میهمانی با پشت خمیده و خورجینی خالی

یادداشت

حمیدرضا کمالی
کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا

در برخی مناطق ییلاق‌نشین ضرب‌المثلی هست که می‌گوید: «میهمان خوب باید خمیده پشت باشد» یعنی هدایا و پیشکشی با خود بیاورد. به نظر می‌رسد، بایدن میهمانی خمیده‌پشت ولی با خورجینی خالی است.
سفر جو بایدن رئیس جمهور امریکا به منطقه غرب آسیا که قرار است از روز چهارشنبه 22 تیرماه با دیدار از سرزمین‌های اشغالی، آغاز شود و پس از برگزاری یک نشست چهارجانبه امنیت غذایی (امریکا، هند، امارات و رژیم صهیونیستی) با شرکت در نشست رهبران 9 دولت عرب در جده عربستان (25 تیرماه) پایان یابد، اولین سفر رئیس جمهور امریکا به منطقه در شرایط غیر‌جنگی از 11 سپتامبر 2001 تاکنون است.
در طول بیش از دو دهه گذشته، امریکا همواره به عنوان متجاوز در افغانستان، عراق، سوریه، لیبی و... مستقیماً درگیر نزاعی بسیار پرهزینه بوده است. قطعاً رئیس جمهور امریکا علاقه‌مند بود که به‌عنوان طرف پیروز از مناطق تحت سیطره بازدید و ضمن استقبال باشکوه و سان دیدن از نیروهای مستعمره، بنای طاق نصرتی را افتتاح کند اما شکست و فرار مفتضحانه از عراق و افغانستان، تشدید خصومت با روسیه و پدیدار شدن بحران سوخت در اروپا، ناکامی در تضعیف قدرت و حتی دستیابی به مصالحه‌ای آبرومندانه با ایران به دلیل مقاومت بی‌نظیر ملت و نظام جمهوری اسلامی در‌برابر تحریم‌های ضد‌بشری فراگیر، ظالمانه و کمرشکن، بی‌ثباتی سیاسی در لندن و سرزمین‌های اشغالی، ادامه رقابت کمرشکن با چین و آمارهای نا‌امید‌کننده اقتصادی امریکا موجب شد بایدن کهنسال بیمار همچون شیر بی‌یال و دندان به نحوی سمبلیک در ضیافت تکراری متحدان خود حضور یابد.با شکست پروژه ایران‌هراسی و اتحاد پوشالی ترامپ‌ساخت، موازنه قدرت در منطقه غرب آسیا دچار تغییر و تحولی ساختاری شده است. ماجراجویی‌های ترورپایه رژیم صهیونیستی به نفوذ مردمی عربی و آسیایی آن کمکی نکرده بلکه تنش در روابط تل‌آویو - مسکو را نیز دامن زده است. در مقابل اما، علی‌رغم اتخاذ راهبرد توسعه روابط با شمال و شرق، کماکان موقعیت ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران در جنوب کشور و غرب آسیا تجلی دارد و به‌دلیل بهره‌مندی از قدرت عظیم هیبریدی، ترکیبی و چندبعدی، عملاً نادیده گرفتن آن در معادلات منطقه‌ای امکان‌ناپذیر شده و گزینه‌ای جز اعتراف صریح به اقتدار ایران و پذیرش جایگاه ممتاز آن وجود ندارد. به همین دلیل، تهران در موضوعات محوری منطقه نظیر مسأله فلسطین کماکان پیروز جنگ هویتی و شناختی است و توانسته گفتمان انقلابی خود را در برابر گفتمان سازش در مناطقی چون عراق، سوریه، لبنان، غزه و یمن به پیش برده و به عنوان سرمایه‌ای راهبردی، محفوظ نگاه‌دارد. این سرمایه راهبردی به نحوی قدرت بازدارندگی ایران را تقویت کرده که برخلاف رژیم صهیونیستی برای تحقق بسیاری از اهداف منطقه‌ای خود بر قدرت نرم تکیه داشته و نیازی به استفاده از ارتش و نیروی نظامی نمی‌بیند. اگرچه در حوزه قدرت سخت نیز همگان به توان بازدارندگی، بلکه قدرت پیش‌دستی نظام ایران اعتراف دارند. در این شرایط و با توجه به تحولات منطقه‌ای و جهانی (بدون اشاره به ملاحظات و نیازهای داخلی دموکرات‌ها)، اهداف بایدن را از سفر به منطقه می‌توان در پنج دسته نیاز، تحلیل کرد:
1- تأیید ضمنی اقدامات ترامپ در‌ مورد پایتختی قدس و انضمام خاک سوریه در جولان به رژیم صهیونیستی و اطمینان‌بخشی به یهودیان نگران ساکن شهرک‌های اشغالی از طریق عدم ارائه هرگونه ابتکار صلح یا سازش بین فلسطینیان و رژیم کودک‌کش صهیونیست. (کسب حمایت لابی یهود در انتخابات)
2- اطمینان‌بخشی لفظی به متحدان آسیب‌پذیر امریکا در منطقه در‌ برابر نارضایتی و اعتراضات مردمی و حملات جبهه مقاومت.
3- تلاش در جهت محدودسازی نفوذ منطقه‌ای ایران از طریق هماهنگی سه‌جانبه محور «غربی - عربی - عبری» در پمپاژ پول و شانتاژ اخبار جعلی در مناطقی که همدلی مردمی بالایی نسبت به آرمان‌های انقلاب اسلامی وجود دارد.
4- ترغیب دولت‌های شورای همکاری به افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز قبل از پایان تابستان و رسیدن فصل سرما با هدف کنترل بازار انرژی و فشار بر روسیه.
5- محدودسازی روابط کشورهای منطقه با چین بویژه در زمینه‌های نظامی، فناوری‌های نو، حوزه انرژی و نیز مشارکت و سرمایه‌گذاری در طرح «ابتکار مشارکت بین‌المللی»1 به عنوان جایگزین پروژه «یک کمربند یک جاده» چین که اخیراً در نشست رهبران گروه 7 در آلمان مطرح شد.
خوشبختانه به نظر می‌رسد هم ایالات متحده و هم دولت‌های منطقه به این نتیجه رسیده‌اند که با توجه به ناکارآمدی و هزینه بالا، امکان ادامه پروژه ایران‌هراسی به شیوه سابق وجود ندارد و بدون جلب مشارکت فعال ایران در معادلات امنیت منطقه، نمی‌توانند چشم‌انداز روشنی برای خود ترسیم کنند. در این میان دولت عربستان باید بیش از همه قدردان جمهوری اسلامی باشد چرا که حتی برگزاری چنین اجلاسی در جده، مرهون پذیرش ادامه آتش‌بس توسط انصارالله یمن است. اقتصاد امریکا با مشکلات جدی مواجه بوده و تورم بی‌سابقه، نارضایتی عمومی را افزایش داده است. در این شرایط بایدن که به رأی شهروندان نیازمند است، لاجرم زیر بار هیچ هزینه جدیدی در منطقه نخواهد رفت و با خورجینی خالی به منطقه آمده است. شرایط استیصال و نیاز به گونه‌ای است که بایدن علاوه بر نادیده گرفتن شعارهای انتخاباتی خود در تعقیب قاتلان خاشقجی و آمران جنایت جنگی در یمن، حتی سرکوب متحدان خود در میان شاهزادگان سعودی توسط بن‌سلمان را به فراموشی سپرده است. مهم‌ترین هدیه امریکا برای متحدانش در منطقه، سیستم‌های راداری و ضد‌هوایی است که ناکارآمدی خود را به اثبات رسانده و آسیب‌پذیری آن حتی در برابر پهپادهای ساخت یمن و غزه نیز بارها به اثبات رسیده است و آنها امیدوارند با اتصال امنیت رژیم صهیونیستی به امنیت کشورهای عربی، دیواره امنی برای آن رژیم ایجاد کنند، در حالی که تجربه ثابت کرده است ایران در دفاع از منافع ملی خود با هیچ بازیگر کوچک و بزرگی، شوخی و معامله نخواهد کرد.به نظر می‌رسد چنانچه درک صحیحی از پیام اصلی این سفر در ذهن رهبران دولت‌های متحد امریکا شکل گیرد، آن پیام در کام ملت‌های منطقه شیرین خواهد بود:«پایان دوران اتکا به بیگانه و آغاز دوران برادری و حسن همجواری.»

1. Partnership Global Investment