بازگشت از بریتیش کلمبیا به علم و صنعت

گروه اجتماعی/ امید وحیدی در سال ۱۳۵۹ در تهران به دنیا آمد. سال ۷۷ وارد دانشگاه تهران شد و سال ۱۳۸۷برای تحصیل در مقطع دکتری به کانادا رفت و موفق به فارغ‌التحصیلی در مقطع دکترای رشته مهندسی شیمی و بیولوژی، دانشگاه بریتیش کلمبیا (UBC) شد. سپس از سال ۱۳۹۲ تا کنون در دانشگاه علم و صنعت مشغول به تدریس بوده و از اعضای هیأت علمی این دانشگاه محسوب می‌شود. وی در گفت‌و‌گویی که با روزنامه ایران داشت درباره علت بازگشت خود به ایران و کم و کیف مهاجرت گفت که در ادامه می‌خوانید؛
چه شد که تصمیم گرفتید برای ادامه تحصیل به کانادا مهاجرت کنید؟
من هم تحت تأثیر جوی که به وجود آمده بود برای مهاجرت و تصویر کاریکاتوری که از غرب برایم ساخته شده بود، قرار گرفتم و از آن جهت کانادا را انتخاب کردم که فضای خیلی آرامی دارد.
پس باید پرسید، چه شد که تصمیم به بازگشت گرفتید؟
قبل از رفتن خیلی تصورات رؤیایی و عجیب‌و‌غریبی داشتم که اینها هم از شنیده‌ها و هم از فیلم‌های هالیوودی بود. آن موقع فضای مجازی هم بود ولی خب نه به داغی الان، ولی یکسری شبکه‌ها مانند فیس‌بوک وجود داشت که یکسری تصورات را از غرب برای ما می‌ساخت و بسیار تصورات جالب و رؤیایی بود، بعضی‌هایش واقعی و بعضی‌ها واقعی نبود. وقتی ما زندگی را در غرب تجربه کردیم، با توجه به چیز‌هایی که دیدیم، مطالعاتی که انجام دادیم، فضای بحث و گفت‌و‌گو که بین ما و حتی بعضی از غربی‌ها شکل گرفت و همچنین اتفاقاتی که در صحنه بین‌الملل می‌افتاد، باعث شد که من غرب را به‌عنوان جایی که بخواهم درآن زندگی کنم و از آن خروجی داشته باشم یا فرزندانم در آنجا رشد کنند و سپس زندگی‌ام در آنجا به پایان برسد، ندیدم.
امکان دارد راجع به این تصویر کاریکاتوری از غرب و ایران کمی بیشتر و مصداقی‌تر توضیح بدهید؟
بله، فضای کاریکاتوری از غرب یعنی اینکه اشکالات و ضعف‌های غرب را نبینیم و در ایران هم نقاط مثبت و امیدبخش را نبینیم. در کانادا و سایر کشور‌های غربی موارد زیادی از مشکلات در زندگی اعم از مشکلات عادی روزمره تا مشکلات خیلی کلان وجود دارد، اما این مشکلات برای جوانان ما بدرستی گفته نشده است. به‌عنوان مثال، وقتی که در کانادا حساب بانکی باز کردم و خواستم پول انتقال بدهم، متوجه شدم انتقال کارتی آنجا وجود ندارد و باید پول نقد را بگیرم و به شعبه دیگر بروم و آن را به آن بانک انتقال بدهم! ولی شما وقتی در ایران هستید می‌توانید این کار را از طریق دستگاه‌ ای تی‌ام انجام دهید. فضای شهری ونکوور (شهری که در آن ساکن بودیم) واقعاً خیلی زیباتر و جذاب‌تر از ایران بود، ولی وقتی به مرور زمان آدم در آنجا با این مسائل به‌ ظاهر کوچک برخورد می‌کند، این مسائل آزاردهنده می‌شود که کم هم نبودند. بعضاً ما تصوراتی داریم که مشکلات در غرب خیلی کم است، اما این‌گونه نیست. تصور کنید شما می‌خواهید برای سفر به کشور کانادا ویزا تهیه کنید، آن موقع که سفارت کانادا در ایران بود فکر می‌کنم 3 یا 4 ماه طول کشید تا مراحل گرفتن ویزا را طی کنیم. الان کسی که می‌خواهد ویزا بگیرد اولاً زمان زیادی را باید در صف سفارت بماند و درخواست بدهد، ثانیاً ممکن است چند بار کنسل کنند و آن را به تاریخ دیگری انتقال دهند! این مشکلاتی است که وجود دارند اما چون ما مسیر رفتن به خارج را یک مسیر سخت تلقی می‌کنیم، الزامات آن را می‌پذیریم و مقصر آن را ناکارآمدی حکومت کانادا تلقی نمی‌کنیم. یا به طور مثال وقتی در ایران به دکتر می‌رویم همه چند دقیقه‌ای را منتظر می‌مانیم تا نوبت‌مان شود، ولی در شهر ونکوور وقتی بیماری پیش می‌آمد حدود ۳ تا ۴ ساعت باید منتظر می‌ماندیم تا فقط پزشک بیاید و ما را ببیند. یا به‌عنوان مثال مشاهده صحنه‌های فقر و اعتیاد در خیابان‌های کانادا و امریکا بدتر است، البته شهر ونکوور نسبتاً شهر خوبی است ولی در امریکا واقعاً شرایط بغرنج‌تر است، اما صدای این موارد بغرنج و ناکارآمدی غرب در رسانه‌ها خیلی بلند نمی‌شود و مشکلاتی که در ایران وجود دارد بسیار برجسته می‌شود تا بتوانند فضای ناامیدی ایجاد کنند.
از این موارد در زندگی روزمره که بگذریم، علت بازگشت شما به ایران دقیقاً چه مواردی بوده است؟
من از زمانی که به کانادا رفتم برای ماندن تصمیم جدی داشتم، شاید بعضاً مقطعی تصمیم می‌گرفتم بروم و باز برگردم، اما به گزینه برنگشتن به‌صورت جدی فکر می‌کردم که برنگردم و زمان زیادی برای ماندنم در آنجا تأکید داشتم، البته که شرایط نیز مهم بود اما به طور کلی تصمیم جدی‌ام این بود که به ایران بازنگردم و به این گزینه به‌صورت جدی فکر می‌کردم. شناخت من نسبت به کانادا به‌صورت تدریجی بیشتر شد و رفته‌رفته شکل جدید‌تری به خودش گرفت زیرا از یک فضای ناامیدی در دوران دانشجویی و در دوران کاری که در ایران وجود داشت به کانادا رفتم و توانستم در آنجا با چشم بازتر تصمیم بگیرم و همچنین تضاد فرهنگی که آنجا وجود داشت در نهایت مهم‌ترین عاملی بود که نخواهم آنجا بمانم، در آن برهه‌ای که من در آنجا بودم در کشور‌های منطقه بشدت جنگ و درگیری بود و حملات تروریستی زیادی در عراق و افغانستان اتفاق می‌افتاد، من نیز رسانه‌ها را زیاد دنبال می‌کردم و زیاد با آنها درگیر بودم، طوری که به‌صورت روزانه حداقل تیترها را چک می‌کردم. نمی‌توانستم این فضا را تحمل کنم و نمی‌توانستم با این موضوع کنار بیایم که تحقیقات را به دولتی بدهم که بخواهد با دولت امریکا در جنگ‌افروزی همکاری داشته باشد. در آنجا واقعاً تضاد‌های فرهنگی زیادی وجود داشت. مثلاً فرض کنید درباره روابط دختر و پسر برای تربیت فرزندانم باید می‌پذیرفتم در آنجا تقریباً دختر و پسر از کودکی با هم هستند تا زمانی که به دبیرستان می‌رسند و از این بحث بد‌تر فضایی است که در غرب در مسائلی مثل همجنسگرایی وجود دارد که خیلی آنجا داغ بود و برای آنها یک مسأله کاملاً روتین است و حتی ترویج داده‌اند. اینها مشکلات کمی نبودند. در آنجا خیلی طبیعی است که مثلاً یک کودک دو تا پدر یا دو تا مادر داشته باشد. من نمی‌توانستم چنین فضایی را تحمل کنم، این مسأله اصلاً ربطی به مذهب هم ندارد.
مثلاً گاهی حکومت‌های غربی فرزند یک پدر یا مادر را به دلایل واهی از آنها جدا می‌کنند بالاخره پدر و مادر باید تسلطی روی بچه داشته باشند، زیرا هیچ کس به اندازه پدر و مادر دلش برای فرزندش نمی‌سوزد. چون پدر و مادر بهتر درک می‌کنند که در آینده چه مواردی پیش پای فرزندشان است، ولی پلیس یا یک غریبه چه می‌داند چه مسائلی در یک خانواده در حال رخ دادن است و من نمی‌توانستم چنین چیزی را تحمل کنم، اصلاً ربطی به مذهب ندارد. یک آدم معمولی هم نمی‌تواند این قضیه را تحمل کند که هر کسی بخواهد در زندگی خصوصی‌اش دخالت کند و این مباحثی بود که موجب شد رفته‌رفته تصمیم به بازگشت به ایران بگیرم.
آینده ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اتفاقات مثبت زیادی در سال‌های اخیر در بخش‌های مختلف علم و فناوری، دانش‌بنیان و طرح‌های بنیاد ملی نخبگان افتاده که خیلی امیدوار‌کننده است و خیلی آینده کشور را روشن‌تر می‌کند. به نظرم کسی که بخواهد کار کند  می‌تواند در همین فضاهای جدید علم و فناوری کشور کار کند و به نتایج خوبی هم برسد. در واقع آینده ایران را خیلی رو به جلو ارزیابی می‌کنم.