ایران، قطب دیپلماسی منطقه

عماد هلالات
روزنامه نگار

نشست یک روزه روند صلح آستانه با انتشار بیانیه 18‌بندی به پایان رسید که می‌توان آن را در این گزاره خلاصه کرد: «حاکمیت سوریه خط قرمز است.» حضور رئیس جمهور روسیه آقای «ولادیمیر پوتین» و رئیس جمهور ترکیه آقای «رجب طیب اردوغان» اهمیت این نشست را چند برابر کرده است. این نشست در حالی صورت گرفت که منطقه در روزهای قبل شاهد نشست شکست خورده جده عربستان بود؛ در حالی که امریکا و رژیم صهیونیستی فضاسازی رسانه‌ای بسیار زیادی برای نشست جده انجام داده بودند، اما در عمل این نشست دستاوردی برای ایالات متحده و رژیم صهیونیستی نداشته است. نشست آستانه و امضای توافقنامه‌های همکاری‌های گسترده بین ایران و روسیه از یک سو و بخصوص کنار گذاشتن دلار از معاملات دو طرف و همچنین قراردادهای بلندمدت همکاری با ترکیه باعث شد که این نشست بازتاب رسانه‌ای بسیار زیادی در سطح منطقه و جهان داشته باشد و بار دیگر ایران به‌عنوان قطب دیپلماسی منطقه معرفی شود.
بازتاب در رسانه‌های عربی
روزنامه لبنانی «الاخبار» در گزارشی در مورد نشست روند صلح آستانه در تهران نوشت، برخلاف ابتکارهای قبلی، چه روسی و چه ایرانی، تهران این بار با حمایت مسکو گام‌های بلندی برای باز کردن درهای بسته میان دمشق و آنکارا از طریق مسیری واضح و متوازن برداشت که به نظر می‌رسد به نفع همه طرف‌ها باشد. مسیری که در قالب آن رجب طیب اردوغان با آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی ایران دیدار کرد تا پس از اقدامات دیپلماتیک ایران که با سفر «بشار اسد» رئیس‌جمهور سوریه به تهران و دیدار با رهبر انقلاب در ماه مه گذشته و نیز تلاش‌های ایران در خصوص کم کردن فتیله تنش و تهدید آنکارا مبنی بر عملیات نظامی در شمال سوریه، نقطه عطفی در بحران سوریه باشد.
روزنامه عربی رأی الیوم چاپ لندن به قلم عبدالباری عطوان در این زمینه نوشت: نشست سه جانبه تهران، نشست بایدن در جده را منفجر کرد. توصیه آیت‌الله خامنه‌ای به اردوغان می‌تواند امنیت و روابط سوریه و ترکیه را به دوران طلایی خود بازگرداند.
همچنین دولتمردان کاخ سفید نتوانستند عصبانیت خود را از موفقیت این نشست پنهان کنند بخصوص آنکه آنها شاهد شکست نشست جده عربستان بودند. امریکایی‌ها با به حاشیه بردن نشست تهران، موضوع فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه را مطرح کردند و برای جمهوری اسلامی خط و نشان کشیدند. البته جان کربی در این زمینه گفت که هیچ نشانه‌ای درباره فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه وجود ندارد اما با وجود اینکه امریکایی‌ها  انواع و اقسام سلاح را به دولت سعودی می‌فروشند تا بر سر مردم یمن فرود بیاید، نگران فروش تسلیحات ایران به روسیه هستند. از سویی دیگر امریکایی‌ها بشدت نگران نزدیکی روابط ایران و روسیه از یک سو و ورود روسیه به منطقه خلیج فارس هستند و از سویی دیگر روابط ترکیه به‌عنوان متحد ناتویی امریکا، با ایران و روسیه گسترش پیدا کرده است.
بازتاب در رسانه‌های خارجی
روزنامه تایمز چاپ لندن روز سه‌شنبه با انتشار گزارشی، این سفر را تلاش برای شکل‌دهی یک ائتلاف ضدغرب توصیف کرد و نوشت که رهبران روسیه و ایران، غرب را به‌عنوان یک نیروی شرور و فاسد تلقی می‌کنند. تایمز نوشت: دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، تحریم‌های اقتصادی را هزینه اجتناب‌ناپذیر امتناع از تسلیم شدن در برابر غرب توصیف کرده و به رسانه‌های ایران گفته این بهایی است که کشور ما و ایران برای استقلال و حاکمیت خود می‌پردازند.
شبکه خبری اسکای هم با انتشار گزارشی در تارنمای خود نوشت که ایران دومین مقصد پوتین به خارج از مرزهای اتحاد جماهیر شوروی سابق، به شمار می‌رود تا پس از جنگ در اوکراین، اتحاد با شرکای معدودی را که مسکو هنوز از آن برخوردار است، تقویت کند. این شبکه خبری افزود: پوتین تحریم‌های غرب علیه مسکو را اعلان جنگ اقتصادی توصیف کرده و تلاش‌های خود را برای دیپلماسی بین‌المللی روی چین، هند و تهران متمرکز کرده است. در ادامه این گزارش به نقل از یوری اوشاکوف، مشاور سیاست خارجی پوتین آمده است: تماس با رهبر ایران بسیار مهم است. یک گفت‌و‌گوی قابل اعتماد بین رهبران دو کشور در مورد مهم‌ترین موضوعات در دستور کار دوجانبه و بین‌المللی قرار گرفته است.
در همین حال روزنامه گاردین با انتشار گزارشی به حضور رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در ایران و جلسات سران سه کشور، در خصوص آخرین تحولات اوکراین، حل بحران سوریه و همچنین توافق هسته‌ای ایران اشاره کرد. این گزارش می‌افزاید: مذاکرات سه جانبه رئیس جمهور روسیه با ابراهیم رئیسی از ایران و رجب طیب اردوغان از ترکیه پس از سفر اخیر جو بایدن، رئیس جمهور امریکا به خاورمیانه، به‌عنوان نشانه‌ای از تداوم نفوذ پوتین در منطقه دیده می‌شود. روزنامه ایندیپندنت، چاپ لندن نیز با بیان اینکه دیدار مقامات ارشد ایران، ترکیه و روسیه در تهران «نمایش وحدت سیاسی» و احتمالاً اتحاد نظامی آنان است، نوشت: این دیدار به طور مشخص، مشابه ژئوپلیتیک دیدار اخیر بایدن با شرکای اصلی خود در آسیای غربی است.
این رسانه چاپ لندن، بحران سوریه را مسأله ظاهراً اصلی نشست سران ایران، ترکیه و روسیه در تهران عنوان کرد و نوشت: در ماه‌های گذشته، اتفاق خارق‌العاده‌ای در سوریه نیفتاده که به خاطر آن، این نشست برگزار شود اما باتوجه به تلاش واشنگتن برای انزوای مسکو و تهران، پای موضوعات امنیتی دیگری در میان است. ایندیپندنت با اشاره به تیره‌شدن روابط ترکیه با دیگر اعضای ناتو نوشت: تهران، آنکارا و مسکو در نشست تهران تلاش می‌کنند بیهوده ‌بودن تلاش‌های واشنگتن برای به چالش کشیدنشان را به رخ بکشند. 
بازتاب در رسانه‌های صهیونیستی
صهیونیست‌ها هم از سفر پوتین به تهران و نزدیک شدن روابط تهران و مسکو وحشت زده شدند. با آغاز بحران اوکراین و موضع‌گیری‌های ضد روسی رژیم صهیونیستی روابط با مسکو در بدترین شرایط ممکن قرار گرفته است و مسکو چند سرباز صهیونیستی را در اوکراین اسیر و تعدادی را بازداشت کرده است. همچنین موضع مسکو در برابر تهاجمات رژیم صهیونیستی به سوریه شدیدتر شده است و  طی پیام‌های مختلف به دولت موقت صهیونیستی هشدار داده است که باید این حملات پایان یابد. بر همین اساس روزنامه‌های صهیونیستی نسبت به سفر پوتین به تهران واکنش نشان دادند. روزنامه اسرائیل هیوم نوشت: روسیه از اسرائیل دورتر و به ایران نزدیک‌تر شده است و این می‌تواند تبعات مختلف سیاسی و امنیتی برای ایران داشته باشد.
به نوشته این رسانه عبری‌زبان، هشدار رهبر ایران به سفر «جو بایدن» رئیس جمهور امریکا به منطقه و تلاش‌های این کشور برای ایجاد محوری یکپارچه علیه ایران تحت رهبری خود بازمی‌گردد. اسرائیل‌هیوم در بخش دیگری از این تحلیل آورده است: پیش‌بینی می‌شود این نشست که به یکی از منابع نگرانی شدید در غرب تبدیل شده است، مسائل اقتصادی و امنیتی را مورد بررسی قرار دهد، اما به شکل ویژه‌ و خاصی رئیس جمهور روسیه به‌دنبال افزایش همکاری اقتصادی کشورش با ایران است تا از این طریق تحریم‌های امریکایی علیه اقتصاد روسیه را خنثی کند. واللا نیوز هم در گزارش خود از این سفر به نقل از «یوری یوشاکوف» مشاور پوتین در امور سیاست خارجی خبر داد: برای مسکو روابط با رهبری ایران بسیار حائز اهمیت است.
این مقام روسی که پیش از ورود پوتین به تهران در مسکو با خبرنگاران سخن می‌گفت، تأکید کرد: نوعی گفتمان اعتمادآفرین بین دو طرف در اکثر مسائل مهم در سطوح دوجانبه و بین‌المللی شکل گرفته است؛ در اکثر مسائل مواضع ما مشابه و حتی مطابق یکدیگر است. به نوشته این رسانه عبری‌زبان، پیش از پوتین، «رجب طیب اردوغان» هم شب قبل در رأس یک هیأت بلندپایه به تهران رسیده بود. به روایت واللا نیوز، او در این سفر از رهبر ایران شنید که تهران با ترکیه در جنگ علیه تروریسم همکاری خواهد کرد اما حمله نظامی در سوریه به نفع تروریست‌ها نیز خواهد بود البته تروریست‌ها محدود به یک گروه خاص نیستند.
روزنامه آیدنلک از روزنامه‌های نزدیک به حزب عدالت و توسعه که رویکرد مثبتی به عادی‌سازی روابط آنکارا – دمشق دارد، همواره بر ضرورت توسعه روابط بین ایران و ترکیه تأکید کرده است. آیدنلک، امضای هشت موافقتنامه بین ایران و ترکیه را به‌عنوان گام مهمی برای توسعه روابط دوجانبه، قلمداد کرده است. اما دو روزنامه ملیت و آکشام که هر دو از روزنامه‌های طرفدار حزب عدالت و توسعه هستند، تیتر مشترکی به کار برده‌اند. ینی شفق از قول رئیس جمهور ایران، به این اشاره کرده که هدفگذاری رساندن حجم مبادلات تجاری به مبلغ 30 میلیارد دلار، نویدبخش فرا رسیدن فصل جدیدی از همکاری‌های اقتصادی بین تهران و آنکارا است.
روزنامه ترک گون نیز یکی از روزنامه‌هایی است که ضرورت همکاری امنیتی بین ایران و ترکیه را برجسته کرده است. این روزنامه اعلام کرده که مقامات جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه، عزم خود را جزم کرده‌اند که در مبارزه با ترور، همراه و همکار باشند. در نهایت می‌توان گفت که سفر پوتین و اردوغان به تهران ضمن داشتن دستاوردهای مختلف برای این سه کشور، این پیام را به جهان مخابره کرد که ایران کانون قطب دیپلماسی منطقه‌ای است و  نمی‌توان بدون ایران به صلح و ثبات در منطقه رسید.