شکستن فضای تکراری

یاسر فریادرس
عضو هیأت انتخاب و داوری بخش مستند


برای اولین‌بار و در سی‌ونهمین دوره جشنواره فیلم کوتاه تهران ترکیبی 5 نفره از فعالان حوزه مستند علاوه‌ بر انتخاب، وظیفه داوری آثار را هم بر عهده داشتند. بر همین اساس تعداد اعضای این گروه به 5 نفر رسید تا دقت لازم اعمال شود. از بین 180 فیلمی که به دبیرخانه جشنواره تحویل شد، 14 مستند به لیست نهایی هیأت انتخاب و داوری راه پیدا کرد. در انتخاب آثار اولین معیار برای هیأت انتخاب، تنوع و تعدد ژانر بود تا نظر سلایق مختلف را جلب و به تکثر مخاطب کمک کند. البته این مؤلفه تنها ملاک انتخاب نبود و مستندهایی برگزیده شدند که به لحاظ فرمی شایستگی حضور در جشنواره فیلم کوتاه تهران را داشتند. تلاشمان این بود تا حدودی فضای تکراری را که در برخی از جشنواره‌ها وجود دارد بشکنیم و گوناگونی را برای احترام گذاشتن به سلیقه مخاطب رعایت کنیم. بر این اساس می‌توان وعده داد که 14 مستند به نمایش درآمده در سی‌ونهمین جشنواره فیلم کوتاه تهران، شبیه به هم نیستند. طبیعی است در هر دوره از جشنواره شاهد اعتراض صاحبان آثار جا مانده از لیست هیأت انتخاب باشیم و اتفاقاً موضوع مورد اعتراض این دوره غالباً همین نکته بود که چطور هیأت انتخاب اثری را که برای جشنواره‌های خارجی یا دیگر جشنواره‌های بین‌المللی انتخاب شده کنار گذاشته است؟ ما هر فیلمی را مستقل دیدیم و به‌ هیچ‌وجه این فاکتور را مدنظر نداشتیم که این فیلم ممکن است در جشنواره‌ای حائز رتبه شده باشد. نکته مهم این بود که ما اعضای هیأت داوری و انتخاب چه دریافتی از آثار داریم و اینکه این فیلم‌ها چقدرمستند هستند. ۱۴ فیلم انتخاب شده حاصل تصمیم و درک ما از آثار است و برای انتخاب هر اثر دفاعیه هم داریم. با اطمینان می‌گوییم امسال مخاطبان جشنواره شاهد یکی از با کیفیت‌ترین دوره‌ها در حوزه مستند خواهند بود. مهم‌ترین ویژگی امیدوارکننده مستندهای متقاضی حضور در جشنواره امسال، تنوع آثار بود. در اکثر مواقع فیلم‌ها آنقدر شبیه به هم هستند که دست هیأت انتخاب در گزینش فیلم‌‌های درجه یک با تنوع ژانر بسته است اما در این دوره فیلم‌های درجه یکی در حوزه‌های مختلف دیدیم و دستمان برای انتخاب فیلم‌ها در موضوعات و ژانرهای مختلف باز بود و این یکی از مزیت‌های بزرگ آثار این دوره است؛ اما موضوع نگران‌کننده و آسیب جدی آثار متقاضی حضور در جشنواره همچنان حل شدن در فضای تکرار است؛ معضلی که تعبیر من از آن فیلمسازی شابلونی است؛ فیلمسازانی که به جای اتکا به زاویه نگاه خود و خلاقیت فردی‌شان سراغ الگوبرداری از نمونه‌های موفقی می‌روند که شاید تنها همان الگو و نمونه اولیه درست و بجا است و در آثار تقلیدی آنقدر به تکرار افتاده که نه تنها برای مخاطب جدی مستند بلکه برای مخاطب عام هم قابل تحمل نیست. این اتفاق برای مستندسازهایی که به شکل حرفه‌ای کار می‌کنند زنگ خطری جدی است. به امید اینکه با این تنوع ژانر و جشنواره‌های مختلفی که برگزار می‌شود، تلاش مستندسازان معطوف به این امر مهم باشد که این فضای تکرار را بشکنند.