نفرت‌پراکنی آنلاین، آزادی بیان نیست

زهرا صالحی‌نیا
نویسنده
online hate یا نفرت‌پراکنی آنلاین هر پست و یا مطلبی است که در اینترنت درباره ویژگی‌هایی از شخص و یا گروهی منتشر می‌شود که فرد نمی‌تواند تغییری در آنها ایجاد کند مانند رنگ و‌نژاد و ملیت و این رفتار در دسته آزار و اذیت سایبری قرار می‌گیرد. با گسترش اینترنت و استفاده از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های مجازی مسأله مواجهه با نفرت‌پراکنی آنلاین تبدیل به تجربه همه‌گیر شده، نوجوانان و جوانان به علت استفاده بیشتر و درگیری در جامعه دوستان حقیقی و مجازی بیش از هر گروه دیگری با این مسأله دست به گریبان هستند. تأثیر چنین رفتارهایی در افراد در دهه اخیر گاهی منجر به فروپاشی روحی و حتی خودکشی شده که این مسأله در بین نوجوانان و جوانان به علت شرایط خاص روحیشان بیشتر دیده می‌شود. شناختن و راه‌های مقابل با این معضل از مهارت‌های مورد نیاز حال حاضر است.


به بهانه آزادی بیان
بسیاری از افراد و یا گروه‌هایی که عامل نفرت‌پراکنی آنلاین هستند و یا در مقابل چنین رفتاری سکوت می‌کنند توجیه‌شان این است که مقابله با چنین رفتاری در واقع مقابله با آزادی بیان است و این حق آزادی فرد و یا گروهی است که نظر خود را آزادانه درباره تمام مسائل بیان کند، اما تفاوت کجاست؟
مرز میان این دو مفهوم بسیار باریک است و تفاوت میان آزادی بیان و سخنان نفرت‌پراکنی که وارد حوزه غیرقانونی می‌شود در تعریف قانونی کشورهای مختلف نیز متفاوت است.
یکی از راه‌های تشخیص این تفاوت گفت‌و‌گو با افراد نفرت پراکن و یا درباره نفرت‌پراکنی است، چرا که افرادی که دست به این کار می‌زنند اکثراً از توضیح کار خود حذر می‌کنند و از گفت‌و‌گو فراری هستند و به‌طور کلی وقتی افرادی با این عمل با شخص حقیقی و یا فردی که می‌خواهد درباره علت کارشان سؤال بپرسد مواجه می‌شوند عقب‌نشینی می‌کنند. چرا که خود محیط مجازی و نداشتن حضور حقیقی و یا شکل نگرفتن یک گفت‌و‌گوی دوطرفه از عوامل بروز و بیشتر شدن نفر پراکنی آنلاین است. به نظر می‌آید که مجازی بودن افراد را در ابرازهای نفرت‌پراکن جسورتر می‌کند.
گفت‌و‌گوی آرام و مسالمت‌آمیز با نوجوان و یا جوانی که یک پست و یا کامنت نفرت انگیز نوشته می‌تواند مسیر جدیدی حتی برای خود او هم باز کند؛ درک تأثیر کاری که انجام می‌دهد و عمق آسیبی که می‌زند او را از نتیجه عملش آگاه می‌کند. در بسیاری از موارد نوجوان و جوان رفتار خود را در قالب یک شوخی توجیه می‌کنند اما خراشی را که به روح فرد و یا گروه مورد نظر خود وارد می‌کنند نمی‌دانند. البته این گفت‌و‌گو بهتر است با فردی بی‌طرف و مسلط بر احساسات خود انجام شود در غیر اینصورت گفت‌و‌گوی مطلوبی نخواهد بود.
یکی دیگر از تفاوت‌ها، پذیرش مسئولیت است. شخصی که نفرت پراکنی می‌کند مسئولیت آنچه گفته و یا ادعا کرده را به عهده نمی‌گیرد و وقتی شرایط بررسی ادعایی که داشته جدی می‌شود فرد متهم در بسیاری از موارد از پذیرش مسئولیت حرف خود شانه خالی می‌کند در حالی که شخصی که به آزادی بیان به صورت حقیقی باور دارد به علت باوری که برای ابراز و بیان آزادانه قائل است تلاش می‌کند بدون سند و مدرک و جست‌و‌جو و بی‌پایه و اساس ادعایی را مطرح نکند و همین باعث می‌شود که مسئولیت گفته خود را بپذیرد و در صورت پرسش، پاسخ و یا توضیحی ارائه دهد.
بیشتر پست و کامنت‌های نفرت پراکن حاصل اکانت‌های ناشناسی هستند که هویت خود را آشکار نمی‌کنند. در واقع پذیرش مسئولیت در اینجا نیز بروز دارد چرا که فرد از رفتار و آنچه بیان می‌کند به صورت کامل مطمئن نیست و یا حتی به اشتباه بودن مسیر خود آگاه است و نمی‌خواهد شخصیت حقیقی خود را در این مسأله وارد کند و به بهانه آزادی بیان و ترس از مواجهه با تبعات حرفش در اکانت‌های ناشناس حرف خود را بیان می‌کند.
آزادی عقیده و بیان در واقع سنگ بنای حقوق بشر و ارکان جوامع آزاد و دموکراتیک است. آزادی بیان از عوامل دفاع از سایر حقوق آزادی مانند اجتماعات مسالمت آمیز، مشارکت در امور عمومی نیز حمایت می‌کند. قابل پذیرش است که رسانه‌های دیجیتال، ازجمله رسانه‌های اجتماعی، حق جست‌و‌جو، دریافت و انتشار اطلاعات و ایده‌ها را تقویت کرده‌اند اما نیاز جدی در این زمینه وجود دارد که تلاش‌هایی برای ایجاد و اجرای قوانینی درباره مقابله با نفرت‌پراکنی آنلاین و جلوگیری از جایگزینی آن به عنوان آزادی بیان انجام شود. قوانین و تمهیدات نیز لزوماً مدیریت خود فضای مجازی نیست بلکه آموزش افراد اولین و مهم‌ترین قدم این مسیر است.