هنر، زبانی جامع برای انتقال مفاهیم مرتبط با سلامتی

زهرا حاج ملاعلی‌کنی
عضو گروه سلامت و هنر شبکه جهانی یوسرن

​​​​​​​ارتباطات سلامت «Health Communication» به‌عنوان یک فاکتور کلیدی در حوزه سلامت عمومی، شامل مطالعه و استفاده از استراتژی‌های ارتباطی برای اطلاع‌رسانی، برقراری ارتباط تبلیغاتی در جهت انتقال اطلاعات بهداشتی، اقدامات در حوزه آموزش بهداشت و... به‌منظور بهبود سلامت محسوب می‌شود. طی دهه‌های گذشته، شیوه‌های برقراری ارتباط سلامت به ‌طور قابل‌توجهی تکامل یافته و به‌عنوان بخش مهمی از این تغییرات، استفاده از هنر در برنامه‌های ارتباط سلامت به‌طور ویژه مورد توجه قرار گرفته است.
هنر یکی از ابزارهای شناخته شده برای کمک به بهبود سلامت، مبارزه با بیماری‌ها و شرایط پیچیده مثل پاندمی است. در سال ۲۰۱۹ سازمان بهداشت جهانی (WHO) هنر را مجموعه فعالیت‌هایی توصیف کرد که می‌تواند بر تخیل، تعامل زیبایی شناختی، برانگیختن احساسات و تحریک شناختی اثر‌گذار باشد. از نگاهی دیگر، هنر به مشارکت فعال در خلق آثار بصری مانند نقاشی و طراحی، ادبی؛ نوشتن خلاق و شعر یا هنرهای نمایشی؛ تئاتر و موسیقی و نیز مشارکت در پدیده‌ای هنری به‌عنوان مخاطب اطلاق می‌شود. مطالعات نشان داده هنر نقش مؤثری در تغییر نگرش، باور‌ها، عادات بهداشتی و سلامت فردی ایفا می‌کند. طیف وسیعی از اشکال مختلف هنر از جمله هنر‌های دیجیتال، هنر‌های ترکیبی، موسیقی، عکاسی، تئاتر، داستان‌گویی، صنایع‌دستی و... روی مسائل گوناگون در حوزه سلامت مانند انواع بیماری‌ها (سرطان، بیماری‌های مزمن، دیابت، بیماری‌های روانی و...) و تغییر عادات بهداشتی (ترک سیگار، رژیم غذایی و...) در مطالعات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.
یکی از مکانیسم‌های ویژه‌ای که در برنامه‌های ارتباطات سلامت با تکیه بر هنر مشاهده می‌شود، بهره‌گیری از اثرات حاصل از تجربه‌های زیبایی‌شناختی است. این تجربیات که از فرایند‌هایی چون تکرار، اغراق یا تفصیل و... به‌دست می‌آید، قادر است ایده‌ها را از شکل عادی و ساده خود به حالتی به‌یادماندنی و خارق‌العاده مبدل سازد. بدین ترتیب ورود هنر به حوزه سلامت به‌عنوان یک عامل ارتباطی، باعث ایجاد علاقه و جلب توجه مخاطبان شده و اطلاعات بهداشتی به کمک هنر در شرایطی قابل تفسیر، متقاعدکننده و عملی به افراد زیادی ارائه می‌شود و توانایی افراد نیز در به‌کارگیری و استفاده از شواهد افزایش پیدا می‌کند. مجموعه این عوامل می‌تواند در شکل‌گیری انگیزه برای تغییر در رفتار‌های فردی و جمعی در حوزه سلامت اثر‌گذار باشد.
البته نمی‌توان منکر آن شد که ایجاد ارتباط بین هنر و سلامت با چالش‌ها و محدودیت‌هایی نیز همراه بوده و هست؛ عوامل اقتصادی، سیاسی، تاریخی و آموزشی از جمله مواردی هستند که بر شکل‌گیری سلامت اثر مستقیم داشته و در برقراری ارتباط بین این دو حوزه اختلالاتی ایجاد می‌کنند.
در نهایت باید توجه داشت  ساختن دنیای سالم‌تر مستلزم بازگویی و ارائه بیانی جدید از داستان سلامت است. هنر در نقش کلیدی خود به‌عنوان رابط، نقش منحصر‌به‌فردی در انتقال ایده، آگاهی و دانش در حوزه سلامت ایفا می‌کند. تلاش‌های هر چند کوچک برای از بین بردن شکاف‌های موجود میان هنر و سلامت قادرند نتایج بزرگی را بر جای بگذارند. گروه «سلامت و هنر یوسرن» نیز با هدف تلفیق هنر و سلامت، گام‌های کوچکی  در این راستا برداشته و امیدوار است در ادامه بتواند هر چه روشن‌تر و قوی‌تر مسیر خود را در پیش گیرد.
چشم‌ها را باید شست، جور دیگر باید دید...