راه‌اندازی دو کریدور ترانزیتی جدید در کشور

گروه اقتصادی / فعال‌سازی کریدورهای موجود عبوری از کشور و ایجاد کریدورهای ابتکاری جدید با تأکید بر افزایش نقش‌آفرینی و قدرت ابتکار عمل کشور در حوزه ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌الملل در دستور کار دولت قرار گرفته است.ایران با 15 کشور همسایه است که فرصت بی‌نظیری برای توسعه راه‌های ترانزیتی زمینی، دریایی و ریلی فراهم کرده است. در سال‌های اخیر برخی شبکه‌های ارتباطی که نقش مهمی در روابط منطقه‌ای و تجاری کشور داشت، غیرفعال شده بود. دولت سیزدهم تجارت منطقه‌ای با محوریت حمل عبوری بار از کشور را در اولویت سیاست‌های اقتصادی قرار داده است و در 11 ماه اخیر برخی از این کریدورهای مهم مانند محور شمال-جنوب و شرق-غرب دوباره فعال شده است. برنامه دولت افزایش ترانزیت از 11 به 20 میلیون تن در سال اول برنامه رونق و سپس ترانزیت 50 تا بیش از 300 میلیون تن است.
فعالیت دوباره کریدورهای مهم
کریدور شمال-جنوب که از مهم‌ترین مسیرهای حمل کالا در منطقه است، کریدور چندوجهی است که سال 2000 توسط سه کشور ایران، روسیه و هند و به منظور ارتقای همکاری‌های حمل‌ونقلی بین کشورهای عضو ایجاد شد. کشورهای عضو کریدورشامل، ایران، هند، روسیه، بلاروس، قزاقستان، تاجیکستان، عمان، ارمنستان، آذربایجان، سوریه، اوکراین، ترکیه، قرقیزستان و بلغارستان (عضو ناظر) است. ایران مرکز این کریدور برای انتقال کالا از روسیه به هند و بالعکس است. کریدورشمال-جنوب شاخه‌های مختلفی در کشور دارد که کشورهای پیرامونی را نیز در انتقال کالا پوشش می‌دهد. در هشتمین نشست شورای هماهنگی کریدور شمال-جنوب به میزبانی جمهوری آذربایجان ضمن اعلام تاریخ پیشنهادی از سوی طرف ایرانی دستور کار پیشنهادی از طریق مجاری دیپلماتیک ارسال شد و اکنون این کریدور با ورود بار از روسیه به ایران و به مقصد هند فعال شده است.
مسیر عبوری سه جانبه هند- ایران- افغانستان(موافقتنامه چابهار) یکی دیگر از مسیرهای بین‌المللی با محوریت ایران است. موافقتنامه چابهار (مسیر ترانزیتی هند، ایران، افغانستان) با محوریت بندر چابهار، با هدف ایجاد کریدور حمل‌ونقلی برای انتقال و ترانزیت آسان کالا و خدمات بار هند از طریق ایران به کشور افغانستان، میان سه کشور امضا شده است.
کریدور سه جانبه ایران- افغانستان- ازبکستان کریدوری است که موافقتنامه سه‌جانبه مسیرهای حمل‌ونقل بین‌المللی بین ایران، افغانستان، ازبکستان، بین سه کشور در سال 1383 منعقد شد؛ در حال حاضر این موافقتنامه با توجه به گذشت بیش از ده سال از تاریخ اجرایی شدن آن، منقضی شده است؛ اما با توجه به اینکه این موافقتنامه قابل تمدید بوده و نظر به اهمیت این کریدور، دولت در حال پیگیری موضوع از طریق مراجع دپیلماتیک برای تمدید این موافقتنامه است. محور ترانزیتی اروپا- قفقاز- آسیا (تراسیکا)، به‌عنوان مسیری که کمترین هزینه و زمان را برای اتصال کشور‌های آسیای مرکزی به بازارهای جهانی و بنادر اروپایی دارد، معرفی شده و به‌عنوان بخشی از «راه ابریشم جدید» شناخته می‌شود. فعال‌سازی هرچه بیشتر این کریدور تأثیر قابل توجهی بر ارتقای عملکرد مرزهای زمینی (اعم از جاده‌ای و ریلی) با کشورهای ترکیه، آذربایجان و افغانستان خواهد داشت.
کریدور خلیج فارس- دریای سیاه، از طرف ایران و با هدف ایجاد مسیر جایگزین برای اتصال به اروپا پیشنهاد شده است. راه‌اندازی این کریدور در راستای توسعه ترانزیت از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. ایران، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، بلغارستان و یونان کشورهای عضو کریدور هستند. پیشنهاد برگزاری ششمین نشست کارشناسی برای نهایی‌سازی موافقتنامه کریدور خلیج فارس-دریای سیاه، به میزبانی بلغارستان در اواخر سال‌جاری میلادی از سوی ایران مطرح شده است.یکی از محورهای مهم ترانزیتی در منطقه شبکه کریدورهای اکو(ECO) شامل 4 کریدور بین‌المللی که همگی از خاک ایران عبور می‌کنند، است. اسلام‌آباد -تهران-استانبول، قرقیزستان- تاجیکستان- افغانستان-ایران، قزاقستان- ترکمنستان-ایران، آلماتی-ازبکستان- ترکمنستان-ایران- استانبول، 4 محور کریدور اکو است که نقش مهمی در تجارت منطقه دارد.
توافقنامه‌های تجاری
علاوه‌بر تلاش ایران برای فعال‌سازی کریدورهای بین‌المللی، توافقنامه‌های تجاری نقش مهمی در رونق تجارت منطقه‌ای کشور دارد. اتحادیه اقتصادی اوراسیا‌ از جمله توافق‌هایی است که در راستای پیوستن ایران به موافقتنامه اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تشکیل کارگروه مشترک حمل‌ونقل و ترانزیت میان ایران و اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، در حوزه همکاری‌های ترانزیتی و حمل‌ونقل بین‌المللی از این فرصت استفاده شده است. همچنین موافقتنامه ترانزیتی عشق‌آباد در سال 2011 با هدف حمایت و تحکیم همکاری‌ها و توسعه روابط ترانزیتی با کشورهای شرق آسیا در سطوح منطقه‌ای و جهانی بین کشورهای ایران، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان و عمان امضا شده است. حمل بار در مسیرهای ریلی و جاده‌های کریدور ازبکستان-ترکمنستان-عمان- ایران در این توافقنامه آماده است که اخیراً با ورود بار از ترکمنستان به ایران موافقتنامه ترانزیتی عشق‌آباد اجرایی شد. در راستای اجرای موافقتنامه عشق‌آباد مبنی بر تهیه طرح عملیاتی و گزارش توجیحی ارسال یک‌بار آزمایشی در امتداد کشورهای مسیر موافقتنامه، به دو روش ریلی و جاده‌ای توسط طرف ایرانی ظرف مدت یک‌ماه، همچنین در راستای پیشنهاد سازمان بنادر و دریانوردی در مورد اضافه شدن مسیر حمل‌و‌نقل ترکیبی (ریلی-جاده‌ای-دریایی) سرخس-زاهدان-چابهار جهت حمل بار آزمایشی به این موافقتنامه، هماهنگی‌هایی صورت گرفته است.
کریدورهای ابتکاری
علاوه‌بر مسیرهای بین‌المللی که برای دستیابی به اهداف ترانزیتی فعال شده است، اجرای دو کریدور جدید نیز در دستور کار قرار دارد. راه‌اندازی کریدور ایران-عراق-سوریه و فعال‌سازی هرچه بیشتر این کریدور تأثیر قابل توجهی بر ارتقای عملکرد مرزهای زمینی(جاده‌ای و ریلی) با عراق و سوریه خواهد داشت و این کریدور امکان دسترسی به دریای مدیترانه از طریق عراق-سوریه را برای کشورمان فراهم می‌‌‌کند. کریدور افغانستان- ایران- ترکیه نیز احیای جاده ابریشم ایران از مسیری غیر از ترکمنستان (افغانستان، ایران، ترکیه) است که اقدامی استراتژیک در حوزه ترانزیتی کشور است و در این راستا پیش‌نویس تفاهم ایجاد یک دالان حمل‌ونقل چندوجهی برای گذر و ترابری روان کالا از طریق حذف مراحل و موانع غیرحقوقی و غیرضروری، تسهیل فرایندهای مرزی و ایجاد فضای اقتصادی مولد برای عملیات حمل‌ونقل طرف‌ها بین ایران، ‌افغانستان و ترکیه پیشنهاد شده و در حال پیگیری است.تدوین و به‌روزرسانی نقشه راه همکاری‌های حمل‌ونقل منطقه‌ای و بین‌المللی کشور با رویکرد راهبردی رونق تجارت، به برنامه‌ریزی و برگزاری هرچه مؤثرتر و سازنده‌تر نشست‌های دو و چندجانبه حمل‌ونقل بین‌المللی و تبادل تفاهمنامه و موافقتنامه‌های چندجانبه جدید منجر شده است. بهره‌مندی حداکثری کشور از روابط دو و چندجانبه با کشورهای خارجی و نیز سازمان‌ها، مؤسسات منطقه‌ای و بین‌المللی حمل‌ونقل و ترانزیتی مطرح وتدوین شده است.مدیریت کریدورهای موجود عبوری از کشور شامل کریدور شمال- جنوب، کریدور سه‌جانبه هند- ایران- افغانستان(موافقتنامه چابهار)، کریدور سه‌جانبه ایران- افغانستان- ازبکستان، کریدور اروپا- قفقاز- آسیا (تراسیکا)، کریدور خلیج فارس- دریای سیاه، شبکه کریدورهای اکو(ECO)، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و موافقتنامه ترانزیتی عشق‌آباد، با هدف ایجاد مسیرهای ترانزیتی جدید با همکاری کشورهای منطقه در دولت پیگیری می‌شود.
هوشمندسازی پایانه‌های مرزی
ساماندهی پایانه‌های مرزی در راستای تسهیل و تسریع فرایندهای تردد مرزی از مهم‌ترین محورهای رونق ترانزیت در کشور است. به همین منظور اتصال دستگاه‌های مرتبط و مستقر در پایانه‌های مرزی کشور مانند سازمان راهداری و حمل ونقل جاده‌ای به سامانه جامع گمرک، جهت تسریع در فرایند ورود و خروج ناوگان در پایانه‌های مرزی در سطح کل کشور در دستور کار قرار دارد. این برنامه موجب افزایش میزان جابه‌جایی بار و بهره‌وری پایانه‌ها خواهد شد.