عربستان، میدان جدید رقابت چین و امریکا

فائزه سادات یوسفی/ با وجود سفر جو بایدن به عربستان و دیدارهای او با محمد بن سلمان، ولیعهد جوان و بلندپرواز آن، این کشور به‌عنوان متحد و شریک بزرگ امریکا در منطقه، در یک سال اخیر روابط خود با چین را گسترش داده است که بخشی از آن به‌دلیل مواضع انتخاباتی بایدن در محکوم کردن ریاض به‌دلیل نقش پنهان آن در قتل جمال خاشقجی، منتقد پادشاهی عربستان بوده و بخشی دیگر به خاطر سودجویی‌های امریکا در قبال کشورهای منطقه. ضمن اینکه عدم پاسخگویی به تماس‌های امریکا از سوی بن سلمان و عدم همسویی با مواضع امریکا در جنگ اوکراین نیز بر تیرگی روابط آنها افزوده است.
در سال‌های اخیر نفت که از بزرگ‌ترین عوامل دائمی همبستگی امریکا با عربستان بوده، اهمیت خود را در روابط آنها از دست داده است. این در حالی است که جو بایدن، در جریان برگزاری «اجلاس جده برای امنیت و توسعه» تأکید کرده بود، جایی برای ورود چین، روسیه و ایران نخواهد گذاشت و ایالات متحده یک شریک فعال در خاورمیانه باقی خواهد ماند. اظهار نظری که مقامات چین به آن واکنش نشان داده و تأکید کردند: «خاورمیانه نه حیاط خلوت دیگران، که سرزمین متعلق به ملت‌های آن است.»
حمایت چین از استقلال و حاکمیت خاورمیانه‌ای‌ها و از جمله عربستان بر ممالک خود در حالی است که پکن بزرگ‌ترین واردکننده نفت سعودی است و بزرگ‌ترین شریک تجاری این کشور به حساب می‌آید. ضمن اینکه عربستان در ابتکار کمربند و جاده چین در خاورمیانه جایگاه ویژه‌ای دارد زیرا حوزه امنیت دریایی در کریدور عدن- دریای سرخ در شبه‌جزیره عربستان، عنصر اصلی برای پکن محسوب می‌شود و ریاض هم از آن استقبال کرده است.در نقطه مقابل، امریکا در دوره‌ای در چند سال گذشته، حتی هیچ‌گونه واردات نفتی از عربستان نداشته که در مدت ۳۵ سال بی‌سابقه بوده است. البته امریکا برای مقابله با نفوذ چین و تجارت آن، به حوزه کریدورها وارد شده و در تلاش است «استراتژی ایندوپسفیک» را جایگزین «طرح کمربند و جاده» چین کند. واشنگتن در این استراتژی متعهد شده است برای مقابله با تهدیداتی که امریکا و برخی کشورهای منطقه مدعی هستند، از جانب چین که در مسیر ماهیگیری و تجارت آزاد در جنوب، جنوب شرق آسیا و اقیانوس آرام وجود دارد، همکاری گارد ساحلی ایالات متحده در این مناطق را گسترش دهد.
دیگر عوامل دور شدن ریاض از واشنگتن
یکی دیگر از عوامل مورد تنش بین واشنگتن و ریاض، مخالفت امریکا با فروش موشک‌های بالستیک، بیرون کشیدن پیشرفته‌ترین سامانه دفاع موشکی و پاتریوت از عربستان سعودی بوده است. به‌دنبال این اقدام عربستان که پیش‌تر رتبه نخست واردات تسلیحات امریکا را به خود اختصاص داده بود، برای خرید و واردات یا حتی تولید موشک، سراغ چین و روسیه رفت. ریاض همچنین بر میزان روابط تجاری خود در سایر زمینه‌ها با پکن افزوده است. از جمله می‌توان به قرارداد چند صد میلیون ریالی با چین برای مبارزه با شیوع کرونا اشاره کرد. همچنین، در سال‌های اخیر دو کشور گفت‌و‌گوهایی را برای استفاده از یوان و ریال به جای دلار در مبادلات تجاری خود داشته‌اند که موقعیت ارز امریکا را در معرض تهدید قرار داده است.
مجموعه این عوامل باعث شده، ایالات متحده در تلاش برای بازگشت به جایگاه قبلی فروش تسلیحات خود به عربستان، لغو لایحه ممنوعیت فروش تسلیحات تهاجمی به این کشور را در دستور کار قرار دهد و با قرارداد فروش موشک‌های پاتریوت و تجهیزات مربوط به آن و همچنین پشتیبانی فنی و مهندسی، خدمات لجستیکی و سیستم‌های تست و قطعات یدکی به عربستان موافقت کند.آنچه که مشهود است عربستان میدان رقابت امریکا با چین شده است. ایالات متحده در پی سیاست به حاشیه راندن عربستان و واگذاری میدان به چین، از اولویت عربستان افتاده و اکنون چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ریاض شده است و در مقابل امریکا با مشاهده این عقب افتادن از بازاری پر سود، قصد بازپس‌گیری موقعیت قبلی با حفظ نظام ارباب رعیتی را بویژه در شرایط بحران انرژی در غرب دارد.