بن‌بست عرضه تجهیزات صنعت برق در بورس کالا

آرش جالبی 
کارشناس صنعت برق

​​​​​​​یکی از سؤالاتی که فعالان بورس کالا همواره با آن درگیر هستند این است که چرا تجهیزات نیروگاهی و مربوط به صنعت برق در بورس کالا عرضه و یا معامله نمی‌شوند؟
در این خصوص، اولین دلیلی که به ذهن متبادر می‌شود این است که تجهیزات نیروگاهی کالای استانداردی نیستند و با کیفیت‌های متفاوت قابلیت عرضه دارند یا اینکه تأمین کنندگان این کالاها  عمدتاً  محدود هستند، به طوری که درخصوص قطعات نیروگاهی، به دلیل High Tech بودن تجهیزات، فقط شرکت مپنا درحال حاضر توانایی تولید بخشی از قطعات را به میزان محدود دارد. این شرکت توانایی تولید در تعداد بالا را به دلیل محدودیت در خطوط تولید ندارد.
جالب‌تر اینکه سفارشاتی که توسط شرکت مپنا وصول می‌شود، معمولاً خریداران تجهیزات باید زمان زیادی را در انتظار تولید و تحویل باشند. واقعیت این است که ساخت قطعات بر اساس سفارش صورت می‌پذیرد و نه صرفاً برای عرضه آزاد در بازار؛ به همین دلیل قطعات صنعت برق معمولاً دارای موجودی کافی در شرکت‌های تأمین‌کننده نیست. از آن گذشته، تکنولوژی نیروگاهی و تکنولوژی عمده صنعت برق، تکنولوژی وارداتی است و بسیاری از قطعات توسط شرکت‌های خارجی تأمین می‌شود. ناگفته نماند که در زمان محدودیت‌های بین‌المللی در زمینه تأمین قطعات دوچالش اساسی وجود دارد؛ اول اینکه تأمین کنندگان قطعات، سازندگان اصلی و دست اول نبوده و قطعات توسط شرکت‌های بازرگانی و واسطه‌ها و با محدودیت بالا، تأمین و عرضه می‌شود. چالش بدهی، نکته دیگری بوده که باید به آن توجه داشت.
به دلیل مشکلات در زمینه تأمین ارز و نحوه پرداخت هزینه خرید قطعات مشکلاتی وجود دارد. فارغ از موارد فوق، عدم عرضه این قطعات در بورس کالا می‌تواند دلیل دیگری هم داشته باشد که ناشی از عدم عرضه کافی برای این تجهیزات است. همان طور که پیشتر نیز اشاره شد، تجهیزات نیروگاهی  معمولاً به صورت سفارشی ساخته و ارائه می‌شود. فراموش نکنیم که بخشی از قطعات صنعت  برق مانند قطعات نیروگاهی به  «نو» استفاده نمی‌شوند، به طوری که با توجه به مشخصات سازنده قطعه و بر اساس ساعت کارکرد قطعه، قابلیت بازسازی پیدا می‌کنند.
زمانی که قطعه بازسازی می‌شود ارزش آن با قطعه «نو» متفاوت است و موارد بسیاری در ارزشگذاری قطعه تأثیرگذار است. به طور مثال این موضوع که چه شرکت و کارگاهی بازسازی را انجام می‌دهد و یا از چه موادی استفاده می‌کند در ارزش کالای بازسازی شده تأثیرگذار است و تشخیص این مسائل صرفاً با بازدید در حین بازسازی و انجام تست و دریافت شناسنامه موارد اولیه قابل انجام خواهد بود. با توجه به موارد فوق، در بورس کالا نمی‌توان به این شکل گفت که یک شرکت بتواند  قطعه‌ای را بازسازی و سپس در بورس کالا عرضه کند، چرا که مالک اولیه قطعه نیروگاه بوده و توسط وی به کارگاه و شرکت‌های بازسازی کننده  ارسال می‌‌شود.
اگر از نگاه بورس کالا به این موضوع نگاه کنیم، بستر لازم برای عرضه این قطعات در بورس کالا وجود ندارد، چرا که بورس کالا برای کالاهای استاندارد تعریف شده و تجهیزات برقی کالای استاندارد با مشخصات یکسان محسوب نمی‌شوند و با توجه به شرکت سازنده و مواد اولیه استفاده شده، قابل تقسیم‌بندی در بازه‌های مختلفی از کیفیت است. از نظر متخصصین، قطعات صنعت برق به دلایل فوق قابلیت این را ندارد که بدون بازرسی و نظارت در فرایند ساخت و تعمیر، خریداری و معامله شوند. این استانداردها در شرکت‌های سازنده و کشورهای مختلف، متفاوت است. فارغ از استانداردهای مذکور، مواد اولیه تولید قطعات و مواد استفاده شده در ساخت و تعمیر قطعه نیز اهمیت بالایی دارد و تعیین کننده قیمت نهایی قطعه خواهد بود. به همین منظور، باید گفت که درحال حاضر قطعات و کالاهای صنعت برق قابلیت عرضه در بورس کالا را ندارند، زیرا علاوه بر محدودیت‌های بین‌المللی، محدود بودن عرضه کنندگان این قطعات هم مزید بر علت شده تا  قطعات صنعت برق راهی تالار بورس نشوند.
حال چرا محصولات صنعت پتروشیمی‌ در بورس کالا عرضه می‌‌شوند؟
محصولات پتروشیمی‌  محصولی استاندارد  بوده که خریدار با آگاهی کامل محصول را خریداری می‌کند اما قطعات صنعت برق به این شکل قابل عرضه نیست.
بجد می‌توان گفت که قطعه نیروگاهی اگر بازدید و کارشناسی نشود و مدارک مربوط به مواد و متریال آن بررسی نشود، قابلیت خرید پیدا نمی‌کند.
طبیعتاً خریدار هم این ریسک را قبول نمی‌کند که قطعه‌ای را بدون بررسی فرایندهای ذکر شده در بورس کالا  خریداری کند. به دلیل ریسک بالای قطعات صنعت برق و مخصوصاً قطعات نیروگاهی، اگر یک قطعه‌ای با کیفیت نامطلوب استفاده شود می‌تواند به طور مثال یک واحد نیروگاهی را از چرخه تولید خارج کند که تبعات آن غیرقابل جبران است.
با توجه به موارد فوق، امید می‌‌رود که به‌زودی شاهد خودکفایی در زمینه تولید قطعات صنعت برق باشیم، زیرا  با  در دسترس بودن این قطعات، خریداران آن هم به‌راحتی می‌‌توانند نسبت به تأمین قطعات خود در بورس کالا  اقدام کنند. نتیجه این موارد یعنی  شکوفایی صنعت برق و توسعه و شفافیت بیشتر در صنعت برق و بازار سرمایه است.