیات پرداخته، نگاهی واقع‌بین دارد و سعی نکرده مقدس‌نمایی کند. هم خوبی‌ها و هم بدی‌ها را گفته است. به نظر می‌آید یکی از ویژگی‌های مثبت کتاب همین نوع نگاه راوی است. صداقت و صراحت راوی باعث شده کتاب مزیتی ممتاز داشته باشد. نمی دانم نویسنده، خاطره یا اظهارنظری را حذف و تعدیل کرده یا نه، اما با خواندن داستان در مواجهه با وقایع به اندازه‌ای با صراحت مواجهیم که بعید است دچار خودسانسوری شده و در دام فانتزی کردن روایت جنگ افتاده باشد. در یک کلام اگر بخواهم از ویژگی‌های دیگر کتاب بگویم همین صراحت و صداقت روایت نویسنده است. تلاش برای نمایش واقعیت و نزدیکی به فضا و اتمسفر جنگ ارزشمند است. اگر فرمانده پاسداری در شناخت منطقه و طراحی عملیات اشتباهاتی کرده، اگر فرمانده ارتش از جبهه گریخته و اگر ... هیچ‌کدام مقدس بودن دفاع را نفی نمی کند که حذف شود و البته حذفش مخاطب را از دیدن واقعیت‌های اجتناب ناپذیر جنگ محروم می کند.
«راسته آهنگرها» می‌تواند به‌عنوان اثری موفق از خاطرات خودنوشت و مستند که با وسواس و دقت‌نظر فردی و ریزبینی صاحب خاطره به نگارش درآمده مورد مطالعه و توجه علاقه‌مندان به کتاب‌های حوزه خاطرات و ادبیات پایداری  قرار گیرد و الگوی خوبی برای رزمنده‌ها و ایثارگرانی باشد که توانایی ثبت و ضبط خاطرات خود را دارند.