تشکیل کمیته مبارزه با قاچاق اشیای تاریخی

زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم
​​​​​​​

یک روز پس از ورود سازمان بازرسی کل کشور به موضوع مفقود شدن تابلو مظفرالدین شاه از کاخ گلستان، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور از تشکیل کمیته مبارزه با قاچاق اشیای تاریخی برای نخستین بار در تاریخ تشکیل این وزارتخانه(سازمان) خبر داد. بین تصمیم وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و تصمیم تعداد زیادی از نمایندگان مجلس برای تصویب طرح «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها» تنها دو ماه فاصله است. «سردار حسن مهری»، فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی حتی پس از عقب کشیدن نمایندگان موافق طرح حراج اشیای تاریخی به‌دنبال اعتراض فعالان، کارشناسان و رسانه‌های حوزه میراث فرهنگی، از «حق کشف» سخن به میان آورد و یک بار دیگر آه از نهاد باستان‌شناسان و کارشناسان این حوزه برآورد. این اتفاق‌ها یک سؤال مهم و کلیدی را پیش می‌آورد، چه اتفاقی سبب شده که وزارتخانه متولی به جای حق کشف که به گفته بسیاری از کارشناسان مخالف منجر به بیرون کشیدن تتمه آثار اندک باقی مانده در دل محوطه‌ها می‌شود، به سمت تشکیل کمیته مبارزه با قاچاق اشیای تاریخی رفته است؟ بی‌شک تشکیل این کمیته گامی هرچند دیرهنگام اما مهم است. هرچند وظیفه مقابله با قاچاق اشیای تاریخی با ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز است اما واقعیت آن است که این ستاد تاکنون موفق به جلوگیری از قاچاق و خروج اشیای تاریخی از کشور نبوده است!
«حسن مهری» فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی که دبیری این کمیته را نیز بر عهده دارد، می‌گوید: «از اولین روزهای انتصاب به‌عنوان فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی و نماینده تام‌الاختیار وزیر در جلسات ستاد مقابله با قاچاق کالا و ارز شرکت می‌کردم که با توجه به حساسیت‌ها در حوزه مقابله با قاچاق اشیای تاریخی و صنایع‌دستی ضرورت تشکیل این کمیته احساس می‌شد و خوشبختانه این کمیته تشکیل و دبیر و اعضای این کمیته در حکمی از سوی قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی منصوب شدند.»
او با استناد به بند ج ماده ۳۶ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را جزو دستگاه‌های کاشف می‌داند و می‌گوید: «برنامه‌ریزی کلان و تشریک مساعی با هدف پیشگیری و مقابله با قاچاق کالا در حوزه میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی، ایجاد هماهنگی و تعامل سازنده با ستاد، ایجاد کارگروه‌های آموزشی و هماهنگی با دستگاه‌های کاشف، تشدید مقابله با سوداگران و انجام اقدامات پیشگیرانه، جلوگیری از ورود صنایع‌دستی قاچاق و تقلبی به کشور و… از مهم‌ترین اهداف تشکیل این کمیته است.»
بر اساس برنامه‌ریزی‌ها، جلسات این کمیته هر سه ماه یک بار به ریاست قائم‌مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی برگزار می‌شود. مهری خبر از برگزاری اولین جلسه این کمیته در آینده‌ای نزدیک می‌دهد و می‌گوید: «این امید را داریم که با فعالیت این کمیته شاهد کاهش جرایم در حوزه قاچاق میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی باشیم.»
تأیید گم شدن تابلو مظفرالدین شاه پس از چهار دهه
چندی پیش بود که «رضا کسروی» پژوهشگر از گم شدن تابلو مظفرالدین شاه اثر کمال‌الملک در کاخ گلستان خبر داد. مسئولان ابتدا تکذیب کردند، بعد از آن مرتضی ادیب‌زاده که به تازگی مسئولیت مدیرکلی موزه‌های کشور را به دست گرفته، تأیید کرد که تابلو مفقود شده است. ادامه کنکاش‌های رضا کسروی هم نشان داد تابلو سال 57 از ایران خارج شده است و الان در همین نزدیکی و در کشور کویت نگهداری می‌شود. این تابلو در حراجی کریستیز بریتانیا به فروش رفته است و این حراجی نقطه‌ای بود که توجه کسروی را به خود جلب کرد. گم شدن تابلو و بی‌خبری مسئولان کاخ موزه گلستان، پای سازمان بازرسی کل کشور را هم روز سه‌شنبه هفته جاری به موضوع باز کرد.
‌‎لقمان کیاپاشا بازرس‌کل امور ورزش، جوانان و گردشگری سازمان بازرسی کل کشور در حاشیه بازدید از کاخ گلستان به خبرنگاران گفت: «اخیراً موضوعاتی مبنی بر گم شدن پرتره‌ رنگ روغن مظفرالدین شاه اثر شاخص کمال‌الملک در تالار برلیان کاخ گلستان منتشر شد.»
کیاپاشا در کنار بازرسی پیرامون ادعاهای مطرح شده و توضیحات ارائه شده توسط مدیرکل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی و گردشگری از شروع پروسه قانونی بازگرداندن تابلو کمال‌الملک مطابق قوانین بین‌المللی خبر داد.
سکوت درباره موزه پرماجرای همدان
پس از مشخص شدن سرقت تابلو مظفرالدین شاه بود که پلیس تهران نیز در عملیاتی، از دستگیری نگهبان موزه بوعلی همدان با 15 شیء  عیلامی خبر داد و اشیا را متعلق به دوره مفرغ لرستان دانست که در جهان دارای شهرت است.-گنجینه مفرغی غار کلماکره لرستان نیز در دهه 60 به یغما رفت و بخش مهمی از آن سر از موزه‌های بزرگ جهان درآورد. پس از چهار دهه همچنان در میان اشیای کشف شده در این 40سال می‌توان ردی از آن گنجینه یافت، هرچند باستان‌شناسان با توجه به حجم یغما، آن را از دست رفته می‌دانند- اما سوای سرنوشت تلخ گنجینه کلماکره آنچه در این میان عجیب به نظر می‌رسد این است که «علی مالمیر» مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان در گفت‌و‌گو با «ایران» و یک سال پس از وقوع سرقت از موزه بوعلی می‌گوید نمی‌داند آثاری از دوره عیلامی در این موزه وجود داشته یا خیر. او مدعی شده بود که آثار دزدیده شده جعلی است و به موزه بازگردانده شده! گزارش پلیس اما با حرف‌هایی که او به روزنامه ایران می‌زند متفاوت است.
پلیس می‌گوید نگهبان سارق اشیای جعلی را به جای اشیای اصلی به موزه بازگردانده است. مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان حتی درباره این موضوع هم حرفی ندارد، چون یک سال پس از این واقعه خبر ندارد موزه بوعلی چند شیء دارد! نحوه نگهداری و حفاظت از آثار مهم موزه بوعلی هم در عکسی که در این گزارش چاپ شده است معلوم است.بنابراین به نظر می‌رسد اولین گام پس از تشکیل این کمیته در وزارت میراث فرهنگی، بررسی وضعیت آثار موجود در موزه‌ها و کاخ‌های تحت مدیریت خود وزارتخانه است!