اتلاف سالانه ۲۵ میلیون تن محصول کشاورزی

گروه اقتصادی / بخش کشاورزی به رغم آنکه در تأمین امنیت غذایی پیشران و تأثیرگذار است اما همچنان با چالش‌های جدی از جمله هدررفت محصولات کشاورزی روبه‌روست. هدر رفت محصولات کشاورزی در کشور تنها در حوزه صنایع تبدیلی نیست بلکه ضایعات محصول از زمان کاشت تا برداشت و مصرف محصول نیز وجود دارد. ضایعات محصولات کشاورزی تنها محدود به عرصه تولید نیست و سالانه بخش قابل توجهی غذا و محصولات کشاورزی در بخش مصرف هدر می‌رود. همه ساله مقدار قابل توجهی برنج در عملیات کاشت و برداشت و همچنین در بخش مصرف همچون رستوران‌ها و خانوارها دور ریز می‌شوند که منجر به آلودگی در محیط زیست نیز می‌گردند.
علاوه بر دور ریز برنج، در زمان کاشت گندم تا تبدیل شدن به نان خشک، بخش عمده ضایعات این محصول در سفره خانوارها شکل می‌گیرد که نیاز به مدیریت مصرف دارد و این فرایند تنها مربوط به حوزه کشاورزی نیست. بنابر آمار ضایعات حوزه آرد و نان حدود ۳۰ درصد است که با واقعی شدن قیمت آرد، هدر رفت در این بخش کاهش یافته است. در کشور سالانه حدود ۱۳۵ میلیون تن محصولات کشاورزی در کشور تولید می‌شود که ۲۵ میلیون تن در طول زنجیره تأمین تلف می‌شود؛ در حالی که با این میزان هدررفت می‌توان بیش از ۱۶ میلیون نفر را تغذیه کرد.عوامل متعددی همچون نبود برنامه مدون الگوی کشت، کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی، پایین بودن ضریب مکانیزاسیون و بی‌توجهی به فناوری و دانش روز دنیا از دلایل عمده هدر رفت محصول قلمداد می‌گردد.
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) بارها اعلام کرده است که هر شهروند ایرانی بالغ بر 134 کیلوکالری در روز از محصولات غذایی را هدر می‌دهد که با میزان هدر رفت این مواد در ایران امکان سیر کردن جمعیت یک کشور 16 میلیون نفری وجود دارد. برای درک بیشتر اهمیت این هدر رفت می‌توان به این نکته اشاره کرد که از 90 میلیارد مترمکعب مصرف سالانه آب 80 میلیارد مترمکعب سهم صنعت کشاورزی است که 9 میلیارد متر مکعب آب برای تولید محصولات کشاورزی هدر می‌رود.
ناوگان حمل و نقل؛ اثرگذار در کاهش ضایعات
نوسازی ماشین‌آلات کشاورزی و ناوگان حمل و نقل یکی از مهمترین مؤلفه‌هایی است که می‌تواند به میزان چشمگیری رقم ضایعات محصولات کشاورزی را کاهش دهد. در زمان حمل‌ونقل باید از تجهیزات و ماشین‌های مخصوص حمل محصول استفاده شود تا در زمان حمل‌ونقل کمباینی کمترین ریزش محصول را داشته باشند. متأسفانه بارها شاهد بوده‌ایم در جاده‌هایی که محصولاتی همچون گندم حمل می‌شوند، به علت عدم استاندارد بودن دستگاه حمل ریزش داشته‌اند.
علاوه بر ضرورت استاندارد بودن ماشین‌های حمل، محصولات سبزی و صیفی با ماشین‌های فاقد سردخانه در فصل تابستان به سرعت به ضایعات تبدیل می‌شوند. بنابراین برای کاهش حجم ضایعات محصولات کشاورزی انتظار می‌رود حمل و نقل محصولات کشاورزی با ماشین‌های مجهز و سردخانه‌دار انجام شود.
محمد سلیمی کارشناس کشاورزی در گفت‌و‌گو با «ایران» با بیان اینکه ایجاد ضایعات کشاورزی در محصولات مختلف دلایل متعددی دارد، گفت: «کاهش هدررفت در بخش غلات مانند ذرت، جو و گندم از طریق سیلوسازی امکانپذیر است زیرا با ساخت سیلوهای استاندارد و مدرن امکان کنترل رطوبت و دما برای حفظ محصول بالا می‌رود. محصول باید در انبار استاندارد نگهداری شود که دما و رطوبت تنظیم شده باشد و از فاسد شدن محصول جلوگیری شود. ساخت سیلوهای مدرن علم محسوب می‌شود که باید توسط متخصصین انجام بگیرد.»
وی اضافه کرد: «در بخش میوه، سبزی و صیفی‌جات نوع عرضه و تقاضا منجر به هدررفت محصول می‌شود. به عنوان مثال برای گوجه فرنگی فاصله دور مکانی از برداشت تا عرضه، محصول را به ضایعات تبدیل می‌کند درحالی که چنین کالاهایی باید به سرعت به دست مصرف‌کننده برسند.»
این کارشناس کشاورزی، حمل و نقل از طریق ماشین‌آلات یخچال‌دار و مدرن را یکی از ارکان مهم در جلوگیری از هدررفت سبزی و میوه عنوان کرد و افزود: «تولید سبزی و صیفی نیازمند نزدیکی مزارع یا گلخانه‌ها با شهرهای عرضه شونده است. این در شرایطی است که هنوز گوجه فرنگی که در جنوب کشور کاشته می‌شود برای مصرف به استان آذربایجان شرقی یا مشهد ارسال می‌گردد. باید برای جلوگیری از افزایش هدر رفتن محصولات کشاورزی و غذایی گلخانه یا مزارع ایجاد شوند تا هزینه‌های حمل بالا هم منجر به افزایش قیمت محصول نشود.»
سلیمی بسته‌بندی‌های استاندارد را یکی دیگر از راهکارهای کاهش ایجاد ضایعات محصول دانست و گفت: «هنوز تولیدکنندگان برای ارسال گوجه فرنگی آن را در جعبه و با فشار زیاد روی یکدیگر قرار می‌دهند که همین مسأله می‌تواند به خراب شدن محصول منجر گردد درحالی‌که می‌توان با استفاده از بسته بندی‌های مناسب و استاندارد جلوی این چالش را گرفت.»
وی با بیان اینکه تولیدات بخش کشاورزی نه تنها به سمت تجاری‌سازی و اقتصادی شدن حرکت نکرده بلکه در حوزه‌های سنتی و معیشتی درجا می‌زند، افزود: «به روز نشدن ادوات در بخش کشاورزی، نحوه توزیع و حمل‌و‌نقل، نوع بسته‌بندی، فقدان صنایع تبدیلی مناسب در کشور و مشکل مازاد محصول و عدم امکان صادرات گسترده میوه به سایر کشورها از دیگر دلایل بالا بودن میزان ضایعات محصولات کشاورزی است.» سلیمی در پایان سخنانش تصریح کرد: «با توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی از هدررفت محصولات مرغوب جلوگیری می‌شود که در نهایت با تبدیل محصولات سریع‌الفساد به ماندگار قابلیت صادرات و جذب بازار داخل وجود دارد.»