«شانگهای» پل عبور از تحریم

گروه سیاسی/ حضور سید ابراهیم رئیسی در شهر سمرقند ازبکستان، میزبان بیست و دومین اجلاس سازمان همکاری منطقه‌ای شانگهای با تحولات مهمی همچون نهایی شدن اسناد عضویت ایران در این سازمان و همچنین رایزنی‌های مهم با سران کشورهای بزرگی مانند چین، روسیه و هند پیرامون تقویت مناسبات دوجانبه همراه بود. محمودرضا سجادی، سفیر اسبق ایران در روسیه طی گفت‌و‌گویی با روزنامه ایران به تشریح ابعاد مختلف حضور مهم رئیس جمهور در اجلاس سازمان همکاری پرداخته است. 
***
در جریان دومین حضور آقای رئیسی در اجلاس اخیر سازمان همکاری شانگهای، اسناد پیوستن ایران به این سازمان نهایی شد و رئیس جمهور رایزنی‌های دوجانبه مهمی را با سران کشورهای بزرگ آسیا از جمله روسیه و چین از سر گذراند. در همین زمینه گمانه زنی‌های گسترده‌ای در محافل رسانه‌ای در تحلیل ابعاد و نتایج عضویت ایران در شانگهای مطرح شده است. با این مقدمه بفرمایید اساساً این سازمان چه جایگاهی در روند همکاری‌های سیاسی کشورهای عضو دارد؟
نخستین تلاش کشورهای بلوک غرب پس از وقوع انقلاب اسلامی، ایزوله و منزوی کردن ایران در مناسبات سیاست خارجی خود بوده است. در حقیقت پروژه منزوی‌سازی جمهوری اسلامی از گذشته تا کنون یکی از اصلی‌ترین پروژه‌های جبهه غرب به شمار می‌آمده است که در پیگیری اهداف خود ناکارآمدسازی مناسبات اقتصادی و سیاسی ایران را دنبال می‌کرده است. در چنین فضایی پیوستن ایران به سازمان شانگهای که از مجموعه‌ای از مهم‌ترین کشورهای بزرگ آسیا از جمله چین و روسیه تشکیل شده است، گام بزرگ و بی‌سابقه‌ای بود که جمهوری اسلامی در خنثی‌سازی و ناکام گذاشتن این پروژه‌ها برداشته است. با توجه به نفوذ و موقعیت سیاسی کشورهای عضو این سازمان، عضویت ایران می‌تواند بر ظرفیت‌های کشورمان در پیگیری منافع خود بویژه در مواجهه با رویکرد تقابل جویانه کشورهای غربی از جمله امریکا بیفزاید و امکان تحقق خواسته‌های خود را در فضایی مستحکم‌تر فراهم کند.
ایران از گذشته در چهارچوب مراودات دوجانبه با شماری از اعضای شانگهای از جمله چین و روسیه تبادلات اقتصادی داشته است. فعال کردن روابط اقتصادی و سیاسی در قالب این سازمان چه اقتضائاتی  در روند همکاری‌های اقتصادی ایران با کشورهای منطقه ایجاب می‌کند؟
مناسبات کشورها همواره به صورت دوجانبه جریان دارد ،اما وقتی یک اتحادیه اقتصادی تشکیل می‌شود، ابعاد جدیدتر و جدی‌تری پیدا می‌کند، به عنوان مثال پیش از تشکیل اتحادیه اروپا کشورهای فرانسه و انگلیس و آلمان به صورت دوجانبه با یکدیگر کار می‌کرده‌اند اما تشکیل اتحادیه اروپا به عنوان یک ضرورت مطرح شد تا این کشورها بتوانند در قالب یک اتحادیه و بلوک قدرت تصمیماتی بگیرند که کار را در ابعادی گسترده‌تر و پرثمرتر پیش ببرند. همین فضا درباره سازمان شانگهای  صدق می‌کند، یعنی ایران علاوه بر اینکه به صورت دوجانبه با شماری از اعضا ارتباط دارد، در چهارچوب شانگهای می‌تواند موضوعات مورد نظر خود را از منظر اقتصادی در سطحی وسیع‌تر دنبال کند و با استفاده از سازکارهایی تعریف شده، با موانع کمتری در چهارچوب این تبادلات اقتصادی روبه‌رو شود. از این رو یکی از نگرانی‌های کشورهای غربی از پیوستن ایران به شانگهای نیز ذیل تحولات مثبتی است که برای آینده همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای ایران پیش‌بینی می‌شود و این امر بویژه برای امریکا که با تحریم‌ها به دنبال تضعیف اقتصاد ایران و تحقق خواسته‌های نا بحق خود می‌باشد، مایه نگرانی است.
در چهارچوب اقتصادی مهم‌ترین ظرفیت‌های همکاری شانگهای در چه عرصه‌هایی پیش‌بینی می‌شود؟
زمینه‌های اقتصادی شانگهای چند ویژگی دارد؛ این مجموعه ظرفیت تبدیل شدن به قطب انرژی و قطب نیروی انسانی توانا را دارد، بویژه  کشورهای عضو از موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های سرزمینی‌ای بهره‌مند هستند که این امر امکان تحقق اهداف کشورهای عضو در زمینه کشاورزی و ایجاد امنیت غذایی را فراهم می‌کند. همچنین از منظر صنعتی از پارامترهای توسعه برخوردار است و می‌توان یک حلقه ارتباطی پیوسته برای تقویت همکاری کشورهای عضو در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و تبادلات در موضوعات آموزش، انرژی، حمل‌ونقل، گردشگری و حفاظت محیط‌ زیست به وجود آورد.
فارغ از وجه سیاسی سازکار شانگهای، مهم‌ترین کارکرد همکاری چندجانبه ایران در قالب این مجموعه در عرصه اقتصادی مطرح است. شانگهای در تقویت روند تعاملات اقتصادی و تحقق منافع ملی کشورهای عضو از جمله ایران تا چه اندازه می‌تواند اثر‌گذار باشد؟
سازمان شانگهای از ابتدا بر پایه یک رویکرد اقتصادی تشکیل شد و بعد ابعاد سیاسی و امنیتی هم مورد توجه قرار گرفت. هدف اصلی بنیانگذاران این سازمان از جمله چین و روسیه توسعه همکاری‌های اقتصادی و فعال کردن ظرفیت‌های مغفول کشورهای منطقه بوده است. از زمان تشکیل این سازمان، کشورهای این مجموعه به صورت فی مابین همکاری‌های گسترده‌ای را میان خود برقرار کرده‌اند. قطعاً پیوستن جمهوری اسلامی به این نهاد منطقه‌ای کمک بسیاری به تسهیل ورود آن به بازار گسترده کشورهای عضو سازمان و فراهم کردن زمینه تقویت مناسبات تجاری، ترانزیتی و انرژی با کشورهای عضو فراهم می‌کند. در همین چهارچوب، ایران به مجموعه‌ای متصل شده است که در آن چین، هند و روسیه به‌عنوان کشورهای قدرتمند اقتصادی نقش آفرینی می‌کنند. همچنین برای ایران که در حوزه انرژی ظرفیت‌های گسترده‌ای دارد و همچنین امکان تبدیل شدن به کریدور ارتباطی با دیگر اعضا را دارد، الحاق به شانگهای می‌تواند یکی از مؤلفه‌های مهم رشد و توسعه اقتصادی کشورمان باشد. در همین حال حضور ایران سبب رقابتی‌تر شدن بازار در میان کشورهای عضو می‌شود که خود زمینه را برای رونق بخشی به تجارت درون این کشورها فراهم می‌کند.
آقای رئیسی در سخنرانی خود در اجلاس اخیر شانگهای از ضرورت طراحی الگوی امنیت نوین در آسیا بر پایه توسعه مشترک و تعمیق چندجانبه‌گرایی بدون دخالت قدرت‌های خارجی سخن به میان آورده‌اند. ایشان همچنین به بحث تحولات قفقاز و مخالفت ایران با تحولات نظامی ای که منجر به تغییر موقعیت کنونی مرزها شود، هم گریزی زده‌اند. از همین رو می‌خواهم بپرسم آیا پیوستن رسمی ایران به شانگهای از منظر امنیتی می‌تواند در خدمت روند حل و فصل بحران‌های منطقه‌ای درآید؟ خاصه آنکه به طور طبیعی میان اعضا پاره‌ای اختلافات دیده می‌شود.
یارگیـــــــری‌های منطـــــــــقه‌ای و بین‌المللی از جمله کارکرد تشکیل اتحادیه‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای است تا در مقابله با تهدیدهای امنیتی و اقتصادی، بتوانند با همکاری‌ها و همسویی از استقلال و امنیت اقتصادی و سیاسی خود دفاع کنند. در همین چهارچوب امنیت یکی از مؤلفه‌های تشکیل سازمان همکاری شانگهای بوده است که ابعاد گسترده‌ای دارد. این سازمان نیز به همین منظور تشکیل شده است. تجربه چندین ساله آن نیز نشان داده که می‌تواند به عنوان یک نهاد جدی، قابل اعتماد و رقابتی در رویارویی با بحران‌ها و تهدیدات موجود عمل کند. در این راستا وجود اختلاف نظر میان اعضا بنابر اقتضای رقابت‌های سیاسی کشورها در منطقه طبیعی است اما فعالیت در قالب اتحادیه و این نهاد همکاری، امکان نزدیک کردن دیدگاه ها و کاستن از اختلافات با لحاظ کردن منافع هر یک از کشورهای عضو را به وجود می‌آورد. در حقیقت کنار یکدیگر قرار گرفتن کشورها قدرت دوچندانی به وجود می‌آورد که به نقش آفرینی مؤثرتر در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی می‌انجامد. ما پیش از این شاهد بودیم که همکاری ایران و روسیه چه تحولی در روند مذاکرات صلح سوریه ایجاد کرد و با نابودی داعش هم برگ جدیدی در تاریخ ایجاد کرد. بنابراین به طور طبیعی همسویی چند کشور در مواجهه با یک بحران به مراتب اثرات عمیق‌تر و نتیجه بخش‌تری نسبت به اقدامات یکجانبه کشورها دارد. از این منظر می‌توان گفت با توجه به وجود بحران‌هایی چون تروریسم و مواد مخدر در منطقه که بویژه در آسیای میانه مطرح است، فعال کردن ظرفیت همگرایی امنیتی و سیاسی کشورهای شانگهای بویژه با حضور جمهوری اسلامی به ایجاد ظرفیت‌های جدیدی در رویارویی با بحران‌های جاری می‌انجامد.