ارز 4200 تومانی خودکفایی دانه‌های روغنی را متوقف کرد

امین محمودی
خبرنگار

دانه‌های روغنی یکی از کالاهای اساسی است که وزارت جهاد کشاورزی بنا داشت طی یک برنامه 10 ساله تا افق 1404 به خودکفایی 70 درصدی در آن نائل شود تا کشورمان کمتر به واردات روغن از دیگر کشورها وابسته باشد. از طرف دیگر با تحقق این امر انتظار می‌رفت زمینه افزایش امنیت غذایی، اشتغالزایی گسترده در بخش کشاورزی و کاهش ارزبری محصولات اساسی محقق شود ولی آخرین آمارها گویای آن است که میزان خودکفایی در تولید روغن به 10 درصد رسیده است. همین امر منجر به این شد که در سال گذشته حدود ۴.۳ میلیون تن دانه‌های روغنی و روغن خوراکی به ارزش بیش از ۴.۴ میلیارد دلار وارد کشور شده بود که سهم دانه‌های روغنی ۲.۳ میلیون تن به ارزش ۱.۶ میلیارد دلار بوده است. بررسی وضعیت واردات کالای اساسی در سه ماهه ابتدایی امسال نشان می‌دهد که در مجموع حدود یک میلیون تن به ارزش بیش از یک میلیارد دلار انواع روغن و دانه‌های روغنی وارد ایران شده که از این میزان ۶۴۴.۱ هزار تن به ارزش ۵۰۳.۷ میلیون دلار به انواع دانه‌های روغنی و ۲۹۵.۹ هزار تن به ارزش حدود ۵۱۰ میلیون دلار برای روغن‌های خوراکی نیمه جامد، مایع و خام بوده است. آمار تخلیه کالاهای اساسی در گمرک تا پایان تیرماه سال‌جاری نیز نشان می‌دهد بیش از ۳۳۶ هزار تن روغن تاکنون در بنادر کشور ترخیص و به بازار داخل ارسال شده است.
ارز 4200 تومانی مهم‌ترین مانع تحقق خودکفایی دانه‌های روغنی
در سال 97 تولید دانه‌های روغنی به 431 هزار تن رسیده بود ولی با شروع تخصیص ارز 4200 تومانی به واردات روغن عملاً برنامه وزارت جهاد کشاورزی برای خودکفایی 70 درصدی در تولید دانه‌های روغنی به حاشیه رفت به طوری که در سه سال اخیر میزان تولید این محصول به 291 هزار تن رسید. در این باره سید جواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی درباره دلیل عدم تحقق برنامه‌های خودکفایی دانه روغنی در کشور می‌گوید: ‌اینکه چرا طرح دانه‌های روغنی در کشور ما شکست خورد تنها به علت وجود ارز ۴۲۰۰ تومانی بود، یعنی این هم فساد دارد و هم رانت دارد و هم تولید داخل را از بین می‌برد. از نظر ساداتی‌نژاد ارز 4200 تومانی چنان جذابیتی برای واردکنندگان داشت که آنها بازار داخل را پُر می‌کردند و کشاورزان در این رقابت نابرابر پیشاپیش شکست خورده بودند و به همین دلیل بود که همه تلاش بخش کشاورزی برای تحقق حتی 10 درصد کاهش وابستگی هم به نتیجه نرسید در حالی که این وزارتخانه برنامه‌های کاهش وابستگی را چند بار تدوین کرده بود. همچنین علیرضا مهاجر، معاون امور زراعی وزارت جهاد کشاورزی که پیش از این مجری طرح تولید دانه روغنی در کشور بود نیز بر محدودیت‌های ارز 4200 تومانی تأکید می‌کند و می‌گوید: متأسفانه در آن سال‌ها به علت واردات بی‌رویه و اختلاف قیمت ارز آزاد و ارز دولتی در آن زمان، امکان ادامه طرح خودکفایی میسر نشد. وزارت جهاد کشاورزی برنامه‌ای را برای تحقق 50 درصدی خودکفایی تدوین کرده بود اما هیچ موفقیتی در این زمینه حاصل نشد، به طوری که مهاجر در این زمینه می‌گوید: با تغییر سیاست‌های ارزی و حمایتی از تولیدکنندگان، تولید این محصول راهبردی با مشکل مواجه شد به طوری که کشاورزان هم در سالیان اخیر رغبتی برای کشت این محصول نداشتند.
خودکفایی 50 درصدی دانه‌های روغنی در دستور کار دولت سیزدهم
با این حال وزارت جهاد کشاورزی در دولت سیزدهم از ابتدای شروع به کار خود برنامه خودکفایی 50 درصدی این محصول را تا سه سال آینده در دستور کار قرار داد به طوری که محمد قربانی، معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی وعده داده است که با ارائه تسهیلات ارزانقیمت در قالب بسته‌های حمایتی از کشاورزان تا سه‌سال آینده، ​۵۰ درصد خودکفایی در تولید دانه‌های روغنی تحقق می‌یابد. این وزارتخانه در گام اول قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی از جمله کلزا، سویا، آفتابگردان، کاملینا، کنجد و گلرنگ را افزایش داد به طوری که به‌عنوان مثال قیمت خرید تضمینی هر کیلوگرم دانه روغنی کلزا برای حمایت از تولیدکنندگان دانه‌های روغنی و تقویت انگیزه‌های تولید این محصول، به 23 هزار و 500 تومان افزایش یافت.  در واقع می‌توان گفت نرخ خرید تضمینی کلزا در سال‌جاری نسبت به سال قبل با افزایش 210 درصدی(از 7 هزار و 500 به 23 هزار و 500 تومان) و نسبت به سال 92 با افزایش 2200 درصدی(از هزار تومان به 23 هزار و 500 تومان) روبه رو بوده است. محمد قربانی، معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی در این‌باره از اعطای یارانه کشت ۲۰۰ میلیارد تومانی سویا و افزایش 220 درصدی قیمت خرید تضمینی کلزا و بسته‌های حمایتی کشت دانه‌های روغنی در راستای طرح خودکفایی در سال زراعی جدید خبر می‌دهد. معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزیر جهاد کشاورزی گفت: پرداخت جوایز کشت برای سویا را شروع کردیم و به ازای هر هکتار سه میلیون تومان پرداخت و سه میلیون تومان هم پاداش بهره‌وری برای افزایش عملکرد پرداخت می‌کنیم.
تولید ۲۸۰ هزار تن کلزا در سال جاری
 خرید تضمینی دانه روغنی کلزا همزمان با فصل خرید گندم در کشور آغاز شده است و تاکنون بیش از 280 هزار تن از این محصول از کلزاکاران سراسر کشور خریداری شده است، با این حال فصل برداشت کلزا تا پایان شهریورماه ادامه دارد و به نظر می‌‌رسد میزان خرید تضمینی این محصول با افزایش محسوسی روبه‌رو شود، این در حالی است که خرید تضمینی سویا نیز از مهر ماه تا پایان آذرماه صورت می گیرد. وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده که سطح زیر کشت کلزا اعم از آبی و دیم در سال زراعی گذشته ۲۲۰ هزار هکتار و سطح قابل‌برداشت آن حدود ۱۷۸ هزار هکتار بوده است.
گفتنی است از کلزا 47 درصد روغن استحصال می شود این در حالی است که در دیگر دانه‌های روغنی استحصال روغن کمتر است به طوری که به عنوان نمونه از دانه سویا  تنها 18 درصد روغن برداشت می شود به همین دلیل توسعه کشت دانه‌های روغنی در کشور بیشتر معطوف به تولید کلزا بوده است.