عاشورا در امتداد غدیر

اسماعیل علوی
دبیر گروه پایداری

امام سجاد(ع) یکی از حاضران سفر شهادت، از مدینه به مکه و از آنجا به سوی کربلا بود. لکن به‌دلیل شدت بیماری که او را از پا انداخت، نتوانست به سوی میدان برود. با وجود این وقتی ندای «هل من ناصر ینصرنی» پدرش را در روز عاشورا ‎شنید، برای اینکه ندای امامش را پاسخ گوید به تقلا درآمد، اما امام حسین(ع) به خواهرش ام‌کلثوم فرمود: «او را نگاه دار، که از نسل پیامبر کسی در زمین باقی بماند.» این سخن امام حسین(ع) از پشتوانه فکری و فطری گسترده‌ای برخوردار و ریشه در رسالت خاتم انبیا دارد. واپسین بعثت الهی، با این پشتوانه، افقی به سوی ابدیت گشوده و با کلام وحی نیز مورد حمایت قرار دارد. این رکن رکین هدایت مستمر و به صواب آدمی، در واقعه غدیر خم عینیت یافته و فلسفه انتظار منجی در آخرالزمان و استقرار حکومت عدل جهانی را شکل می‌دهد.رسالت‌های پیشین با رحلت رسولانشان، یکى از شئون آن که استمرار رسالت در بستر تاریخ و تعلیم اصول آن به پیروان بود، بلاتکلیف مى‌‏ماند. در نتیجه تعالیم آن نبی به‌دلیل نبود جانشینی آشنا به خم وچم مکتب، بتدریج به انحراف و انحطاط کشیده شده و از مسیر خود خارج می‌شد. براین اساس نیاز اجتماع به حاملان رسالت پس ازرسول امری حتمی و ضروری می‌نمود. این است که رسالت محمدی(ص) که کامل‌ترین دین است، دارای نهاد امامت بوده و مصادیق آن را افرادی با ویژگی‌های افضل، اعلم، اتْقى‏ و در یک کلام برخوردار از جایگاه عصمت می‌داند. امامت در کنار زعامت و رهبری اجتماع مسلمین، مرجعیت دینی را هم برعهده دارد. بدین معنا که می‌تواند به تبیین، تدوین مفاهیم دینی و تشریع احکام بپردازد.امام زین العابدین(ع) که به همراه عمه‎ها، خواهران و سایر بنی‎هاشم و غیر آن‎ها، از عصرعاشورا به اسارت برده شد، به‌رغم فشارهای روحی و روانی سختی که متحمل بود در عین ابلاغ پیام نهضت عاشورا، ضمن خطبه‎هایی که ایراد می‌فرمود به پیام غدیر نیزتوجه خاص نشان داده و همراستایی پیام عاشورا با پیام بعثت، غدیر و انتظاررا بازگو کرد و نشان داد که به‌وجود آمدن عاشورا در نتیجه غفلت از پیام غدیر است.امام سجاد(ع) در خطبه مشهور خود در مجلس یزید با سخنان خود آثار ندامت را بر چهره مستمعان نشاند. آن حضرت پس از حمد و ثناى الهى خطبه‌‏اى ایراد کرد که همه مردم گریستند و بی‌قرار شدند.
آن حضرت با رویکرد معرفی فضایل جانشین پیامبر و غصب این موقعیت از سوی کسانی که اهلیت آن را ندارند، فرمود: «اى مردم! خداوند به ما -جانشینان برحق رسول خدا - شش خصلت عطا فرموده و ما را به هفت ویژگى بر دیگران فضیلت بخشیده است، به ما ارزانى داشت علم، بردبارى، سخاوت، فصاحت، شجاعت و محبت در قلوب مؤمنین را و ما را بر دیگران برترى داد به اینکه پیامبر بزرگ اسلام، امیرالمؤمنین على علیه السلام، جعفر طیار، شیر خدا و شیر رسول خدا صلى‌الله علیه و آله (حمزه) و امام حسن و امام حسین علیه‌السلام دو فرزند بزرگوار رسول اکرم صلى‌الله علیه و آله را از ما قرار داد.» آنگاه در ادامه پس ازاین معرفى کوتاه فرمود: «هر کس مرا شناخت که شناخت و براى آنان که مرا نشناختند با معرفى پدران و خاندانم خود را به آنان مى‏‌شناسانم.اى مردم! من فرزند مکه و منایم، من فرزند زمزم و صفایم، من فرزند کسى هستم که حجرالاسود را با رداى خود حمل و در جاى خود نصب فرمود، من فرزند بهترین طواف و سعى کنندگانم، من فرزند بهترین حج‌کنندگان و تلبیه گویان هستم، من فرزند آنم که بر براق سوار شد، من فرزند پیامبرى هستم که در یک شب از مسجد الحرام به مسجد الاقصى سیر کرد، من فرزند آنم که جبرئیل او را به سدرةالمنتهى برد و به مقام قرب ربوبى و نزدیک‌ترین جایگاه‏ مقام بارى تعالى رسید، من فرزند آنم که با ملائکه آسمان نماز گزارد، من فرزند آن پیامبرم که پروردگار بزرگ به او وحى کرد، من فرزند محمد مصطفى و على مرتضایم، من فرزند کسى هستم که بینى گردنکشان را به خاک مالید تا به کلمه توحید اقرار کردند.» همان‌طور که ملاحظه می‌شود فحوای کلام حضرت در جهت تبیین پیام غدیر با برشمردن فضیلت‌های بایسته جانشین رسول خداست.آنگاه با معرفی نسب خود و نسبت خود با رسول خدا از طریق حضرت فاطمه(س) فرمود: «من فرزند فاطمه زهرا بانوى بانوان جهانم.» و آنقدر به این افتخارات و برجستگی‌ها ادامه داد که شیون مردم به گریه بلند شد! تا آنجا که یزید بیمناک شد و براى آنکه مبادا اعتراضی صورت گیرد، به مؤذن دستور داد تا اذان گوید تا بلکه امام سجاد علیه السلام را با این نیرنگ ساکت کند!! مؤذن برخاست و اذان را آغاز کرد، همین که گفت:‌الله اکبر، امام سجاد علیه‌السلام فرمود: چیزى بزرگتر از خداوند وجود ندارد. و چون گفت: اشهد اَن لا اله الا الله، امام علیه‌السلام فرمود: موى و پوست و گوشت و خونم به یکتایى خدا گواهى مى‏‌دهد. هنگامى که گفت: اشهد اَن محمداً رسول الله، امام علیه السلام به جانب یزید روى کرد و فرمود: این محمد که نامش برده شد، آیا جد من است یا جد تو؟! اگر ادعا کنى که جد توست پس دروغ گفتى و کافر شدى و اگر جد من است چرا خاندان او را کشتى و آنان را از دم شمشیر گذراندى؟!
 خطبه امام سجاد(ع) مردم حاضر در مسجد را سخت تحت تأثیر قرار داد و انگیزه بیدارى را در آنان برانگیخت و به آنان جرأت و جسارت بخشید تا به نکات خطبه آن حضرت بیندیشند.