تصویب 23 هزار میلیارد ریالی اجرای طرح‌های آبخیزداری

نفیسه امامی
خبرنگار


در سال‌های گذشته غفلت اساسی در زمینه آبخیزداری در کشور صورت گرفته است درحالی که آبخیزداری در کشور از بهترین راهکارها برای حفاظت از منابع آب و خاک است. در شرایط فعلی ۱۲۵ میلیون هکتار از حوزه های آبخیز کشور نیاز به فعالیت آبخیزداری دارد که تاکنون در سطح حدود ۳۳ میلیون هکتار انجام شده است. به همین منظور هم طرح «جهش فعالیت‌های آبخیزداری» به دستور وزیر جهاد کشاورزی تدوین شده و بر اساس آن در برنامه‌های هفتم و هشتم توسعه، در ۹۰ میلیون هکتار اراضی کشور طرح‌های آبخیزداری اجرا و این عملیات در همه حوضه‌های آبخیز تکمیل می‌شود. علاوه‌بر این ۱۸ میلیون هکتار مطالعات آبخیزداری آماده اجرا وجود دارد و حوضه‌های آبخیز باقیمانده نیازمند مطالعات تفصیلی و اجرایی است.
از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون ۳۵ میلیون هکتار در کشور آبخیزداری انجام شده و حالا برای ۹۰ میلیون هکتار دیگر نیز طرح آبخیزداری تدوین شده است. این موضوع به‌عنوان اولویت اصلی وزارت جهاد کشاورزی در کاهش خسارات سیل در اولویت اجرایی برنامه‌های دولت قرار گرفته است.
نتایج اجرای طرح‌های آبخیزداری
عمده اهداف اجرای طرح‌های آبخیزداری را می‌توان مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، کاهش فرسایش خاک و رسوب دهی، کنترل هرز آب‌ها، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، کاهش سیل‌خیزی و بهره‌وری بهینه از نزولات آسمانی، ارتقای آگاهی عمومی و توسعه مشارکت مردم، توسعه فعالیت‌های مطالعاتی، تعیین ضوابط و استانداردها و ارزیابی اثرات اقدام‌ها و تهیه برنامه جامع اصلاح کاربری و بهره‌برداری بهینه از زمین‌ها نام برد.
همچنین فرسایش خاک، خسارات ناشی از سیل، فرونشست زمین، خشکسالی و تغییر اقلیم از جمله آثار عدم اجرای کامل طرح‌های آبخیزداری است.
امسال از محل تملک دارایی ۱۶ هزار میلیارد ریال و از محل اعتبارات محرومیت‌زدایی هفت هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال برای اجرای طرح‌های آبخیزداری مصوب شده است. بر اساس اعتبارات مصوب شده، طرح‌های آبخیزداری در یک میلیون هکتار از حوضه‌های آبخیز کشور اجرا می‌شود و در صورت تخصیص اعتبار جدید از سوی سازمان برنامه و بودجه این سطح افزایش خواهد یافت.
طرح‌های آبخیزداری؛ مؤثر در اشتغالزایی و کاهش خسارات سیل
فعالیت‌های آبخیزداری در یک حوضه آبخیز مجموعه‌ای از فعالیت‌های آموزشی، فرهنگی، ترویجی، فعالیت‌های بیولوژیک مثل نهالکاری، بذرکاری و بوته کاری، فعالیت‌های بیومکانیک مانند احداث هلالی‌های آبگیر، تراس‌بندی، طشتک و فعالیت‌های سازه‌ای مثل بندهای خاکی و سازه‌های سنگی ملاتی، بتونی و گابیونی است.
ابوطالب قزلسفلو مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان منابع طبیعی، آبخیزداری را از فعالیت‌های زیربنایی در راستای توسعه پایدار عنوان کرد که در امنیت غذایی و اشتغال و تولید پایدار نقش اساسی دارد. لازمه تولید پایدار و رسیدن به امنیت غذایی حفاظت از منابع آب و خاک از طریق اعمال مدیریت جامع در حوضه‌های آبخیز کشور است.
وی مهم‌ترین هدف آبخیزداری را حفاظت از منابع آب و خاک دانسته و گفته است: این ۲ عنصر به‌عنوان بستر تولید نقش‌مؤثری در اشتغال‌ پایدار برای روستاییان و پیشگیری از مهاجرت آنها به شهرها و ایجاد مشکل حاشیه نشینی و اشتغال کاذب و غیر مولد دارد.
مدیرکل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان منابع طبیعی، آبخیزداری را راهکاری مؤثر در کاهش خسارت‌های سیل عنوان کرده و می‌گوید: در زمان حاضر بهترین راه‌حل تعدیل خسارت سیل، خشکسالی، فرسایش خاک، فرونشست زمین و رسوب که باعث آسیب به سدها می‌شود و اعمال مدیریت جامع بر حوضه‌های آبخیز کشور است.
وی یادآور شد: رویداد طبیعی سیل قابل مدیریت است و در این راستا علاوه‌بر پیش‌بینی دقیق هواشناسی، فعالیت‌های آبخیزداری و آگاهی‌رسانی به مردم و جلب مشارکت آنها برای پرهیز از تجاوز به حریم و بستر رودخانه‌ها خسارت‌های این پدیده را کاهش می‌دهد.
توسعه آبخیزداری با مشارکت بخش خصوصی
جواد ساداتی‌نژاد وزیر جهاد کشاورزی در گفت‌و‌گو با «ایران»، درباره توسعه عملیات آبخیزداری و جلوگیری از تبخیر و خسارات سیلاب‌ها به مزارع کشاورزی گفته است: «هر ساله کشورمان دچار سیلاب‌های فصلی می‌شود، به طوری که علاوه‌بر خسارات جانی، به راه‌ها و جاده‌های روستایی و اراضی کشاورزی خسارات مالی زیادی وارد می‌شود، بنابراین باید توسعه آبخیزداری و آبخوانداری در حوزه‌های آبخیز مورد توجه قرار گیرد.»
وی اضافه می‌کند: «به‌دلیل ضعف اعتبارات تخصیصی به این حوزه، هر ساله تنها در یک میلیون و 500 هزار هکتار از اراضی کشور می‌توان عملیات آبخیزداری انجام داد. ضمن اینکه در گذشته به دستور رهبر معظم انقلاب از محل صندوق توسعه ملی سالانه 200 میلیون یورو به این امر اختصاص داده می‌شد که در دو سال گذشته دیگر اعتباری از این محل اختصاص داده نشده است.»
ساداتی‌نژاد با اشاره به اینکه 90 میلیون هکتار از اراضی کشور، نیازمند عملیات آبخیزداری است، می‌گوید: «بودجه این امر بسیار پایین است و به نظر می‌رسد باید تغییر مقیاسی صورت گیرد، به طوری که هر ساله خسارت زیادی به این امر اختصاص می‌یابد. بنابراین باید پیشگیری‌های لازم در کشور در جهت مقابله با خسارات و توسعه آبخیزداری صورت گیرد.»
وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه به‌دلیل کمبود اعتبارات عملیات آبخیزداری و آبخوانداری باید سالانه در 9 تا 10 میلیون هکتار انجام شود، می‌گوید: «انجام این میزان عملیات آبخیزداری نیازمند 20 تا 25 هزار میلیارد اعتبار است، ولی دولت برای تأمین این میزان اعتبار مشکل دارد. بنابراین باید به مشارکت مردمی و همراهی بخش خصوصی در توسعه آبخیزداری چشم دوخت که برای این امر باید عرصه‌های آبخیز را برای ورود مردم و بخش خصوصی تسهیل کرد، یعنی بهره‌وری عرصه را به مردم سپرد تا کار آبخیزداری انجام بدهند و از منافع آنها هم بهره‌برداری کنند.»
ساداتی‌نژاد تأکید کرد: «در صورت اجرای طرح توسط بخش خصوصی هم اشتغالزایی جدیدی صورت می‌گیرد و هم تولید افزایش پیدا می‌کند. ضمن اینکه آب را هم می‌توان حفظ و به دل سفره‌های زیرزمینی ‌برد تا از سیلاب‌ها جلوگیری به عمل آید.»
مدت‌هاست موضوع آبخیزداری در کشور مطرح است ولی تاکنون به نتیجه نرسیده بود. سیل اخیر تابستانی و خسارات فراوانی که به همراه داشت، توجه به اهمیت موضوع آبخیزداری را به‌شدت گوشزد کرد، چراکه یکی از مزایای آبخیزداری کاهش خسارت‌های بروز سیلاب‌هاست. با اجرای طرح‌های آبخیزداری آب بیشتری به لایه‌های زمین نفوذ کرده و قنات‌ها تقویت می‌شوند. ضمن اینکه پوشش گیاهی هم افزایش پیدا می‌کند و دامداران هم از این پوشش گیاهی بهره‌مند می‌شوند.
در نهایت ذکر این نکته ضروری است که برای ممانعت از بروز خسارات محض به منابع آبی و خاکی کشور و کاهش خسارت ناشی از سیل و خشکسالی، اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری باید در صدر اقدامات دولتی قرار بگیرد همان‌طور که وزارت جهاد کشاورزی نیز اکنون با تدوین «جهش فعالیت‌های آبخیزداری» به آن به طور ویژه توجه داشته است.