شوش‌؛ شهر‌ بی‌دفاع

حمیده گودرزی
شوش، شهری با قدمتی هفت هزار ساله و تنها شهرستان کشور که با وجود داشتن دو پایگاه میراث جهانی شوش و میراث جهانی چغازنبیل، وضعیت محوطه‌های باستانی آن در مناطق محلی و شهری به قدری تأسف بار است که شایسته‌اش نیست. این کهن شهر باستانی که هم اکنون با مشکلات عدیده‌ای روبه رو است به گواه تاریخ نویسان و باستان‌شناسان روزگاری مهد تمدن ایران زمین بوده و همواره از آن به‌عنوان مرکزی بزرگ با چندین شهر و آبادی و حومه و دارای نیایشگاه‌های متعدد، قلعه‌ها و قصرهایی باشکوه و سر به فلک کشیده و بازارهای پررونق یاد می‌شده اما طی سالیان متوالی متأثر از رویدادهای تاریخی دستخوش تکانه‌های بسیار شده است که هم اکنون نیاز به توجه مسئولان در حوزه میراث فرهنگی دارد.
رئیس مؤسسه باستان شناسی دانشگاه تهران ضمن تأیید وضعیت نامناسب محوطه تاریخی این شهر به «ایران» می‌گوید: «متأسفانه با وجود تلاش‌های ارزنده‌ مسئولان و مدیران حوزه میراث فرهنگی، وضعیت شهر و محوطه‌های باستانی شوش در‌ شأن نام بلند آوازه‌اش نیست. در واقع در تمام دنیا نمونه چنین شهرهای بزرگی همانند ایوان کرخه که قصه‌های تاریخی بسیار شنیدنی در دل خود دارند از جایگاه بسیار بالایی برخوردار هستند. اما شوش و محوطه‌های باستانی آن حتی از شرایط حفاظتی مناسب برخوردار نبوده و حضور عشایر در این مناطق بخصوص در اطراف ایوان کرخه می‌تواند خطراتی به همراه داشته باشد که باید به این وضعیت سروسامان داده شود.»
دکتر مصطفی ده پهلوان با بیان اینکه با انجام یک روایت خوب از چنین شهرهایی می‌توان باعث افزایش سواد میراثی مردم شد، می‌افزاید:«متأسفانه اعتبارات مالی ادارات و پایگاه‌های میراث‌ فرهنگی کافی نیست. اما به طور قاطع می‌گویم که شوش از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی ایران بوده و باید بودجه‌های بسیار کلان‌تر -حتی از تخت جمشید و پاسارگاد - به این شهر اختصاص یابد. در واقع اگر یافته‌های شوش به‌خوبی مدیریت شود و فعالیت‌های فرهنگی که در این خصوص صورت گرفته به نمایش گذاشته شود، به قطع وضعیت حفاظتی و فرهنگی مردم در این زمینه دچار تحول خواهد شد. در واقع شوش باید کانون جشنواره‌ها، سمپوزیوم‌های فرهنگی و نمایشگاه‌ها باشد و در صورت توجه به این موضوع است که ضمن ارتقای سرانه میراث فرهنگی خوزستان می‌توان با حضور گردشگران ایرانی و خارجی ایجاد اشتغال‌زایی کرد.»به گفته این باستان‌شناس: «واقعاً مایه تعجب است که شوش جدی گرفته نشده است. حدود 150 سال انواع و اقسام باستان‌شناس در شوش کاوش‌های باستان‌شناسی انجام داده‌اند که نتایج آن باید به‌صورت قصه‌ها و روایت‌ها از سوی فعالان میراث‌فرهنگی و اهالی گردشگری استخراج شود. همچنین از تورلیدرها نیز انتظار بیشتری می‌رود که حرفه‌ای‌تر عمل کنند و نگاهشان نسبت به این شهر عمیق‌تر باشد و باید برای معرفی هرچه بهتر تاریخ و میراث ‌فرهنگی از انواع اپلیکیشن‌های گردشگری و فضای مجازی به نفع این حوزه استفاده شود. همچنین باید با فرهنگ‌سازی و آموزش فراگیر، مردم را دوستدار میراث‌فرهنگی کرد. فکر اینکه میراث‌فرهنگی مانعی برای پیشرفت شوش است باید از ذهن مردم دور شود.»
جای خالی چتر حفاظت
یک روزنامه‌‌نگار و فعال حوزه میراث فرهنگی نیز با بیان اینکه متأسفانه درکهن شهر تاریخی شوش برخلاف گستره و پهنای نامش از واقعیت تا آنچه که شاهد هستیم فاصله بسیار زیادی وجود دارد به «ایران» می‌گوید: «وقتی به‌عنوان یک گردشگر یا فعال در حوزه میراث فرهنگی وارد این شهر می شویم انتظار می‌رود که چتر سیطره میراث فرهنگی برجای جای آن گسترده باشد ومردم نیز خودشان را برخوردار از آن بدانند.»
مجتبی گهستونی که نبود یگان حفاظت در محوطه‌های باستانی را یکی از معضلات شوش خوانده در این باره می‌افزاید: «همه گروه‌هایی که در حوزه‌های مختلف با مقوله میراث فرهنگی در ارتباط هستند باید در گوشه و کنار این شهر به گونه‌ای به‌طور ملموس در حال کار دیده شوند تا حس زندگی در یک شهر باستانی برای مردم تداعی شود. همچنین وقتی از شوش سخن به میان می‌آید باید تمام زیرساخت‌های لازم برای توسعه این شهر در ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی وجود داشته باشد. اما متأسفانه نه تنها در سطح شهر تابلوهای مناسبی جهت معرفی و راهنمایی بناهای تاریخی وجود ندارد بلکه از هتل یا اقامتگاه‌های سنتی و بومگردی مناسبی نیز برای اقامت گردشگران در سطح شهر و روستاها خبری نیست.» وی با اشاره به اینکه شوش دارای دو میراث جهانی یعنی خود شهر شوش و بنای تاریخی چغازنبیل و دارای دو موزه شوش و هفت تپه، دو پارک ملی کرخه و دز، سه رودخانه کرخه و دز و شاور و هم مرز با ایران و عراق بوده و آثار باستانی بسیار بی‌نظیر همچون کاخ آپادانا، دروازه شرقی، کاخ شاپور، کاخ هدیش، شهر پانزدهم، روستای هخامنشی، آرامگاه دانیال نبی، مسجد جامع شوش، مجموعه بناهای دوره اسلامی، تپه‌های آکروپل، قلعه فرانسوی‌ها و... است که همه آنها در یونسکو ثبت اثر شده‌اند، می‌گوید: «شوش علاوه بر داشتن محوطه‌های باستانی بسیار، دارای زمین‌های حاصلخیز کشاورزی و معادن آهن بوده و در مسیر شاهراه تجاری یعنی جاده ترانزیت قرار دارد اما متأسفانه با داشتن چنین پتانسیل‌ کم نظیری هنوز نتوانسته معنا و مفهوم و ارزش‌های تاریخی را در خودش هضم کند. در واقع شوش توان حفاظت از خودش را نداشته و همچنان درگیر ساده‌ترین موضوعات است چرا که فشارهای ادارات و مسئولان برای ساخت و ساز در عرصه و حریم آثار تاریخی بسیار زیاد است.تلاش برای ساخت و ساز و پایه‌گذاری پروژه‌های صنعتی و اقتصادی در تپه‌های باستانی 400 هکتاری که در بهترین بخش این شهر و در کنار جاده ترانزیتی واقع شده، ناتوانی مدیریتی در پیگیری‌های حقوقی در خصوص بلندمرتبه‌سازی ساخت و سازهای ناهمگون و تعرض‌های متعدد به محوطه‌های باستانی، ساخت زیرگذر در شوش که مخالفان بسیار نیز دارد و ادامه پروژه پل نظام مافی که چند سالی است نیمه کاره رها شده است نمونه‌ای از معضلات مدیریتی در شوش است که دستگاه‌های متولی باید با حساسیت بیشتری به آن توجه کنند.»