«آقاصادقِ» فراموش‌نشدنی

مریم حنطه‌زاده
منتقد ادبیات

​​​​​​​ گرچه در دو دهه اخیر، تنوع در عناوین کتاب‌های مرتبط با زندگی شهدا بسیار بالا بوده، اما منظرهای روایت‌گری و انتخاب سوژه‌ و همچنین سبک و فرم نگارش این آثار، کمتر با تنوع و نوآوری همراه شده است. بیشتر شاهد نوعی جداسازی در پرداخت به زندگی شهدا بوده‌ایم که حاصلش روایت شخصیتِ شهید، خارج از بستر حوادثی از انقلاب و جنگ است که او با آنها روبه‌رو بوده و به نوعی بر آنها تأثیر گذاشته و حتی متأثر شده است. اگر دقت کنیم مشخص می‌شود که بسیاری از کتاب‌های زندگینامه‌ای، با محوریت زندگی و اخلاقیات شخصی به سوژه‌شان پرداخته‌‌اند، فضای سوگوارانه در آنها غلبه دارد و به ساختارهای رشددهنده‌ای که بستر بروز قابلیت‌های عملی شهدا بوده‌اند، منفعلانه نگاه کرده‌اند. در پرداختن به زندگی «شهید محمدصادق دشتی» با تحقیق و تدوین «محمدرضا حسینی»، اگرچه به‌دلیل ویژگی‌های شخصیتی و گستره‌ فعالیت‌هایش، ظرفیت و جذابیت‌های نگارش یک زندگینامه‌ داستانی به سبک مرسوم کاملاً وجود داشته است، اما نویسنده و محققان کتاب «آقا صادق» انتخاب دیگری کرده‌اند. آنها به‌جای آنکه بخواهند خاطرات کودکی، خانوادگی و حتی اخلاقی‌ شهید را در مرکز روایت قرار داده و دراماتیزه‌شان کنند، منظری بالاتر را برای معرفی شهید برگزیده‌اند و شخصیت و عملکرد او را در دل فعالیت‌های جهاد سازندگی و پشتیبانی جنگ روایت کرده‌اند.
نویسنده در تدوین کتاب هم از فرمی نسبتاً نو در مستندنگاری استفاده کرده است. هر فراز، راوی مشخصی دارد اما در بازنویسی، برای کامل شدن و قرار گرفتن خاطره در زمینه‌ واضح زمانی و مکانی، از اطلاعات دیگر راویان نیز استفاده شده است. در نتیجه‌ برخلاف فرم داستانی، مطالب کاملاً مستند هستند و برخلاف فرم تک‌خاطره‌نویسی، حوادث و شخصیت‌ها دقیق و روشن توصیف شده‌اند.
کتاب «آقا صادق» با انتخاب منظر و فرم متفاوت، در عین اختصار توانسته است نه تنها خود شهید دشتی را بخوبی بشناساند، بلکه تصویر شایسته‌ای از اخلاص و مجاهدت شهیدان گمنام و بی‌اسلحه‌ جهاد سازندگی را نیز ترسیم می‌کند. با این حال، ویژگی مهم کتاب از نظر من این است که کتاب در سبک نویسندگی، انتخاب واژگان و زاویه و فاصله‌ای که از سوژه‌ خود گرفته، واجد همان ویژگی‌های آگاهی، سادگی و اخلاص شهید دشتی شده است. چنانکه از تطویل و خودنمایی در بازنویسی خودداری کرده و به‌جای خاطرات بی‌اثر، وجه آگاهی‌بخش شخصیت و عملکرد او را مورد توجه قرار داده است. مهم‌تر آنکه چنانچه خود شهید در نیایشش اشاره کرده: «خدایا دوست دارم در این دریای بی‌کران ایثار، گمنام بجنگم و گمنام بمیرم.»، تصویر شخصیت ویژه و مخلص آقاصادق، نه یک انسان برتر (حتی اگر چنین بوده باشد) و قهرمانی ویژه، که خوبتری در میان خوبان (قطره‌ای در دریای ایثار) نشان داده شده است. این هماهنگی که میان سوژه و کتاب زندگی او، در «منظر و فرم و بیان» به‌دست آمده را می‌توان مهم‌ترین تمایز کتاب به‌ظاهر ساده «آقاصادق» دانست. خصوصیتی که همچون آقاصادق فراموش‌نشدنی، کتاب را هم نزد خواننده متفاوت و ماندگار می‌کند.
آقا صادق
تحقیق و تدوین: محمدرضا حسینی
ناشر: راه یار