مانع‌تراشی بر سر راه زن ایرانی

شیما علی‌آبادی
دانشجوی دکترای مطالعات زنان


​​​​​​​دیگرانی که خود را مشفق نسبت به حقوق زنان می‌دانند، حتی اگر زن ایرانی را در مسیر توسعه هم بخواهند، با تصمیم نابخردانه درخواست اخراج ایران از کمیسیون مقام زن، مسیر هم‌افزایی و مشارکت بین‌المللی را از زنان ایرانی سلب می‌کنند و این خود، تناقضی جدی و بی‌پاسخ است که برای نسل‌ها در ذهن میلیون‌ها زن ایرانی بی‌پاسخ خواهد ماند.
کمیسیون مقام زن (CSW)، به‌عنوان زیرمجموعه شورای اجتماعی اقتصادی سازمان ملل متحد (ECOSOC)، در سال 1946 تأسیس شد تا خلأ حضور فعال زنان در تصمیم‌سازی سازمان ملل را پر کرده و همچنین توان‌افزایی زنان در کشورهای مختلف را پیگیری کند. این کمیسیون به‌عنوان قدیمی‌ترین سازکار حقوق بشری همچنان نقش کلیدی در سیاستگذاری حوزه زنان را به عهده دارد و فعالیت‌های اجرایی نهاد زنان ملل متحد (UN WOMEN) و آژانس‌های تخصصی که در همکاری نزدیک با آن کار می‌کنند، همه و همه حول سیاست‌های اتخاذی این کمیسیون معنا می‌یابند.
کمیسیون مقام زن بدین‌ترتیب با مأموریت اعلامی ارتقای برابری و توسعه، در تمام موضوع‌های مرتبط یا به عبارتی تمام اهداف توسعه پایدار از جمله مشارکت سیاسی زنان در مناصب تصمیم‌ساز، اشتغال، آموزش و محیط زیست ورود دارد. کمیسیون ضمن هنجارسازی، در صورت نقض صریح حقوق زنان، اقدام فوری انجام می‌دهد. همچنین، منشأ اثرات بلندمدت است که بهترین نمونه آن، تلاش برای پایان ‌دادن به خشونت علیه زنان است که منجر به تصویب اعلامیه محو خشونت علیه زنان در مجمع عمومی سازمان ملل شد.
هرچند به لحاظ گفتمانی کمیسیون مقام زن مانند دیگر نهادهای سازمان مللی خالی از چالش نیست اما نتایج توافقی که سالانه مصوب می‌شود عموماً اجماعی و با درج نظرات کشورهای به اصطلاح در حال توسعه و همچنین تا حدی پذیرای تفاوت‌های گفتمانی است. علاوه بر این، در عضویت آن برخلاف نهادهای بسیار متعصبی چون شورای حقوق بشر، فضای مشارکت تاکنون برای کشورهای مختلف نسبتاً باز بوده است. 45 عضو این نهاد بین‌المللی برای دوره 4 ساله و با رأی اعضای اکوسوک به شکلی دموکراتیک انتخاب می‌شوند. جمهوری اسلامی ایران آوریل 2021، برای سومین‌بار، به اتفاق آرا -43 رأی از 54 رأی- به‌عنوان عضو کمیسیون مقام زن انتخاب شد و این دستاورد ارزشمند با تلاش‌های دستگاه دیپلماسی کشورمان مورد تصویب قرار گرفت.
عضویت ایران در این کمیسیون تا سال 2026 یک فرصت قابل توجه است. در اجلاس جهانی مقام زن که سالانه در نیویورک برگزار می‌شود و همچنین نشست‌های دوره‌ای از این‌دست، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند الگوی خوبی را از زن مسلمان ارائه داده و مسائل و چالش‌های حقوق زنان را با کشورهای مختلف به بحث و بررسی گذارد. ایران همچنین با حق رأی، ارائه نقطه‌نظرات در مفهوم‌سازی بین‌المللی و ارائه راهبردهایی برای ارتقای وضعیت و حقوق زنان می‌تواند مؤثر واقع شود.
این در حالی است که در روزهای اخیر و پس از هجمه رسانه‌ای و بروز هرج‌ومرج اجتماعی، مدعیان حقوق بشر اعم از برخی کشورها و نهادهای مدنی اپوزیسیون، تحرکاتی مبنی بر اخراج ایران از این کمیسیون نشان داده‌اند. در این راستا لازم است چند نکته فنی و حقوقی تبیین شود: اول آنکه، عضویت ایران بر مبنایی قانونی و مبتنی بر حقوق بین‌الملل و با رأی بالای اعضای اکوسوک صورت گرفته و تاکنون نیز توانسته همکاری خوبی با این نهاد بین‌المللی در عرصه زنان داشته باشد. دوم، کشورهایی فرصت عضویت در این کمیسیون را می‌یابند که عموماً سطح قابل قبولی از حیث رکوردهای توسعه به‌عنوان نمونه در آموزش، بهداشت، مشارکت اجتماعی و اقتصادی و... دارند و ایران از این نظر برای رأی‌دهندگان شرایط مقبولی داشته است. علاوه بر فرایند دموکراتیکی که با این تصمیم ناگهانی زیر سؤال می‌رود، نباید فراموش کرد که در قطعنامه تأسیسی کمیسیون مقام زن و آیین کار اکوسوک، هیچ بند تصریحی در خصوص تعلیق عضویت یا اخراج اعضا وجود ندارد و ایجاد رویه‌های جدید برای اعمال زور و با انگیزه صرفاً سیاسی می‌تواند کمیسیون مقام زن را برای همیشه در مسیری سیاست‌زده و معیوب درگیر کند. به علاوه، دیگرانی که خود را نسبت به حقوق زنان مشفق می‌دانند، حتی اگر زن ایرانی را در مسیر توسعه هم بخواهند، با این تصمیم نابخردانه مسیر هم‌افزایی و مشارکت بین‌المللی را از زنان ایرانی سلب می‌کنند و این خود، تناقضی جدی و بی‌پاسخ است که برای نسل‌ها در ذهن میلیون‌ها زن ایرانی بی‌پاسخ خواهد ماند.
به هر حال، چنانچه این امر بی‌سابقه صورت پذیرد، باید دوباره به تاریخ 76 ساله کمیسیون مقام زن نگریست و بررسی کرد جهانی که شاهد صحنه‌های فقر و سوءتغذیه در یمن، جنگ‌های بسیار، بمباران شیمیایی در هیروشیما و ناکازاکی، زنان و کودکان آواره سوری، آوارگان فلسطینی، مهاجران بی‌پناه مکزیکی و... بوده است، جهانی که شاهد فرار دختربچه‌های سراپا برهنه ویتنامی از بمباران وحشیانه امریکا و کشتار می لای است، چه تعداد اخراج یا تعلیق عضویت به آنها بدهکار است؟!