تأثیرگذاری یک کنسرت نمایش بر نقش هنر

با یک بررسی تاریخی درخصوص هنر نقالی و شاهنامه‌خوانی یا سیاوش‌خوانی، نعت‌خوانی، منقبت‌خوانی، بحر طویل‌خوانی و...این نتیجه حاصل می‌شود که اصولاً این هنرها روایتی نمایشی- موسیقی از ادبیات ایران هستند که ابتدا در میدانگاه‌هایی در روستا‌ها و شهرهای مختلف ایران برپا می‌شد و افرادی که در این هنر تبحر داشتند، این روایت‌ها را نقل می‌کردند. درواقع بخشی از این فرهنگسراهای شهری یا روستایی میدانگاه‌ها و محلی برای عرضه هنر ادبیات و موسیقی بودند. البته در ارائه این نوع روایت‌ها، معمولاً ساز نقشی نداشته و گونه‌سازی آن در تعزیه یا شبیه‌خوانی دیده می‌شود و از قبل از اسلام این قالب وجود داشته و بعد از اسلام و در چند دهه اخیر هم به‌ صورت تعزیه یا شبیه‌خوانی اجرا شده است. بر این اساس در فرهنگ ایران مانند فرهنگ یونانی‌ها، برای نیایش‌خوانی یا بیان ادبیات، داستان‌ها، متل‌ها و... گونه‌های نمایشی وجود داشته است. اگرچه در دوره قاجار به تقلید از غربی‌ها این فرهنگ در شهرها به سنت روحوضی‌خوانی تبدیل می‌شود اما همان‌طور که اشاره کردم بعد از اسلام در قالب تعزیه باقی می‌ماند.  بعد از انقلاب اسلامی، اولین نمایش موزیکالی که ساخته شد «زیباترین گل‌های قالی» نام داشت با نویسندگی و کارگردانی امیر دژاکام که سال 69 در تئاترشهر به اجرا درآمد. نمایش بعدی «عروسی چاه» از دیگرساخته‌های دژاکام بود و بعد از آن، نمایش‌های موزیکال آرام آرام رونق گرفت. ناگفته نماند سینمای موزیکال از سال‌ها قبل ایجاد شده بود اما نمایش موزیکال از آن دوران به بعد شکل گرفت و درهمان برهه زمانی، تقریباً اکثر نمایش‌های موزیکالی که در ایران ساخته شد از کارهای من و سعید ذهنی بود. لازم به یاد‌آوری است در زمینه تولید نمایش موزیکال در بخش کودک، کارهای بسیاری شکل گرفته است.
نمونه دیگر ازاین نوع نمایش‌های موزیکال، «دندون طلا» ساخته آقای میرباقری بود که به‌نوعی در تداوم کاری بود که من و سعید ذهنی آغاز کرده بودیم. بر این اساس در زمینه ساخت نمایش‌های موزیکال علاوه بر سابقه تاریخی آن در گذشته، در چندین دهه اخیر هم به این موضوع پرداخته شده است، اما در سال‌های گذشته موضوع کنسرت نمایش‌ها که از «سی» آغاز شد و به «سی صد» رسید (کاری از سهراب و تهمورس‌ پورناظری) و در کنار آن «اپرای حلاج» (کاری از پرواز همای) نمونه‌های نسبتاً موفقی از ارتباط موسیقی با نمایش هستند، اما اینکه آیا موفقیت این کارها ماندگار است و به یک جریان مؤثر و قدرتمند تبدیل خواهد شد یا خیر باید به زمان سپرد.
 نکته دیگر اینکه در دنیای کنونی، مردم ما علاقه بیشتری به ادبیات مینی‌مال دارند و به آن روی آورده‌اند و به‌رغم علاقه‌مندی‌شان به حوزه شعر و ادبیات، فرصت کمتری برای شاهنامه‌خوانی یا دیگر کتاب‌های شعر اختصاص می‌دهند.
اما برگزاری چنین برنامه‌هایی در قالب کنسرت نمایش این سؤال و نگرانی را به‌ وجود می‌آورد که ارائه این نوع کارها چه میزان جنبه اقتصادی دارد و چه میزان جنبه نمایشی! درواقع باید گفت کدام‌یک بردیگری ارجحیت داشته و بر نقش هنر تأثیرگذارند! جواب این پرسش را باید به منتقدین تئاتر و موسیقی واگذار کرد، هر چند به اعتقاد من این نوع برنامه‌ها، یک نمایش موسیقایی است چراکه جنبه نمایش آن غالب بر موسیقی است و متن بر موسیقی ارجح‌ است. از سوی دیگر جای تأسف است که در کشور ما به غیر از اپراهای عروسکی و سایر اپراهای اجرا شده مانند «اشک‌ها و لبخندها»، «جان اسکیکی» و...معدود آثاری بودند که در زمینه اپرا اجرا شده‌اند و این کمبود‌ها باید جبران شود چراکه اگر اپراها شکل بگیرند، این کنسرت نمایش‌ها که به نظر می‌آید به نوعی پرکننده جای خالی اپرا‌ها هستند، به شکل دیگری عرضه می‌شوند به این دلیل که اپرا، قالب و مخاطبان خودش را دارد. نکته دیگر اینکه الزاماً استقبال مردم از این کنسرت نمایش‌ها دلیلی بر موفقیت آنها نیست، زیرا در نبود اپراهای خوب یا سالن‌های مناسب برای شنیدن موسیقی، این نوع نمایش-موسیقی بیشتر ارائه می‌شود، بخصوص بعد از این وقفه دو ساله، علاقه و رغبتی برای مخاطبان خواهد بود اگرچه نقد‌هایی هم برآن وارد است.
 درباره برگزاری این نوع نمایش‌های موزیکال که برخی از آنها بر پایه معرفی ادبیات، فرهنگ و هنر ایران است، یا داستان‌هایی از این دست، باید بگویم این پیام‌ها در حفظ و گسترش زبان فارسی به مخاطب منتقل نمی‌شود و تنها یک علاقه‌مندی به‌وجود می‌آید. پیام شاعر در متن کامل شعر نهفته است و در تسلسل کلام و ابیات است که مضمون و پیام کامل شعر منتقل می‌شود و روایت آن با زبان هنر و در اینجا کنسرت- نمایش، تنها یک علاقه‌مندی و شناخت ابتدایی ایجاد خواهد کرد نه مفهوم کامل و کافی شعر.