صادرات هر 350 لیتر آب فقط با هزار تومان!

امین محمودی
 خبرنگار
 
مطابق تابستان هر سال شاهد افزایش برداشت میوه‌های جالیزی خصوصاً هندوانه از مزارع کشاورزی سراسر کشور هستیم، به طوری که بخشی از این محصول در بازار داخل با قیمت 2 تا 4هزار تومان به‌ازای هر کیلوگرم فروخته می‌شود و بخش دیگری از آن به ترکیه و کشورهای حوزه خلیج‌فارس صادر می‌شود.
طبق استانداردهای بین‌المللی اگر در منطقه‌ای بیش از 40درصد آب تجدیدپذیر استحصال شود آن منطقه بدون‌شک دچار تنش آبی شده است، حال آنکه گزارش‌ها حاکی از آن است که در برخی مناطق کشورمان از بیش از 100درصد آب تجدیدپذیر استفاده می‌شود. آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد سالی 5.5میلیارد مترمکعب آب بیشتر از میزانی که آب وارد سفره‌های زیرزمینی می‌شود از آن برداشت می‌کنیم، این در حالی است که کشورمان با تغییرات اقلیمی گسترده روبه‌رو است و در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک با متوسط بارندگی کمتر از 250میلیمتر روبه‌رو است.
برای هر کیلو هندوانه چقدر آب لازم است؟
به طور متوسط برای تولید هر کیلو هندوانه به 300 تا 350 لیتر(یا هر سه کیلوگرم هزار لیتر) آب نیاز است به همین دلیل کشورهای مختلف از جمله ترکیه با وجود آنکه وضعیت آب‌وهوایی و بارندگی بسیار بهتری نسبت به ایران دارند، کشت این محصول را در برخی از مناطق ممنوع اعلام کرده و کشاورزان را ترغیب به کشت محصولات اساسی کشاورزی کرده‌اند، این در حالی است که این کشور با احداث سد ایلیسو و اجرای پروژه گاپ مانع از ورود آب به ایران و عراق شده است.
بد نیست بدانیم بهای هر لیتر آب آشامیدنی در بیشتر کشورهای همسایه و ترکیه حدوداً یک دلار است و طبیعتاً قیمت هر کیلو هندوانه براساس میزان آب مصرفی 350دلار است، اما تا سال گذشته صادرکنندگان کشورمان به ازای صادرات هر 3کیلو هندوانه تنها یک دلار عایدی داشتند.
اما در یک سال اخیر وضعیت بغرنج‌تر هم شده، به طوری که  وزارت امور خارجه ترکیه  به صورت شبانه‌ و در یک اقدام عجیب و غیرقانونی، تعرفه واردات این کشور را از 75 به 300 دلار افزایش داد. همین امر سبب شد صادرکنندگان کشورمان دچار ضرر و زیان مالی شده و هزینه‌های گزاف حمل توسط لوکوموتیو به مبلغ 60 یورو به‌ازای هر واگن را متضرر شوند به طوری که گفته می‌شود صادرات هندوانه برای صادرکنندگان کشورمان به‌ازای هر کیلوگرم هزار تومان تمام می‌شود، این به این معنی است که هر 350 لیتر آب که با هزینه‌های هنگفت از اراضی خشک و نیمه‌خشک کشور برداشت و استحصال می‌شود به صورت مفت با قیمت هزار تومان به دست مصرف‌کنندگان هندوانه در ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس می‌رسد.
موضع وزارت جهاد کشاورزی در خصوص صادرات آب مجازی
بیش از یک دهه است که وزارت جهاد کشاورزی می‌خواهد الگوی کشت را در سراسر کشور به اجرا درآورد به همین دلیل هر ساله شاهد قول‌هایی از سوی وزیر و معاونین این وزارتخانه برای تحقق این امر هستیم ولی آنچه پیدا است اینکه اجرای این طرح روی زمین مانده  و در عمل اتفاق خاصی نیفتاده است. مسئولان این وزارتخانه می‌گویند کشت هندوانه در اراضی کشور به این جهت صورت می‌گیرد که کشاورزان می‌خواهند از سود سرشار آن بهره ببرند. با این حال برای عدم کشت این محصول و ترغیب کشاورزان، پرواضح است که وزارت جهاد کشاورزی باید مشوق‌هایی به کشاورزان ارائه دهد؛ امری که تاکنون صورت نگرفته است و حتی برخی از مسئولان این وزارتخانه می‌گویند کشت هندوانه در زمانی صورت می‌گیرد که نمی‌توان محصول دیگری کاشت.
فریبرز عباسی، معاون آب‌وخاک وزارت جهاد کشاورزی چندی پیش در نشست خبری خود درباره وضعیت تولید هندوانه در کشور و اینکه کشت آن در مکان‌هایی که قرار است کشت قراردادی انجام بگیرد، گفت: «در مناطقی که قطب تولید هندوانه هستند ۴هزار و ۷۰۰مترمکعب در هر هکتار مصرف آب هندوانه است. البته مصرف آبیاری هندوانه از کاشت گندم کمتر است و هندوانه در جاهایی کاشته می‌شود که چیز دیگری نمی‌توان کاشت. همچنین برای کشاورز ۹کیلو به‌ازای هر مترمکعب آب آبیاری برای هندوانه یعنی ۱۸ تا ۲۷هزارتومان درآمد دارد و کشاورز تشویق می‌شود به سمت تولید هندوانه برود.
صادرات هندوانه در بهار 1401
آمار گمرک در سه ماهه نخست سال‌جاری نشان می‌دهد بیش از 69 هزار تن هندوانه از کشورمان به مقصد کشورهای ترکیه و امارات متحده عربی صادر شده است. در سال گذشته بیش از 902 هزار تن هندوانه از کشورمان به کشورهای مختلف صادر شده که این میزان بالاترین رقم صادرات هندوانه در 13 سال اخیر است این در حالی است که براساس آمارهای بلندمدت اقلیمی، سال 1400 یکی از کم بارش‌ترین سال‌های قرن 14 هجری شمسی بوده است. از آن جا که قیمت هر کیلو هندوانه به طور میانگین ۳ هزار تومان است، این حجم از صادرات هندوانه به این معناست که کشاورز چند ماه برای به ثمر نشستن هر کیلو هندوانه تلاش کرده و زحمت کشیده اما به ازای هر لیتر آبی که این میوه مصرف می‌کند و به خارج از کشور صادر می‌شود تنها هزار تومان دریافت کرده است. البته بجز هزینه آب مصرفی، دستمزد کشاورز، بذر، جمع‌آوری و حمل‌ونقل را نیز باید محاسبه کرد. افزایش بی‌رویه تولید و صادرات هندوانه که آب زیادی صرف تولید آن می‌شود سبب شده وزارت جهاد کشاورزی عوارض صادراتی این محصول را افزایش بدهد، این در حالی است که تعرفه صادراتی این محصول یک چهارم کاهش یافته بود.
مفت خری هندوانه سر مزرعه توسط ترکیه‌ای ها
در این خصوص مجتبی شادلو، نایب رئیس اتحادیه باغداران تهران در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهار کرد: صادرات هندوانه در سال‌های اخیر نه تنها محدود نشده بلکه با افزایش قابل توجهی نیز روبه‌رو شده است. وی افزود: قیمت هندوانه‌ای که سر مزرعه ترکیه‌ای‌ها از کشاورزان کشورمان خریداری می‌کنند به قیمت حمل‌ونقل این محصول نیز نمی‌رسد بنابراین واضح است که وقتی هندوانه محصولی استراتژیک نیست و نمی‌تواند مدت زیادی در سردخانه بماند نباید در دستوکار کشت قرار گیرد. نایب رئیس اتحادیه باغداران تهران با اشاره به اینکه کشورمان با محدودیت‌های آبی زیادی روبه‌روست، گفت: باید از امکانات خاک حاصلخیز و آب کشور برای کشت محصولات استراتژیک استفاده کنیم و از کشت محصولات آب بر بپرهیزیم.
شادلو خاطرنشان کرد: نباید امروز را نگاه کنیم و نباید برای درآمدزایی اساس کشاورزی در آینده را برهم بزنیم. این بازارها مطلق و همیشگی نیستند. تنها زمانی می‌شود بر مبنای این بازارها برنامه‌ریزی کرد که ضمانت خرید طولانی‌مدت باشد.
وی در ادامه افزود: چرا باید محصولاتی همچون گندم و برنج را رها کنیم و خود را درگیر کشت محصولاتی مانند هندوانه کنیم که این مشکلات ایجاد شود. گندم و برنج هم محصولاتی استراتژیک هستند، هم بازار جهانی تشنه آنهاست.
این مقام صنفی یادآور شد: هر دوره کشت هندوانه نسبت به سال‌های گذشته افزایش پیدا می‌کند در حالی که وضعیت بازار این محصول بشدت بد و پرریسک است و در بازار داخل قیمت این محصول 2 تا 3 هزار تومان است در واقع می‌توان گفت هم کشور و هم کشاورز از کشت هندوانه زیان می‌بینند.
شادلو بیان کرد: برای نیاز داخل باید هندوانه کشت شود ولی وزارت جهاد کشاورزی الگوی کشت محصولات کشاورزی را به اجرا درآورد تا ترکیه‌ای‌ها نتوانند براحتی در غرب کشورمان هندوانه را با پایین‌ترین قیمت و به‌صورت عمده یا سر مزرعه هزارتومان از کشاورزان خریداری کنند.
وی افزود: وزارت جهاد کشاورزی مشوقی برای کشت جایگزین هندوانه به کشاورزان ارائه نداده و دستورالعمل‌های اعلام شده توسط این وزارتخانه ضمانت اجرایی برای کشاورزان ندارد.