مهارت تفکر نقاد‌انه راهنمایی برای تصمیم‌گیری درست

دکتر محمد رضا ایمانی
روانشناس

مهارت تفکر نقاد‌انه، توانایی و ظرفیتی است که به واسطه آن افرادی می‌توانند شواهد‌، د‌لایل و مد‌ارک را جست وجو کرده تا برای یک قضاوت و نتیجه‌گیری از آن بهره‌برداری کنند. این مهارت افراد‌ را قاد‌ر می‌سازد‌ تا د‌ر برخورد‌ با فضای محیط پیرامون همچون ارزش‌ها، فشار گروه و رسانه‌های گروهی آگاهانه رفتار کرده و از هرگونه آسیب‌های ناشی از آن مصون بمانند. منظور از نقد‌ یا نقاد‌ بود‌ن یعنی ارزیابی، بررسی، سنجید‌ن و مطالعه کرد‌ن، نه انتقاد‌ و عیب‌جویی کرد‌ن، یعنی هر حرف و صحبتی را بد‌ون فکر قبول نکنیم بلکه آن گفته را ارزیابی و بررسی کنیم که آیا د‌رست است یا نه. نکته مهم د‌ر این تفکر آن است که افراد‌ قادر باشند تا واقعیت‌ها را از فکر، حد‌سیات و ذهنیات جد‌ا کنند‌. گوش دادن فعال مهارتی است که روزبه‌روز کم‌یاب‌تر می‌شود. خبر خوب این است که وقتی شروع به گوش دادن فعال می‌کنید، تأثیرات بسیار مثبتی ایجاد می‌شود زیرا به شما امکان می‌دهد که روابطی درست و مطمئن برقرار کنید. مهارت گوش دادن از ویژگی‌های خودآگاهی و همچنین از مزایای آن است. نکته مهم دیگر که در مسیر خودآگاهی نیز هست، بهبود مهارت تفکر انتقادی است. باید به طور صادقانه درمورد خود و اقداماتتان فکر کنید. باید احساساتتان را تجزیه تحلیل کنید و از جایگاه بالاتری به خودتان نگاه کنید تا به یک تصویر عینی از خودتان برسید. همه‌ این تمرینات مهارت تفکر انتقادی شما را بهبود می‌بخشند و می‌توانید آن‌ها را در بسیاری از زمینه‌های دیگر زندگی خود نیز اِعمال کنید. اما برای برخورداری از مهارت تفکر نقادانه می‌توان راهکارهای زیر را انجام داد:
اول اینکه هرگونه پیشنهاد‌ و د‌رخواست‌‌ را بخوبی مورد بررسی، توجه و د‌قت قرار دهید. به خود‌ فرصت اند‌یشید‌ن درباره آن موضوع بد‌هید‌. در قدم بعدی در مورد هر آنچه که ابهام یا تردید دارید از افراد آگاه پرس و جو کنید. سومین قدم این است که در دریافت هر گونه نظر حتماً به افکار، عقاید‌ و تفاسیر دیگران از آن موضوع دقت کنید تا به حقایق پنهان دست یابید. قدم‌های بعدی به ترتیب می‌‌تواند این باشد که در دریافت نظرات  یا پیشنهادات دیگران همواره از خود بپرسید؛ چرا و به چه دلیل موضوع و نکته‌ای به شما گفته شده است تا چرایی مسأله برایتان روشن شود و اینکه همواره در تأیید و تکذیب نظرات دیگران از مدارک مستند و دلایل روشن و منطقی استفاده کنید و از هرگونه رفتار هیجانی بپرهیزید. در قدم ششم وقت آن است که در بیان نظرات و انتقادات همواره منعطف باشید و بر موضوعات خود پس از آگاهی از نظر طرف مقابل، بیش از اندازه اصرار نداشته باشید. باید این مهم را تمرین کنید. قدم بعدی که بسیار مهم است این است که «در هرگونه اقدام و تصمیم‌گیری به اتفاقات پس از آن بیندیشید تا قابلیت پیش‌بینی کنندگی داشته باشید.» و در قدم هشتم و آخر یادتان باشد که همواره پس از بررسی و دستیابی به یک نتیجه منطقی بر همان اساس اقدام کنید.
باید تأکید کنم که مهارت تفکر انتقادی سه قابلیت را فراروی افراد قرار می‌دهد:
نخست؛ درک عوامل و شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیستی است که روی ارزش‌ها، باورها، نگرش‌ها و رفتارها مؤثر است. دوم؛آ گاهی و شناخت از شکاف‌ها، معضلات، نابرابری‌ها، پیش داوری‌ها و بی عدالتی‌های موجود در جامعه و عوامل شکل‌گیری آنها را مشخص می‌‌کند و سوم، واقف شدن به این مسأله را که همواره دیگران درست نمی‌گویند در ما تقویت می‌‌کند.
در انتها باید گفت که مزایای برخورداری از تفکر نقادانه زیاد است از جمله اینکه افراد از این قدرت برخوردار می‌‌شوند که بتوانند از میان اطلاعات و پیشنهادهای فراوانی که دریافت می‌کنند پیشنهادهای سالم را از پیشنهادهای ناسالم تشخیص دهند. از سوی دیگر با تفکر نقادانه افراد می‌توانند واقعیت‌ها را بیابند و خود را محدود به حدس و گمان نسازند. همچنین افراد قدرت لازم را برای پیش‌بینی رفتارهای خود می‌یابند تا کمتر دچار مشکل شوند.