جنگ‌ستیزی و دفاع‌پذیری ایرانی

حمید عسکری نویسنده 
و پژوهشگر جنگ

​​​​​​​در تاریخ 10 هزار ساله ایران زمین، دفاع مقدس هشت ساله در چکاد مُشعشع آن قرار گرفته است و ضرورت دارد با دقت‌نظر و ژرف‌نگری خاص در زوایای آن و بررسی ابعاد مختلف این پدیده ماندگار، مسیر الگوگیری نسل آینده را فراهم و ضریب مقاومت و پایداری یک ملت را ارتقا بخشید. آنچه در حوزه نظری دفاع هشت ساله از ارکان مهم و محوری محسوب می‌شود، جنگ‌ستیزی و دفاع‌پذیری برخاسته از خوی حق‌طلبی ایرانیان است. تاریخ نشان داده است که روح سلحشوری مردمان این سرزمین در دفاع از حق، آیین و کیان ارضی به روشنی جلوه عینی و عملی می‌یابد.رفتاری که بیش از همه بر غنای فرهنگ، اصالت انسانی و اخلاق‌مداری ایرانیان تأکید دارد. 
این مؤلفه در مقطع جنگ هشت ساله مهم‌ترین دلیل انسجام ملی در دفع تجاور قلمداد می‌شود و بر همین اساس می‌توان ادعا کرد که بیشترین اثرگذاری دفاع مقدس با‌وجود ماهیت نظامی آن، عرصه فرهنگ بوده است. به گونه‌ای که طیف وسیع و گسترده‌ای از کنش‌های فکری و رفتاری جامعه را تحت‌الشعاع روح معنوی خود قرار داد که با گذشت بیش از سه دهه از پایان جنگ می‌توان با قاطعیت و قطعیت ادعا کرد که در هیچ مقطعی از تاریخ انقلاب به اندازه دوره هشت ساله دفاع مقدس، بازپروری باورهای عقیدتی و فرهنگی جلوه نکرده است و آنگاه که این میراث عظیم و گنجینه تمام ناشدنی در بُعدی از ابعاد به فعلیت می‌رسد، قرین برکات فراوان برای جامعه و مردم می‌شود. در واقع دفاع مقدس شالوده گفتمانی انقلاب اسلامی را در عین به ظهور رساندن، قوام نیز بخشید. 
یکی از این ارکان مهم گفتمانی، جایگزین کردن«مسئولیت» به جای «ریاست» بود! و راز تقدس دفاع هشت ساله را نیز باید در همین زوایا جُست! و به همین دلیل است که ماهیت‌بخشی غیر فرهنگی به دفاع هشت ساله، به اسارت بردن مظلومانه آن و جفای بزرگ به حماسه‌سازان این واقعه تاریخی است! احساس مسئولیت و نه ریاست که به تعبیر دکتر شریعتی «زاده آگاهی و انسان بودن» است، در جنگ هشت ساله برانگیختگی اخلاق و انسانیت را در پی داشت و رزمندگان را حتی در سخت‌ترین صحنه‌ها، ملتزم به رعایت موازین انسانی نسبت به دشمن می‌نمود! نقل است یکی از خلبانان شجاع ارتش جمهوری اسلامی ایران مأموریت می‌یابد تا پل استراتژیک کرکوک را منهدم کند، او وقتی بر فراز آسمان و در آن شرایط خطیر شاهد عبور یک دستگاه خودرو روی پل می‌شود، با خود می‌اندیشد اگر سرنشینان خودرو افراد غیرنظامی باشند، من حق ندارم که جانشان را بستانم و با وجود حساسیت‌های فراوان، تمامی مساعی خود را به کار می‌گیرد تا خود مسیر را بپیماید! این احساس تکلیف و مسئولیت‌پذیری نسبت به انسان که برخاسته از مکتب نورانی اسلام است، از رهاوردهای مهم دفاع مقدس است که هرگز مشمول مرور زمان نمی‌شود و از این قابلیت برخوردار است که حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی را همواره پویا و پر طراوت نماید. 
بر همین مبنا تقدس و زنده بودن دفاع هشت ساله وجهی عقلی می‌یابد و با مرزبندی ذهنی، عینی و عملی میان «جنگ»و «دفاع»، ضرورت دارد نسل امروز و آتی را در میان همه غبارها با تمسک و توسل به آن پایدار و مقاوم‌ کرد. نگره نظامی هویت جنگ بود، اما عناصر تکوین‌گر ماهیت دفاع هشت ساله، فرهنگ و فضیلت‌های ناب اخلاقی بود که با گذر زمان نه تنها کهنه نمی‌شود، که جامعه و نسل‌های آینده برای آرامش خود بدان بشدت نیازمند است. 
دفاع مقدس هشت ساله صحنه تبدیل«آمر» به «عامل» بود! فرایندی کاملاً فرهنگی که گمشده ساختار مدیریت امروز ما در بسیاری از ابعاد است. شهید همت پیشاپیش نیرو‌هایش قرار دارد و انگار قرار است در آخرین درس خود در مدرسه ایثار، عملاً معلم شهادت شود و با سری جدا از پیکر در بحبوحه خیبر، بر سطر سطر کتاب شهادت بوسه زند! و این چنین است که این مرد میدان عمل در قاب تاریخ ماندگار و جاودانه می‌شود! تنها با عامل بودن در صحنه سخت نبرد است که می‌توان هیمنه دشمن را با‌ وجود برخورداری از پشتیبانی بیش از50 کشور جهان فروریخت! آن چنانکه تنها دو کشور عربستان و کویت در مجموع ‌٢٥ تا ‌٥٠ میلیارد دلار را به‌صورت قرض یا وام بلاعوض در اختیار عراق قرار دادند!
 یکی از جلوه‌های جاودانه دفاع مقدس، «عامل» کردن انسان‌ها به جای«آمر» بودن آنها بود! در این گفتمان، «عمل» مقدم بر «اَمر» است و «عامل» صحنه‌گردان مقاومت و ایستادگی در میدان است و آمر در این چهارچوب فاقد قدرت! سردار نامدار اسلام و انسانیت -شهید حاج قاسم سلیمانی- محصول فرهنگ دفاع مقدس است. یک ژنرال برجسته نظامی با تولیدات فرهنگی مؤثر که بدون ساختار رسمی آنچنان دل‌ها را متمایل به حقیقت می‌کند که گاه از عهده نهادهای رسمی فرهنگی نیز ساخته نیست! در این فرهنگ نبود ظاهری افراد، دامنه اثرشان را فزونی می‌دهد و در ضمیر رفتار جامعه به مدل‌های معرفتی و فکری بدل می‌شوند! اینکه پس از گذشت نزدیک به سی سال، بازگشت شهدای مظلوم غواص کربلای چهار موجی از عشق، معنویت و احساس را برمی‌انگیزند، از حقانیت آنان حکایت دارد که با فطرت حق‌طلبی‌ انسان همسو است و به‌عنوان گنجینه‌ای عظیم می‌بایست نصب‌العین نهادهای تبلیغی و فرهنگی قرار گیرد.