ضربه نهایی بر پیکر پوسیده منافقین

یحیی نیازی
پژوهشگر حوزه دفاع مقدس

٣٥ سال پیش در چنین روزهایی نبردهای سخت و نابرابری در جبهه‌های جنگ ایران و عراق در جریان بود. در بیست و هفتم تیرماه ١٣٦٧ قطعنامه ٥٩٨ موردپذیرش رسمی جمهوری اسلامی واقع شد و ایران یکپارچه و مصمم تحت رهبری امام خمینی(ره) به‌دنبال اجرای مفاد آن بود. بنابراین اقدامات اولیه از جمله عقب‌نشینی اختیاری از منطقه عمومی حلبچه را شروع کرد، اما در مقابل رژیم بعثی صدام که در طول ٨ سال جنگ تحمیلی همواره نقض معاهدات بین‌المللی را دنبال کرده بود، بار دیگر از حسن نیت ایران، سوءاستفاده و از جبهه‌ای مختلف حملاتش را آغاز کرد. در دوره تهاجمات پایان جنگ، که با چشم‌پوشی کامل صدام از پذیرش قطعنامه ٥٩٨ همراه بود، رهبر حزب بعث عراق، سازمان منافقین را که در آن ایام به طور کامل به خدمت دشمن در آمده بود را تجهیز و آنان با اجرای یک آتش تهیه سنگین توپخانه‌ای، از مرز خسروی روانه مرزهای ایران کرد.  
منافقین نیز در روز سوم ‌مرداد ماه ١٣٦٧ در حالی که عمده یگان‌های رزم سپاه در جبهه‌های جنوبی و میانی در حال مقابله با نیروهای بعثی صدام بودند، با پشتیبانی آتش هوایی و توپخانه‌ای ارتش بعث حمله به سمت کرمانشاه را اجرا کردند، اما فرماندهان و رزمندگان اسلام پس از درک شرایط و اشراف نسبی اطلاعات عملیات مرصاد را علیه دشمن طرح‌ریزی تعجیلی کرده و در منطقه عمومی عملیات یعنی در طول جاده کرمانشاه تا قصر شیرین به اجرا در آوردند و در پنجم مردادماه ١٣٦٧ چنان ضربه سنگینی بر پیکر پوسیده سازمان منافقین وارد کردند که بقایای این شجره ملعونه هنوز سنگینی آن شکست تلخ و خفت‌بار را بر گرده خود حس می‌کنند.
صرف‌نظر از درس‌های مهم عملیاتی و نظامی، این عملیات نه تنها شکست سنگینی بر دشمن وارد کرد بلکه دستاوردهای مهمی هم به‌دنبال داشت. اگرچه به‌دلیل مسائل مرتبط با پذیرش قطعنامه و آتش بس، مقطع پایان جنگ عموماً و عملیات مرصاد خصوصاً مورد بررسی دقیق قرار نگرفته است اما واقعیت این است که این عملیات در ابعاد مختلف دارای برجستگی بوده و قابل ملاحظه است که با بررسی دقیق‌تر این حماسه بزرگ می‌توان پی‌برد که این نبرد تاریخی به لحاظ تاکتیک، تکنیک، نوآوری و سرعت عمل در زمره تجارب ماندگار دفاع مقدس قرار دارد که همچنان درس‌آموز و قابل انتقال به نسل بعدی است.
آنچه در پی می‌آید واکاوی همه‌جانبه عملیات مرصاد نیست! بلکه مدخل ورود و فتح بابی است برای اینکه پژوهشگران و نویسندگان فعال در حوزه‌های پژوهشی دفاع مقدس به بررسی دقیق‌تر آن همت گمارند. بنابراین در سه موضوع به طور مختصر ابعاد این عملیات مرور می‌شود.

​​​​​​​جایگاه عملیات مرصاد در روزهای پایانی جنگ
سرعت در طرح‌ریزی و اجرا: چند نفر از فرماندهان ارشد سپاه پس از درک شرایط منطقه و اجرای عملیات توسط منافقین به سرعت خود را به کرمانشاه رسانده و با ایجاد قرارگاه فرماندهی در محل بیمارستان امام حسین(ع) و حضور میدانی در صحنه نبرد، نیروها و رزمندگان موجود منطقه را سازماندهی کرده و بلافاصله عملیات مرصاد را علیه دشمن آغاز کردند.
این عملیات که با هدایت و فرماندهی سرلشکر شهید شوشتری فرمانده قرارگاه نجف اشرف لحظه به لحظه منسجم‌تر می‌شد، ضمن تسهیل در شرایط عملیات، منافقین را با یک سردرگمی و بهم ریختگی روبه‌رو ساخت. 
سرعت عمل در طرح و اجرای عملیات مرصاد از جمله مواردی است که نیازمند بررسی دقیق و کارشناسی است که در این نوشته کوتاه مجال پرداختن به آن نیست و فقط به آن اشاره شده است. 
نکته قابل توجه اینکه در این مقطع اکثر یگان‌های اصلی سپاه در منطقه جنوب در حال مقابله با حملات مجدد صدام بوده و تنها بخش کمی از برخی از یگان‌ها که عموماً نیز از عناصر پشتیبانی بودند در محدوده و مسیر حمله منافقین حضور داشتند، اما سپاه پاسداران با سازماندهی همین رزمندگان و بکارگیری آنها در قالب چند یگان، واکنش سریع خود را به منصه ظهور گذاشت. 
همچنین تلاش‌های نیروهای هوایی و هوانیروز ارتش جمهوری اسلامی در هماهنگی با سایر رزمندگان بسیار مؤثر و در قلع و قمع دشمن کارآمد بوده است.
نوآوری و خلاقیت: بااینکه فرصت طرح‌ریزی و اجرای این عملیات بسیار محدود بود اما فرماندهان جوان سپاه با استفاده از تفکر انقلابی، برابر طرحی خلاقانه ابتدا ایجاد شکاف در سازمان رزم منافقین و برش ستون نظامی آنها را که با اتکا به جاده اصلی در حال پیشروی بودند را عملیاتی کرده و با استفاده از این اقدام خلاقانه باعث تجزیه نیروی رزمی دشمن شده و انهدام آنها را در دستور کار خود قرار دادند. 
طرح تجزیه ستون نظامی مورد پذیرش فرماندهی عملیات قرار گرفت. در این طرح ضمن مقابله مستقیم و جبهه‌ای با دشمن در گردنه حسن‌آباد و تنگه چهارزبر، با هلی‌برن رزمندگان اسلام به پشت دشمن در سه‌راهی اسلام‌آباد و گردنه پاتاق، شیرازه سازمانی دشمن به‌هم ریخت و تصمیم‌گیری میدانی فرماندهان یگان‌های رزمی سپاه در منطقه عملیات باعث شد که نیروهای عمل‌کننده دشمن از هر سو مورد هجوم واقع شده و شکستی سنگین، کمرشکن و مفتضحانه را متحمل شوند.
ترکیب سازمانی: در این عملیات یگان‌های مختلف سپاه با نیروهای محدودی که در منطقه داشتند و با انگیزه‌ای مضاعف در هر محدوده‌ای که به دشمن دسترسی داشتند وارد عمل شده و ترکیب رزمندگان عملیاتی سپاه و بسیج با پشتیبانی‌های دقیق خلبانان نیروی هوایی وهوانیروز ارتش، انجام‌ عملیات‌ را با موفقیت قابل ملاحظه‌ای هم در شدت، هم در سرعت و هم در دقت روبه‌رو کرد.
انعطاف‌پذیری: در این عملیات به‌دلیل شرایط مقطع پایانی جنگ و درگیری رزمندگان اسلام در جبهه‌های مختلف انعطاف سازمانی در سپاه پاسداران بسیار گره‌گشا و کارآمد جلوه کرد. به‌طوری ‌که در برخی از محورها نیروهای پشتیبانی و رزمندگان بومی خودشان به هسته‌های موجود سازمان رزمی موجود منطقه پیوسته و علیه منافقین وارد عمل شدند. علاوه‌بر این انجام چند مرحله‌ هلی‌برن نیروهای پیاده ازجمله عوامل تسهیل‌کننده عملیات و شکست منافقین شد.
شدت عمل: پس از ورود سازمان منافقین به خاک جمهوری اسلامی و ضرب و شتم و کشتار مردم عادی در مناطقی مثل کرند و اسلام‌آباد غرب، خشم رزمندگان اسلام و مردم منطقه به اوج رسید و رزمندگان اسلام در عین حال که با مردم در نهایت مهربانی برخورد می‌کردند اما برخوردشان با دشمن چنان شدید بود که ترجمه و تفسیر آیه: مُحَمَّدٌ رَسُولُ‌الله وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکفَّارِ رُحَمَاءُ بَینَهُمْ... را در ذهن تداعی می‌کرد.
 خوداتکایی فرماندهان: با توجه به تعجیلی بودن طراحی و اجرای این عملیات و همچنین بعد مسافت، فرماندهان سپاه پاسداران حاضر در صحنه عملیات با توجه به شرایط موجود، نسبت به اتخاذ تصمیمات دقیق و استفاده از امکانات موجود برای موفقیت عملیات اقدام کرده و هیچ‌گاه منتظر رسیدن امکانات یا منابع از مبادی ذی‌ربط نماندند. بررسی نقش یگان‌های عملیاتی سپاه پاسداران، نیروهای مردمی، نیروی هوایی و هوانیروز ارتش در این عملیات نیازمند توجه به همه ابعاد آن است که بدون شک در این یاددشت فرصت پرداختن به آن وجود ندارد.
 برخی نتایج عملیات
حصول نتیجه مطلوب در سایه وحدت: موفقیت عملیات مرصاد و صحنه نبرد آن شاهد وحدت عملی و مقدس بین فرماندهان جنگ بود به‌طوری‌که سپهبد شهید علی صیاد شیرازی در کنار فرماندهان سپاه پاسداران به هماهنگی‌های لازم مبادرت ورزید و اقدامات مهم هوانیروز در این عملیات مرهون حضور مؤثر ایشان بود. همچنین نیروی هوایی ارتش با پشتیبانی از عملیات در کنار رزمندگان قرار گرفت.
غنائم: برخی از غنائم به دست آمده از منافقین که در زمان خود بسیار مجهز و مدرن بودند زمینه‌های خوبی برای کارشناسان و محققین صنعت نظامی کشور به وجود آورد تا در توسعه صنعت دفاعی کشور مورد استفاده قرار گیرد. 
نفربرهای زرهی با سرعت بالا، ماشین‌های سنگین با قابلیت‌های مناسب، خودروهای سبک با قابلیت ذخیره سوخت بالاتر و سیستم‌های ارتباطی و... همه از جمله غنایمی بودند که استکبار جهانی در اختیار منافقین قرار داده بود و در این عملیات به دست رزمندگان اسلام افتاد.
توسعه سازمان‌های کوچک و سریع: شاید بتوان گفت توجه به توسعه سازمان‌های سریع از جمله تجارت به دست آمده در عملیات مرصاد است که در نگاه آینده سازمان رزمندگان اسلام می‌تواند مؤثر باشد. 
در پایان تأکید می‌شود که هدف از نوشتن این مطلب پرداختن به ابعاد عملیات مرصاد نیست بلکه ایجاد جرقه‌ای ذهنی برای فرماندهان و پژوهشگران است که با نگاهی موشکافانه به ابعاد مختلف این عملیات بپردازند و دستاوردهای آن را به نسل آینده منتقل کنند.