وقتی پاندمی فضای مجازی همه جا را تسخیر می‌‌کند

دکتر مهدی نیک‌عهد
پژوهشگر حوزه کودک و رسانه


​​​​​​​ «راه خروج» (Way Out)، انیمیشنی کوتاه، مفهومی، انتقادی و تأثیرگذار است که به خوبی توانسته بخشی از آنچه را که فضای مجازی و اخبار و وقایع آن با انسان امروزی و زندگی او رقم می‌زند، در قالبی استعاری ترسیم کند. در این انیمیشن به طور نمادین انسان‌ها دارای سرها و مغزهایی کوچک هستند و به این طریق گوشه چشمی کنایی دارد به توده جامعه که به طور معمول تعقل و ژرف‌اندیشی کمتری در استفاده از فضای مجازی و مواجهه با اخبار دریافتی دارند. در انیمیشن راه خروج، ما آدم‌هایی را می‌بینیم که در کنار هم جمع شده یا  نشسته‌اند، اما همگی غرق در گوشی‌هایشان هستند و جریان انرژی گویی  تنها در چشم‌ها و دست‌ها برقرار است.  به مرور بی‌تحرکی و جریان اخبار و وقایع باعث تورم بدن‌ها می‌‌شود و در نهایت فضای مجازی تمام فضاهای واقعی را می‌‌بلعد و انسان‌ها را به برده‌ها و زندانیانی برای خود بدل می‌کند. در این انیمیشن آنچه از تعاملات و مراودات انسانی حتی در محیط خانه وجود دارد هم بلعیده می‌‌شود و گویی همه یکسان و یک‌شکل در سلول‌هایی شبیه هم محبوس می‌شویم و در یک وضعیت استعاری شاهد آن هستیم که فضای مجازی و اخبار و وقایع آن شبیه پاندمی و طاعونی، کل فضاها و محیط‌ها را تسخیر می‌کند و همه به آن مبتلا می‌شوند.
از این پس گوشی‌ها و فضای مجازی به همه چیز هویت و معنا می‌دهند و کنترل انسان‌ها را در دست می‌گیرند. دقیقاً و در وضعیتی مشابه می‌توان گفت اخبار و شایعات نیز چنین تأثیری بر کنترل و تصاحب انسان‌ها دارند.
راه خروج، به زبانی استعاری انگار دارد دنیای امروزی را به تصویر می‌‌کشد. بستری که شرایط را به گونه‌ای هدایت کرده که هریک از ما به انسان‌هایی بدل شده‌ایم که کنشگری، مطالبه‌گری، هواداری و حتی ابراز محبت‌مان مجازی است و به تدریج قابلیت‌های واقعی و اجتماعی این کنش‌ها و واکنش‌ها دارد در ما فروکش می‌‌کند. از سویی این فضا در جایگاه یک رسانه سرد، اخبار و اطلاعات  از پیش آماده شده و تحلیل شده را در اختیار ما می‌‌گذارد و به مرور ما را دچار انفعال تفکر و اندیشه می‌‌کند؛ کاری که رسانه‌ای گرم مثل کتاب هیچ وقت با ما نخواهد کرد. بر اینها باید امراض و عوارض جسمانی و روانی را نیز افزود که استفاده افراطی از این فضا برای ما به ارمغان خواهد آورد؛ اما پرسش آن است که آیا به راستی انسان‌هایی با مغز‌های کوچک شده، اسیر و محبوس، می‌توانند راه خروجی برای خود از اسارت بیابند؟ واقعیت این است که ما فراموش کرده‌ایم این فضای مجازی و تکنولوژی باید ابزاری در اختیار و خدمت ما برای زندگی بهتر باشد، نه ما در خدمت آن؛ حال آنکه در دنیای واقعی ما اسیر و متأثر این ساخته دست بشر شده‌ایم و روز‌به‌روز از همدیگر دورتر و دورتر می‌شویم و از نزدیک شدن به آن آسیب بیشتر می‌‌بینیم. این انیمیشن می‌خواهد به ما بگوید باید هر چه زودتر به دنبال راه خروج از این وضعیت باشیم.