کنشگری در زمانه انفعال

فرهنگی/ سیمای دانشجو در سینمای ایران عموماً در سینمای اعتراضی تصویر شده است. به‌دنبال تغییرات سیاسی و فرهنگی در سطح جامعه، بخش زیادی از این دغدغه‌ها در قالب مطالبات دانشجویی در فیلم‌ها مطرح شده‌اند؛ «متولد ماه مهر»، «اعتراض»، «نیمه‌پنهان» و... از جمله این فیلم‌ها است. در بخش دیگر این آثار تصویر غالبی از فضای دانشگاه دیده نمی‌شود و بلکه دانشجو بودن کاراکتر برای فهم شخصیت و در خدمت روایت داستان است.
 «دو زن»
 از جمله آثاری که تأثیر دانشجو بودن کاراکتر فیلم به مفاهیم داستان کمک کرده «دو زن» تهمینه میلانی است. نیکی کریمی در نقش فرشته، دانشجویی که در هیاهوی انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه و ازدواج با شوهری مستبد، از تحصیل بازمانده، در دسته زنان ستیزنده سینمای ایران قرار می‌گیرد که در پی ایجاد تغییر و رسیدن به حقوق خود هستند. «دو زن» از موفق‌ترین فیلم‌های تهمینه میلانی است که سیمرغ بهترین فیلمنامه را برای او به ارمغان آورد و دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول زن را از آن نیکی کریمی کرد.
 «پری»
در بخش قابل توجهی از‌کارنامه بازیگری نیکی کریمی، حضور در نقش دانشجو دیده می‌شود. او علاوه بر «دو زن» در «نیمه ‌پنهان» تهمینه میلانی و «دختران انتظار» رحمان رضایی در نقش دانشجو ظاهر شده است. «پری» دوازدهمین فیلم بلند سینمایی داریوش مهرجویی یکی از ماندگارترین نقش‌آفرینی‌های نیکی کریمی در همین دسته است. فضای این فیلم هم اگر چه ارتباط چندانی به فضای دانشگاه ندارد اما دانشجو بودن شخصیت به شناخت و درک بهتر آن کمک می‌کند. دغدغه‌های فلسفی و عرفانی مهرجویی در شخصیت پری تبلور دارد؛ دانشجوی جست‌وگوی که با خواندن کتاب سبز کوچکی درباره سلوک عارف گمنامی در قرن پنجم، دچار تحولات فکری و خواهان مراتب معنوی بالاتر می‌شود.
 «متولد ماه مهر»
 سال 78 در ایامی که جامعه در تب و تـاب سیـاست بـــود و جــریـــان جــــنبـش‌هــــای دانشـــجویـی در کانون توجه قرار داشت، احمدرضا درویش انتقادی‌ترین فیلمش را در دانشکده علوم اجتماعی علامه طباطبایی ساخت. بخش زیادی از داستان در فضای دانشگاه می‌گذرد و موتور محرکه قصه درخواست طرح جداسازی دانشجویان دختر و پسر است که در قالب بیانیه‌ای از سوی تعدادی از دانشجویان درخواست شده. این اقدام که با اعتراض مخالفان همراه است باعث ایجاد تنش در رابطه عاطفی دانیال و مهتاب می‌شود که هر کدام نماینده‌ طیفی از جامعه هستند. هدف فیلمساز نقد ماجرای راستی و اعتقاد شخصیت‌ها به آرمان‌هایشان است و دانیال با بازی محمدرضا فروتن نماینده طیف اصیل نیروی ارزشی است که در زمانه تهدید و خالی کردن میدان پای آرمان‌هایش می‌ایستد. او که امضایش بدون اطلاع خودش پای بیانیه بوده، در شرایطی که هیچ یک از امضا کنندگان بیانیه جرأت ایستادن پای درخواست‌شان را ندارند، نه برای دفاع از بیانیه بلکه برای دفاع از ارزش‌هایی که در دوران دفاع مقدس برای آن جنگیده، پای آن می‌ایستد.
 «عصبانی نیستم»
شخصیت‌اصلی «عصبانی‌نیستم» نمـاینده نسـلیاز دانشجویان معترضی است که به ناامیدی رسیده‌اند و فکر می‌کنند جامعه با آنها سر سازگاری ندارد. این فیلم که در سال 92 ساخته شد و پس از چند سال توقیف در سال 97 به اکران عمومی درآمد اشاراتی به وعده‌های رئیس‌جمهور دولت وقت، وضعیت دانشجویان اخراجی و حوادث سیاسی آن سال‌ها دارد. نوید داستان « عصبانی نیستم» دومین تجربه کارگردانی رضا درمیشیان با بازی نوید محمدزاده دانشجوی ستاره‌دار و اخراجی است که از محل کارش اخراج شده، معرف و ضامن ندارد و قادر به تهیه گواهی عدم خلافی نیست. او تلاش می‌کند برای فراهم آوردن حداقل شرایط زندگی و از دست ندادن همکلاسی و دختر مورد علاقه‌اش، در رویارویی با جامعه کم نیاورد و در جامعه‌ای که همه چیز در آن با دلالی و رانت پیش می‌رود رفتار متعادلی نشان دهد.
 «دل‌شکسته»
 «دل شکــسته» فیــلم موفــقی در ســینمــای ایــران محسوب نــمی‌شــود امــا موضوعش به صورت مستقیم به دانشگاه ربط پیدا می‌کند و در فضای دانشجویی مفاهیم دینی و اجتماعی را به مخاطب نشان می‌دهد. دو دانشجو که از نظر فکری هیچ شباهتی با هم ندارند به اصرار استاد دانشگاه مجبور می‌شوند تحقیق دانشگاه‌شان را با هم انجام دهند و این همراهی سبب می‌شود به تفاهم دلنشین و البته آرمانی برسند. جذابیت «دل‌شکسته» به همین تقابل دو فرهنگ است. امیرعلی با بازی شهاب حسینی پسری از یک خانواده مذهبی است که پدرش شهید شده و نفس (بیتا بادران) دختری از خانواده ثروتمند با نوع نگرش اجتماعی متفاوت است. علی رویین‌تن کارگردان فیلم تلاش کرده با تصویر عشق در بستر فیلمی جامعه‌شناسانه، مفاهیم همبستگی را نشان دهد. شهاب حسینی که با بازی قابل قبول نقش امیرعلی را باورپذیر کرده، در این باره گفته: «وقتی دل شکسته را می‌بینیم، باید این نتیجه را بگیریم که در نهایت، همه به یک هدف و پایان مشترک مــی‌رسیـــم و چـــاره‌ای جز این نــــداریم تا با تفاهم و الــبته عشق، کـــنار همدیــگر باشیم و زندگی کنیم.»