صدای دردهایی آشنا از عمق پنهان معنا

صدیقه عاشوری
روانشناس و عضو انجمن کودک و رسانه

​​​​​​​شب بود. در اتاق نشسته بودم و مشغول نوشتن متنی درباره روان انسان که صدای مرد همسایه بلند شد؛ صدایی که به وضوح شنیده می‌شد. او به همسرش اعتراض می‌کرد که «وقتی در حال خرید مانتو هستی یا در حال پرداخت رسید بهترین غذاها، هیچ‌گاه فکر می‌کنی این پول‌ها از کجا می‌آید؟ من هم آدم هستم، روزی دوازده ساعت کار می‌کنم و... .» هیچ شناختی از آنها نداشتم، اصلاً نمی‌دانم مال کدام ساختمان بودند ولی صدای دردهایی که هرازگاهی آنها را بلند بلند نجوا می‌کردند، آشنا بود.
حالا مدتی است جدا از مسأله برهم زدن آرامش ما، به محتوای صحبت‌هایشان توجه می‌کنم. این‌بار هم بر کلام مرد خانواده تمرکز کردم. در ظاهر کلامش شکل‌های مختلفی دارد؛ ولی هرچه دقت می‌کنم، در تمام این مدت، حرف‌هایش یک معنا بیشتر ندارد: «من خسته‌ام، نیاز به قدردانی و همدلی دارم.» اینکه حق با او است یا نه را نمی‌دانم. اصلاً مسأله قابل قضاوتی نیست؛ چراکه دقیق اطلاع ندارم بین او و همسرش چه می‌گذرد، ولی این ماجرا هم شبیه بسیاری دیگر از اتفاقات و اعتراضات روزانه زندگی انسان‌ها است؛ همان‌هایی که باعث چالش‌های بزرگی در روابط میان‌فردی آدم‌ها می‌شود.
شاید در یک تقسیم‌بندی بتوانیم محتوای کلام را به دو بخش قسمت کنیم: یک بخش، ظاهر کلام و بخش دیگر، معنای ثانویه و عمق هر سخن. واقعیت این است که بیشتر ما آدم‌ها ظاهر کلام یکدیگر را می‌شنویم و ظاهر رفتار را هم مشاهده می‎کنیم. انسان‌ها معمولاً با ظاهر دیگری ارتباط می‌گیرند و توجه خاصی به عمق معنای گفتار و بخش پوشیده رفتار ندارند؛ از این رو دچار مشکلات بسیاری در روابطشان می‌شوند. اگر بتوانیم از ظاهر کلام انسان‌ها به عمق آن سفر کنیم، بی‌گمان بهبودی بسیاری در روابطمان حاصل می‌شود. برای رسیدن به این مقصود، لازم است ویژگی‌هایی را در خود ارتقا دهیم. از جمله این ویژگی‌ها و شاید بهتر است بگویم مهارت‌ها، همدلی است. همدلی یعنی در لحظه تا بتوانیم خود را به جای دیگری بگذاریم تا قادر به درک احساسش باشیم. ویژگی بعدی این است که به طور همزمان بتوانیم چند بعد یک مسأله را در نظر بگیریم. برای مثال وقتی با رفتارهای خشم‌آگین فردی مواجه می‌شویم همزمان خستگی جسمانی آن فرد، موقعیت فرهنگی‌اش، ویژگی‌های مثبتی که دارا است و... را نیز در نظر داشته باشیم و تنها بر عصبانیت او متمرکز نشویم. ویژگی بعدی، تقویت مهارت گفت‌و‌گوی سالم و ماهرانه است؛ اینکه بتوانیم به گونه‌ای سالم و سازگارانه با طرف دیگر ارتباط، وارد گفت‌و‌گو شویم که زخم نزنیم و احساساتش را جریحه‌دار نکنیم. نکته دیگر این است که به جای آنکه به یکدیگر برچسب بزنیم، پیامد و اثر عملش را روی خود و زندگی شرح دهیم. این روزها بسیاری خسته‌اند و در آماج فشارهای زندگی قرار دارند. اگر کمی ماهرانه‌تر و منعطف‌تر با یکدیگر وارد تعامل شویم، بی‌گمان لحظات بهتری را در کنار خانواده، دوست، همکار، همسایه و... تجربه خواهیم کرد؛ البته این مهارت‌ها نیاز به آموزش‌های علمی و عملی دارند. از جمله آموزش ارتباط بدون خشونت، آموزش ارتباط متقابل یا حتی تکنیک‌های شناختی-رفتاری که لازمه ارتباطات سالم و ماهرانه است. بخشی از این مهارت‌ها را می‌توان به صورت همگانی از طریق رسانه‌ها و... آموزش داد که بسترسازی آن بر عهده متصدیان امور فرهنگی است ولی بخش دیگر لازم است با کمک کارگاه‌ها و جلسات روانشناسی و... انتقال یابد که پیگیری آن بر عهده خود مردم است. امید است با گسترش این آموزش‌ها کیفیت ارتباطات بین انسان‌ها ارتقا یابد و جامعه در مسیر مهربانی بیشتری قرار گیرد.