لوله پولیکا‌ به جای ناودان‌های تاریخی

بیتا  میرعظیمی
خبرنگار
​​​​​​​

پایش کارشناسان مستقل مرمت نشان می دهد بناهایی که به صورت علمی مرمت شده اند در سیل یزد آسیب ندیده اند. «حمیدرضا بیگ‌زاده» رئیس انجمن صنفی مرمت استان یزد، در خصوص مرمت بافت‌های آسیب‌دیده شهر تاریخی یزد ناشی از سیلاب اخیر به «ایران» می‌گوید: هم‌اکنون تمامی گروه‌های میراث فرهنگی و انجمن صنفی مرمت در شهر یزد، بسیج شده و کار پایش و بررسی میدانی از سازه‌های تاریخی شهر تاریخی را آغاز کردند. هر جایی که شرایط سازه‌ها و بناها در وضعیت اضطراری قرار گرفته باشد، مانند آب‌گرفتگی و یا مشکل در ناودان‌ها و یا احیاناً سازه در موقعیت خطرناکی قرار گرفته باشد، پایش انجام شده و به‌صورت ضرب الاجل، بخش‌های آسیب‌دیده مورد مرمت جدی و فوری قرار می‌گیرند. به گفته بیگ زاده، اصولاً پس از رخداد هرگونه حادثه‌ای، دو دسته کار برای احیا و مرمت بافت تاریخی انجام می‌شود. بخشی که اصطلاحاً پایش گفته شده و بیشتر جنبه مراقبتی از بناها را در برمی‌گیرد. در حال حاضر یکی از مسائل و مشکلات موجود در بافت تاریخی یزد، به عدم پایش و مراقبت صحیح بازمی‌گردد؛ اقدامات و کارهای اولیه و ابتدایی نظیر چک کردن ناودان‌ها، کنترل فرش پشت بام‌ها و... این اقدامات می‌تواند به‌طور مستمر انجام گرفته و عملاً جلوی تخریب‌ها و خسارت‌ها را بگیرد. 
مرمت، اقدامی تخصصی است
در همین حال «مهدی صادق احمدی» عضو هیأت علمی دانشگاه فنی و حرفه‌ای یزد و کارشناس مرمت، در خصوص مرمت اصولی در بافت تاریخی یزد به «ایران» می‌گوید: طی دو روز گذشته، بنا‌ها و خانه‌های زیادی در بافت تاریخی یزد مورد پایش قرار گرفته و در نتیجه آن مشخص شد که اکثر پروژه‌هایی که به‌صورت علمی مرمت شده‌اند، هیچ‌گونه آسیبی ندیده‌اند. در حال حاضر نیز مشکلات رخ‌داده عمدتاً یا برای پلاک‌هایی بوده که متروکه بودند و کسی به آنها رسیدگی نکرده است و یا بناهایی بوده که به اسم، مرمت شده‌اند؛ اما هیچ متخصصی در این موضوع و پروژه مؤثر نبوده است؛ این در حالی است که مرمت به عنوان یک امر کاملاً تخصصی، باید به دست اهلش سپرده شده و از دخالت افراد غیرمتخصص در امر مرمت جلوگیری شود.وی می‌افزاید: مسئولیت مرمت بافت با مردم نبوده و به نهادهای دولتی مربوط می‌شود. در حال حاضر، بخشی از شیب بندی کف سازی‌هایی که در بافت تاریخی یزد انجام شده است مشکل دارد. سال‌هاست که بخشی از چاه‌ها در برخی از محلات، رسیدگی نشده و در نتیجه سیلاب اخیر دچار مشکلات عدیده‌ای شده‌اند. به طور نمونه، در محله زرتشتیان یکی از خانه‌ها به دلیل پر شدن چاه کوچه، تخریب شده است. این چاه سال‌ها این مشکل را داشته و ما نیز باخبریم که مردم محله طی 3-2 ماه گذشته از شهرداری درخواست کردند تا اجازه تخلیه آن صادر شود. متأسفانه در نتیجه این بی‌توجهی‌ها نیز خانه‌ای در این محله تخریب شد!
جمع‌آوری بهینه سیلاب‌ها
این کارشناس مرمت، با اشاره به اینکه بخش دولتی باید پیش از رخداد این حادثه، پیش‌بینی‌های لازم را انجام می‌داد، می‌گوید: حادثه سیلاب در یزد موضوعی مربوط به امروز و دیروز نیست. ما در قرن هفتم دو سیل بزرگ را در یزد تجربه کردیم که اتفاقاً هر 2 نیز در فصل بهار رخ داده است؛ در تاریخ معاصر نیز چندین سیلاب را در یزد مشاهده کردیم؛ حدود یک ماه پیش نیز سیلابی ناشی از یک بارندگی یک ساعته در یزد ایجاد شده و در نتیجه آن سیل به بافت محلات جدید یزد نیز رخنه کرد. اما هیچ‌کس نگفت معماری جدید مشکل دارد و یا خانه‌ها باید تخلیه شوند! اگر چه ما هم‌اکنون با مشکلات اقلیمی دست و پنجه نرم می‌کنیم، اما زمانی که مشاهده می‌کنیم 700 سال پیش، سیلابی در یزد رخ داده و حال نمونه‌ای مشابه آن را بار دیگر تجربه می‌کنیم، باید آگاه‌تر باشیم.
به گفته این استاد دانشگاه، ما سال‌ها است می‌گوییم یزد دچار کم‌آبی است. برای حل این مشکل نیز مثلاً از کوهرنگ آب آورده و یا پروژه انتقال آب از خلیج فارس را کلید می‌زنیم! این در حالی است که اگر تنها یک پنجم و یا یک دهم این هزینه‌ها برای مدیریت سیلاب‌ها در یزد هزینه می‌شد، ما در سیلاب و بارندگی 2 روزه، برای یک سال می‌توانستیم آب ذخیره کنیم. مانند آنچه که در جنوب استان فارس (لار) شاهدیم؛ آب انبارهایی که با سیلاب پر می‌شوند. اگر ادعای مدرن بودن و انجام کارهای بزرگ می‌کنیم، می‌توانیم از همین حوادث غیرمترقبه بهره‌برداری صحیح به‌عمل آورده و کنترل، جمع‌آوری و ذخیره آب ناشی از سیلاب‌ها را انجام دهیم.
برخوردی علمی با مرمت
نکته مهم دیگر از نظر «مهدی صادق احمدی»، این است که مسیر تاریخی حرکت سیلاب در یزد مشخص است. در حقیقت دانش تاریخی این موضوع از گذشته تاکنون وجود داشته است. دانش کنونی آن نیز وجود دارد. اما ما مشاهده نکردیم طی این 2 روز، اقدامی منطبق بر دانش انجام شود. طی 2 هفته گذشته نیز بر اساس دانش تاریخی و مطالعات انجام شده، مسیرهای سیلاب در ساختار تاریخی یزد کاملاً مشخص بوده است. اما ما در این خصوص با مشکلاتی مواجه هستیم. مثلاً آب بالادست (شهرستان تفت) و شیرکوه که 30 کیلومتر با یزد فاصله دارد، وارد یزد می‌شود. اگر این آب در خارج از یزد کنترل شود، تاب‌آوری شهر یزد نیز بالاتر خواهد رفت. اگر این اقدام انجام می‌شد، ما در سیلاب اخیر، شاهد ورود آبی اندک به بافت تاریخی بودیم.این کارشناس مرمت، با اشاره به اینکه باید در موضوع مرمت نیز برخوردی علمی داشته باشیم، می‌گوید: در حدود یک هفته به‌طور مداوم اطلاع‌رسانی می‌شود که تمام ناودان‌ها باید دیده شود. اما هنوز خانه‌های متروکه، ناودان‌های‌شان بررسی نشده است. اگر آب در پشت بام بنای جدید باقی بماند، مشکل ایجاد می‌کند. حال اگر این مشکل در بنای خشتی رخ دهد، تخریب و آسیبش دو چندان خواهد شد. راه حلش نیز این است که ناودان‌ها، شیب‌بندی درستی داشته باشند. عضو هیأت علمی دانشگاه فنی و حرفه‌ای یزد، در آخر می‌افزاید: هم‌اکنون که ما و دیگر همکاران در حال پایش بافت تاریخی یزد هستیم، ناودان‌هایی را مشاهده می‌کنیم که مهندسین و پیمانکاران ناآشنا به مرمت، به‌طور عام از لوله پولیکا استفاده کردند! ما نیاز داریم به علم و فهم گذشتگان از طبیعت احترام گذاشته و راهکارهای آنها را در پیش بگیریم. اگر هم نسبت به داشتن تکنولوژی ادعایی داریم، می‌توانیم آن را برای هدایت صحیح سیلاب‌ها و جلوگیری از ورود آنها به داخل شهر به کار بگیریم؛ مانند آنچه که در بسیاری از کشورهای مختلف دنیا مشاهده می‌کنیم.