زنگ خطر فراموشی برای نغمه‌های اصیل بومی

نداسیجانی – روزنامه‌نگار: پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود. این جشنواره از روز شنبه 23 آبان ماه در شهر گرگان آغاز شده و تا به امروز (پنجشنبه 26 آبان ماه) 16 اجرا با حضور هنرمندان و گروه‌های موسیقی مناطق مختلف ایران به روی صحنه برده است. استادان و هنرمندانی از مازندران، کردستان، کرمان، خراسان شمالی، کرمانشاه، گلستان، خوزستان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، تالش و... به روی صحنه رفتند. امروز عصر نیز از ساعت 17:30 قرار است هنرمندانی همچون حسین درویش از بلوچستان و ابراهیم سلم‌آبادی از جنوب خراسان و در بخش موسیقی بین‌الملل نیز طالب تیموراف از کشور ازبکستان در تالار فخرالدین اسعد گرگانی به روی صحنه بروند. امشب همچنین مراسم اختتامیه پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران با حضور محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود.
نکته قابل توجه درخصوص این جشنواره این است که با توجه به شرایط حاکم بر جامعه و نگرانی‌ها و ناآرامی‌های موجود، جشنواره موسیقی نواحی در شهر گرگان از استقبال خوبی برخوردار بوده و مخاطبان و علاقه‌مندان قابل توجهی میهمان برنامه‌های این جشنواره بودند. خانم مقدم از شرکت‌کنندگان این برنامه در این‌باره بیان کرد: «بسیار خوشحالیم که استان ما میزبان این جشنواره بزرگ شده است و فرصتی به‌وجود آمد تا دخترانم که اهل موسیقی سنتی هستند و نوازنده دف و سنتورند در این جشنواره شرکت کنند و آشنایی بیشتری نسبت به موسیقی اقوام پیدا کنند. خواهش ما از مسئولان فرهنگی استان این است که جشنواره‌های متعددی در این زمینه در استان برگزار شود تا نسل جوان فرهنگ و هنر خود را بهتر بشناسند.»
 رحمان احمدی از شرکت‌کنندگان پروپاقرص جشنواره است و از روز اول با علاقه در این جشنواره شرکت کرده است. او نیز دراین‌باره گفت: «برگزاری چنین جشنواره‌هایی در روحیه مردم بسیار تأثیرگذار است بخصوص در شهرستان‌ها که کمتر کنسرت‌های موسیقی برگزار می‌شود و البته این مدت که فضای شهرها به سکوت نشسته و دلگیر است، با برگزاری این جشنواره حال ما بهتر شده است.»نکته قابل توجه در جشنواره این دوره حضور گروه‌ها، هنرمندان و استادانی است که تا به امروز فرصت و اقبال کمتری برای شرکت در این برنامه داشتند یا هیچ گاه از آنها دعوت نشده است.
زنده نگاه داشتن فرهنگ و هنر اصیل ایران
استاد علی‌اکبر اصلانی کتولی یکی از همین استادان است. او متولد سال 1333 در روستای علی‌آباد کتول است و در خانواده‌ای اهل هنر و علاقه‌مند به موسیقی متولد شده و رشد و پرورش یافته است و همین امر سبب شد از دوران کودکی شوق آموختن این هنر را داشته باشد و امروز از هنرمندان برجسته آواز کتولی این منطقه است و نزدیک به 60 سال در این عرصه فعالیت دارد. او در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهار داشت: «خانواده در انتخاب مسیر هنری‌ام بسیار تأثیرگذار بوده و این هنر میراثی است که از پدران‌مان به‌صورت سینه به سینه منتقل شده و ما نیز ادامه‌دهنده این هنرهستیم اما بنا به دلایلی مدت زمانی آن را کنار گذاشتم البته هیچ گاه موسیقی را منبع درآمد قرار ندادم و آن را راهی برای کسب درآمد نمی‌دانم. من به موسیقی علاقه‌مندم و همیشه نگاه هنری به آن داشته‌ام و از اینکه این مسیر را دنبال می‌کنم لذت می‌برم اما مدتی مجبور شدم آن را کنار بگذارم. سال‌ها قبل یک روحانی که در همسایگی ما زندگی می‌کرد از من و تعدادی از دوستان هم‌محلی‌ام دعوت کرد تا با احکام دینی آشنا شویم. آن دوران هم نی می‌نواختم و هم می‌خواندم اما هر دو را کنار گذاشتم تا آنکه چند سال بعد از این اتفاق، با یکی از همکاران و دوستان قدیمی‌ام به اسم علی‌اکبر کتول که بسیار در حوزه موسیقی نواحی خبره است ارتباط گرفتم و مجدداً این مسیر را دنبال کردم و تا به امروز که نزدیک به 70سال سن دارم تلاش کردم این موسیقی ارزشمند را که میراث گذشتگان و بیانگر فرهنگ و هنر اصیل کشورمان است حفظ کنم.»
این هنرمند پیشکسوت به پیشنهاد ارشاد استان گلستان در جشنواره پانزدهم موسیقی نواحی حضور پیدا کرده و دراین باره بیان کرد: «مدتی کسالت داشتم و تحت عمل جراحی قرار گرفتم. در دوران بیماری، آقای رعیت مدیر کل ارشاد استان به عیادتم آمد و لطف ایشان برای من بسیار ارزشمند بود و من نیز با وجود کسالت و بیماری به احترام ایشان در جشنواره حضور پیدا کردم.»استاد علی‌اکبر اصلانی، در این جشنواره، موسیقی کتولی را به روی صحنه برد که به گفته او شامل مقام‌های هرایی، ریز مقام و... است و دراین باره گفت: «بسیاری از مقام‌های قدیمی و اصیل این موسیقی فراموش شده و از بعد از انقلاب اسلامی بار دیگر این مقام‌های موسیقی احیا شد.»
او در ادامه افزود: «چندان در جشنواره‌ها شرکت نمی‌کنم اما برگزاری چنین برنامه‌هایی در معرفی موسیقی اقوام ایران بسیار تأثیر‌گذار است و مردم را به این هنر علاقه‌مند و آنها را با این موسیقی آشنا می‌کند و موجب زنده ماندن فرهنگ و هنر سرزمین‌مان است. البته موسیقی اقوام استان گلستان نیاز به حمایت بیشتری دارد و خواهش ما از مسئولان این است که نگاه قابل توجهی به این هنر داشته باشند تا جوانان هم در مسیر درست آن قرار بگیرند. اگر مسئولان، این موسیقی‌ها را حمایت کنند برای آیندگان حفظ خواهد شد.»
هنر بخشی‌گری در حال فراموشی است
حسین ولی‌نژاد از استادان بزرگ نوازندگی دوتار و از مهم‌ترین راویان فرهنگ موسیقایی شرق ایران-خراسان است.استاد حسین ولی‌نژاد را به‌عنوان حسین‌بخشی می‌شناسند. اهل خراسان شمالی و شهرستان شیروان است. به گفته خودش این موسیقی نسل به نسل و سینه به سینه به او منتقل شده تا به امروز که نسل سیزدهم و میراث‌دار موسیقی منطقه خود است. در واقع می‌توان گفت آخرین راوی موسیقی بخشی در ایران محسوب می‌شود.او در گفت‌و‌گو با «ایران» در معرفی موسیقی بخشی اینگونه گفت: «موسیقی خراسان یک موسیقی عرفانی است و باید بدرستی از آن بهره برد. ساز این منطقه دوتار است و باید بیشتر به آن بها داده شود. این ساز شامل 12 پرده است و هر کدام از این پرده‌ها دارای 120 مقام بوده و این مقام‌ها و آهنگ‌ها که عرفانی و حماسی است، به سه زبان ترکی، فارسی و کرمانجی روایت می‌شود. اما درباره بخشی‌ها باید بگویم، بخشی‌ها در خراسان شمالی زندگی می‌کنند بویژه منطقه شیروان. آنها باید به سه زبان که به آن اشاره شد مسلط بوده و داستان‌سرا و روایت‌گو باشند. بخشی‌گری خصلتی هنری است که مردم بر آن هنرمند برمی‌گزینند و این هنر را هدیه خداوند می‌دانند.»
 او در ادامه افزود: «در گذشته تعداد هنرمندان و نوازندگان موسیقی بسیار انگشت‌شمار بود اما امروزه تقریباً در هر خانه‌ای یک نوازنده زندگی می‌کند و بسیار خوشحالیم که این هنر گسترش پیدا کرده است. من 25 کتاب که هر کدام هزار صفحه دارد، از بر هستم اما امروزه دیگر کسی روایتگری و داستان‌سرایی ندارد و از هنر بخشی‌گری تنها نوازندگی دوتارش باقی مانده است و جای تأسف دارد که باید بگویم هنر بخشی‌گری در حال فراموشی است. مسئولان باید از هنرمندان بخشی، حمایت بیشتری داشته باشند و به غیر از جشنواره‌ها، برای دانشجویان هم اجرا داشته باشند و برای آنها روایت‌گویی کنند تا با این هنر آشنایی بیشتری پیدا کنند.»استاد حسین ولی‌نژاد در 5 دوره این جشنواره شرکت داشته و به گفته خودش بیش از 2هزار جشنواره در ایران و خارج از ایران شرکت داشته است و سال گذشته در ازبکستان در جشنواره همایش بخشی‌ها موفق به دریافت 4 تندیس در این جشنواره شده است.او درباره جشنواره موسیقی نواحی ایران گفت: «باعث افتخار ما است که در این جشنواره شرکت کرده‌ایم و در کنار دیگر هنرمندان موسیقی اقوام ایران به معرفی این موسیقی‌های ارزشمند می‌پردازیم و این اتفاق در اشاعه و گسترده شدن فرهنگ و هنر و بویژه موسیقی بسیار اثر‌گذار است. این جشنواره‌ها در معرفی فرهنگ و هنر اصیل سرزمین‌مان بسیار تأثیر‌گذار بوده و زمینه‌ای را فراهم می‌کند که جوان‌ها با این هنرها آشنا شوند. من چندین بار داور جشنواره موسیقی ملی جوان بوده‌ام و بارها تأکید داشته‌ام اصالت بخشی‌گری دوتار است. وقتی بخشی نباشد دوتار معنا ندارد و متأسفانه امروز تعدادی انگشت‌شمار داستان‌سرا شده‌اند.»