آغاز اجرای پالایشگاه‌داری برون‌مرزی

گروه اقتصادی/ سیاست خرید تقاضا از طریق سهامدار شدن در پالایشگاه‌های فراسرزمینی برای نخستین بار در چهار دهه اخیر، در دولت سیزدهم پیگیری و در اردیبهشت ماه 1401 محقق شد. گام‌های نخست این برنامه که تا پایان دولت سیزدهم با سهامداری ایران در پالایشگاه دیگر کشورها تقویت می‌‌شود، اکنون برداشته شده است. به طوری که یک مقام آگاه در وزارت نفت به «ایران» می‌‌گوید: «در حال حاضر فرایند مشارکت ایران در بهره برداری و استفاده از ظرفیت دو پالایشگاه فراسرزمینی «ال‌پالیتو» و «پاراگوانا» در ونزوئلا آغاز شده و قرار است در پتروپالایشگاه «بولیوار سوپریم سوئنو» در نیکاراگوئه نیز مشارکت کنیم.»
به گفته این مقام آگاه که تمایلی به ذکر نام خود در این گزارش ندارد، دولت سیزدهم برنامه پالایش فراسرزمینی را به این موارد محدود نمی‌کند. اما همین سه طرح نیز فواید قابل ملاحظه‌ای برای کشور خواهد داشت؛ از جمله توسعه صادرات نفت خام و میعانات گازی به امریکای لاتین و بهره‌گیری از ظرفیت‌های پالایشگاهی کشورهای این منطقه در بازاری جدید.
فرایند این پالایشگاه‌داری فراسرزمینی چنین تعریف می‌‌شود که ایران به ازای تصاحب بخشی از سهام این پالایشگاه‌ها، صادرات خدمات فنی، مهندسی و بازسازی این پالایشگاه‌ها را برعهده می‌‌گیرد. اما در مقابل، برای نفت ایران بازارسازی می‌‌شود.
به این ترتیب ایران توانسته است با تعمیرات اساسی و تأمین نفت پالایشگاه‌های امریکای لاتین سهامدار این پالایشگاه‌ها شود. این موضوع از دو جهت حائز اهمیت است؛ نخست، امکان صادرات نفت ایران و ایجاد یک بازار مطمئن فراهم می‌‌شود و دوم، بخشی از فرآورده‌های نفتی تولیدی از پالایشگاه، سهم ایران خواهد بود که می‌توان با فروش راحت‌تر آن درآمد ارزی کشور را افزایش داد.
پالایشگاه‌های امریکای لاتین
اوایل ماه مه سال جاری میلادی، یک قرارداد اولیه با هدف تأمین تجهیزات پالایشگاهی و کمک به تعمیرات اساسی و تکمیل ظرفیت پالایشگاه دولتی 140 هزار بشکه‌ای «ال‌پالیتو» در ایالت کارابوبو امضا شد. پالایشگاه «ال‌پالیتو» کوچک‌ترین پالایشگاه نفتی در ونزوئلا است که در حال حاضر با 50 درصد ظرفیت خود در حال بهره‌برداری است. آن طور که رسانه‌های خارجی اعلام کرده‌اند، ارزش این قرارداد 110 میلیون یورو بوده است. طبق قرارداد دو کشور، منابع مالی این پروژه توسط شرکت نیکو تأمین خواهد شد. خوراک نفت خام این پالایشگاه نیز با مشارکت شرکت ملی نفت ایران از طریق شرکت نیکو تأمین می‌شود.
رویترز چندی پیش در این باره نوشت: شرکت‌های دولتی ایرانی پس از انعقاد قرارداد برای تعمیر کوچک‌ترین پالایشگاه ونزوئلا، برای تعمیر پالایشگاه «پاراگوانا»، بزرگ‌ترین پالایشگاه نفتی این کشور با ظرفیت 955 هزار بشکه در روز آماده شده‌اند. در اوایل سال جاری نیز شرکت‌‌های دولتی ایران قطعاتی را برای راه‌اندازی مجدد یک واحد تولید بنزین‌ به «پاراگوانا» ارسال کردند. مجتمع پالایشگاه پاراگوانا مستقر در پونتو فیجو ونزوئلا است که به‌عنوان سومین پالایشگاه جهان شناخته می‌شود. این مجتمع پالایشی، از سه پالایشگاه به نام‌های پالایشگاه اوای، پالایشگاه کادون و پالایشگاه گرانده تشکیل شده است. پس از تحریم ونزوئلا توسط امریکا، سرمایه‌گذاری اندک در این پالایشگاه، گذشت زمان و عدم تعمیرات اساسی، موجب فرسودگی پالایشگاه و از کارافتادن برخی بخش‌های آن شد. حال ایران قصد دارد با احیای این پالایشگاه نفتی، آن را به بخشی از بازار نفت خود تبدیل کند.
سومین پالایشگاهی که ایران سهامدار آن خواهد شد، یک پالایشگاه 100 هزار بشکه‌ای به نام «بولیوار سوپریم سوئنو» در نیکاراگوئه است. حجم سرمایه‌گذاری این پالایشگاه 4 میلیارد دلار برآورد می‌‎شود، البته زمین و تأسیسات اساسی برای ایجاد این پالایشگاه 100 هزار بشکه‌ای از سال‌ها پیش وجود دارد که به‌دلیل تحریم‌های امریکا نیمه‌کاره رها شده است.
جواد اوجی وزیر نفت خردادماه امسال با اشاره به تکمیل مرحله نخست پتروپالایشگاه 100 هزار بشکه‌ای نیکاراگوئه با سرمایه‌گذاری کشور ونزوئلا با وجود تحریم‌های امریکا گفت: «با تحویل اسناد فنی این پروژه بی‌شک ایران در تکمیل این پروژه و دیگر پروژه‌های پالایشی شرکت خواهد کرد.»
 سوریه و عراق، گزینه‌های بعدی
یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این باره می‌‌گوید: «توسعه همکاری‌های فراسرزمینی پالایشگاهی و سهامداری ایران در پالایشگاه‌های فراسرزمینی از راهکارهای مهم در خنثی‌سازی تحریم‌هاست.»
قاسم ساعدی به ایرنا توضیح می‌‌دهد: «علاوه بر همکاری‌های شکل گرفته در امریکای لاتین، در بحث راه‌اندازی پالایشگاه‌های فراسرزمینی با کشورهای سوریه و عراق توافقات خوبی صورت گرفته است و اخیراً به لبنان نیز اعلام آمادگی کردیم و به احتمال زیاد آنها نیز استقبال می‌کنند. قطعاً کشورهای دیگری را در آسیای میانه در آینده نزدیک خواهیم داشت.»
به گفته این عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، ایران از بعد فنی و مهندسی و تکنولوژی که قطعات از شرکت‌های دانش بنیان داخلی تولید و به کار بسته شود، به پیشرفت‌های خوبی دست یافته و در این حوزه حرفی برای گفتن دارد. تا جایی که برای بازسازی و احیای پالایشگاه‌های فراسرزمینی قدم‌های خوبی برداشته و قراردادهای خوبی را با کشورهای خارجی بویژه کشورهای امریکای جنوبی و ونزوئلا برای احیا و راه‌اندازی پالایشگاه‌های تعطیل شده منعقد کرده است.
در همین حال، «هادی بیگی نژاد» عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه همکاری فراسرزمینی پالایشگاهی ایران، بازار فروش نفت را گسترش می‌دهد، می‌‌گوید: «سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی و صدور خدمات فنی، مهندسی از جمله مهم‌ترین و سریع‌ترین راهکارهای خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی است.»
وی با اشاره به راهکارهای بی‌اثر کردن‌ تحریم فروش نفت، بیان می‌‌کند: «در امریکای لاتین، با صدور خدمات فنی، این پالایشگاه‌ها باید هرچه سریع‌تر راه‌اندازی شود، چرا که پس از راه‌اندازی پالایشگاه‌ها امکان پالایش نفت خام ایران و فروش آن از طریق تبدیل به فرآورده‌های نفتی وجود دارد.»
غفلت چند ساله ایران
اگرچه در سال نخست دولت سیزدهم، ایران در مسیر پالایشگاه‌داری فراسرزمینی قرار گرفت اما بسیاری از کشورهای نفتی سال‌هاست که این الگو را دنبال می‌‌کنند. در این خصوص، رئیس دفتر مطالعات انرژی وین نیز بیان می‌‌کند: «تولیدکنندگان عمده نفت برای حفظ سهم خود از بازار، همواره نقشه‌ راه و استراتژی بلندمدتی را طراحی و اجرا می‌کنند که یکی از آنها، سهامدار شدن در پالایشگاه‌های فراسرزمینی است.»
فریدون برکشلی ادامه می‌‌دهد: «در اختیار داشتن ظرفیت پالایشی مهم‌ترین ابزار ضمانت سهم بازار برای کشورهای صادرکننده است. نحوه و مکانیسم آن متفاوت است. به‌طوری که پیش‌تر صحبت کردیم، برای نمونه کویت وارد عملیات ادغام و ترکیب شده است.»
وی با اشاره به اینکه الان تقریباً ۳۸ درصد تولیدات پتروشیمی اسپانیا متعلق به شرکت نفت کویت است، اذعان می‌‌کند: «زیرمجموعه‌های شرکت نفت کویت در تعدادی از کشورهای اروپایی، از مرحله پالایش تا پمپ بنزین را هم در اختیار دارند، اما آرامکو وارد فعالیت‌های عرضه مستقیم نشده و عمدتاً در پالایشگاه‌های بزرگ در کشورهای عمده مصرف‌کننده سهامدار است. شرکت ادنوک امارات متحده عربی هم در بازارهای امریکا، کانادا همچنین روسیه فعال است. ادنوک در خرید و فروش و معاملات سهام شرکت نفت و گاز کشورهای مختلف هم فعالیت دارد. در حقیقت مالکیت پالایشگاه یا سهام پالایشی یکی از ابزارهای مهم کسب و حفظ سهم بازار توسط کشورهای تولیدکننده نفت است.»از این رو کارشناسان بر این باورند که ایران با این سیاست در مسیر صحیح کاهش ریسک و خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی قرار گرفته است.