بایسته های تربیت صحیح دینی کودکان

​​​​​​​دکتر محسن ربانی
 پژوهشگر حوزه دین و رسانه

سؤال مهمی که این روزها مطرح می‌شود، این است که «چگونه کودکان و نوجوانان را با الگوها و اسوه‌های دینی آشنا کنیم تا بتوانند با آنها ارتباط قلبی و معنوی پیدا کنند؟»
یکی از راه‌های ارتباط برقرار کردن فرزندان ما با الگوها و اسوه‌های دینی، آن است که این شخصیت‌ها را از تاریخ بیرون بکشیم. تصویر تاریخی اسوه‌ها در ذهن فرزندان ما کمکی به آنها نمی‌کند. اینکه حضرت ابراهیم(ع) در فلان تاریخ چه کاری انجام داده است، برای بچه‌های دوره پست‌مدرن و دیجیتال شاید انس و الفتی را با فضای دین و قرآن فراهم نیاورد. در واقع زمانی این الگوها اثرگذار خواهند بود که بت‌شکنی حضرت ابراهیم(ع) با دنیای امروز منطبق شود. از این‌رو نخستین شرط برقرار کردن ارتباط و انس قلبی کودکان با این اسوه‌ها آن است که در تولید محتوا برای گروه سنی کودک و نوجوان، تا این اندازه خود را به بیان زندگی تاریخی ائمه و پیامبران محدود و محصور نکنیم و به جای آن به ویژگی‌ها و خصلت‌های این بزرگان بپردازیم و تولید محتوا کنیم. اینکه آنها چگونه در شرایط مختلف زندگی روزمره خود رفتار می‌کردند و با دیگران وارد تعامل می‌شدند و البته همه این مفاهیم را باید به زبان کودک مطرح کنیم، نه با تحلیل‌های عقلانی سنگین که کودکان را بیشتر گیج و سرگردان کند. تحلیل‌های تخصصی را بسیاری از علمای ما در گذشته انجام داده‌اند. باید به زبان کودک و نوجوان بگوییم تا مخاطب کودک ما از آن بهره بگیرد. همان‌گونه که مولانا نیز گفته است:
چون که با کودک سر و کارت فتاد/ پس زبان کودکی باید گشاد
همچنین روشن است که محتوای مذهبی و دینی که برای کودک و نوجوان تولید می‌شود، باید به طور مداوم مورد سنجش‌گری قرار گیرد که جذابیت و تازگی داشته باشد و ایجاد علاقه و انگیزه کند. کودکان و نوجوانان از آنجا که هنوز فطرت توحیدی، سالم و پاکی دارند، شکل‌پذیر هستند و به راحتی می‌توان آنها را با الگوهای دینی آشنا و مأنوس کرد؛ اما اگر فرزندان ما در فضای بی‌اعتنایی به دین قرار گیرند، گرفتار ضعف در دین‌باوری می‌شوند یا ممکن است به سبب جذابیت‌های فضای مجازی اقبال آنها به دین کمتر شود. نکته دیگر این است که در مواردی تصویری که از دین داریم، تصویر مخدوش و تحریف شده است یا دست‌کم چه بسا گرفتار آفت تحریف شود یا درکی ناموزون از آن عرضه شود یعنی بخش‌هایی از دین بسیار برجسته شده و به بخش‌هایی از دین اصلاً پرداخته نشده باشد و این سبب شود تصویر کامل، جامع و مقبولی از دین عرضه نشود و سبب شود کودک و نوجوان ما هم مانند برخی از بزرگسالان چندان با دین نتواند ارتباط بگیرد.
از طرفی در همه دین‌ها و بویژه اسلام و تشیع، عقل حرف اول را می‌زند و جایگاه بسیار والایی دارد و یکی از منابع استنباط حکم شرعی است. از این‌رو ضروری است که معیار عقل، تأمل و تدبر را در کنار فعالیت‌های احساسی و عاطفی دین در تولید محتوا برای فرزندانمان گسترش دهیم و از تعصب و از نگاه خرافی خارج شویم؛ چراکه خرافات اساساً نسبتی با دین ندارد.