آب مازاد در«بازار آب»

ایران واشقانی فراهانی
خبرنگار
 بازاری مجازی را تصور کنید که کالایی که در آن عرضه می‌شود، آب است.کشاورزان، صنعتگران و کسانی که پروانه‌های بهره‌برداری آب دارند می‌توانند آب مازاد بر نیاز خود را در این بازار عرضه کنند.
طرح اقتصادی «بازار آب» که به‌صورت پایلوت کشوری در استان قزوین با آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم و سامانه‌های مربوطه آماده راه‌اندازی است، نویدبخش تغییر در نظام بهره‌وری آب خواهد بود تا در دوران خشکسالی و بارش‌های جوی محدود بتوان به روزهای پررونق با توسعه صنایع و کشاورزی امیدوار بود.
به‌گفته معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری قزوین، «بازار آب» یک طرح بزرگ پیشران تحول نظام بهره‌وری آب، تحول در کشاورزی و احیای دشت قزوین است و بزودی نخستین معاملات انجام خواهد شد. ایجاد ارزش اقتصادی برای آب و افزایش ضریب تبدیل آب به درآمد در استان از اهداف راه‌اندازی این پروژه است.
نگرانی‌ها در حوزه آب رفع می‌شود
مهدی رجحانی معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری قزوین در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به دستاوردهای راه‌اندازی «بازار آب» اظهار کرد: بازار آب یکی از طرح‌های تحولی استان قزوین و نظام کشاورزی است که از اسفند 1400 پیشنهاد این ایده و شروع فرایند آن در تعامل با وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو مطرح و همکاری آغاز شد. با انتخاب استان قزوین به‌عنوان پایلوت کشوری، شیوه‌نامه‌های اجرایی مطالعه و نگارش شد و با نقد متخصصان، اشکالات رفع و مدل مناسب‌تری ارائه شد.
وی با بیان اینکه با راه‌اندازی «بازار آب» و بهینه شدن فرایند کشاورزی میزان چشمگیری آب صرفه‌جویی خواهد شد که برای تولید ارزش افزا‌تر، ذخیره، کمک به بهبود شرایط آبخوان و زیست‌بوم پیش‌بینی شده است، افزود: بازار آب تجربه‌ای است که در کشورهای امریکا، استرالیا و چین از دو دهه قبل با همین رویکرد اجرا شده و با هدف ارتقای بهره‌وری کشاورزی یا تأمین مالی، تجربه موفقی بوده است. این طرح که شباهت‌هایی به طرح کشورهای پیشرفته نیز دارد، برای بهره‌ورتر کردن ساختار کشاورزی استان اجرا خواهد شد. زیرا در قزوین، حدود 88 درصد آب در بخش کشاورزی، 4 درصد در بخش صنایع و 8 درصد در بخش شرب مصرف می‌شود که عدد بهره‌وری در بخش کشاورزی نمود زیادی خواهد داشت.این در حالی است که برای ایجاد منابع آبی جدید یا زیرساخت‌های ذخیره‌سازی برای 10 درصد منابع آبی کشور، هزاران میلیارد تومان باید صرف شود. اما با بهینه کردن روش‌های کشاورزی می‌توان حتی تا چند برابر آب شرب کشور را به‌دست آورد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری قزوین با تأکید بر اینکه بزودی در نخستین معاملات، کشف قیمت خواهد شد، ادامه داد: در آستانه افتتاح و معاملات نخستین هستیم. مشتریان در حوزه‌های کشاورزی و صنعت احصا شده‌اند و فروشندگان نیز در بازار آماده معامله هستند. در برآورد اولیه، فروشندگان کشاورز بوده و خریداران، هم کشاورز و هم صنعتگر هستند. هر چند جابه‌جایی آب از کشاورزی به صنعت باید با رعایت پروتکل‌ها و نظارت مسئولان بازار آب باشد. در این مسیر تلاشمان این است که با کشت محصولات کم‌مصرف و سپس فروش آب مازاد برای محصولاتی که ارزش‌افزوده بیشتری دارد، از بخش کشاورزی غیربهینه به سمت کشاورزی بهینه برویم.
وی افزود: این طرح شامل دو بازار است که در بازار اولیه صاحبان پروانه‌های بهره‌برداری معتبر، آب صرفه‌جویی شده خود را می‌توانند در حوزه‌های صنعت و خدمات ارائه نمایند و لازم است قبل از انجام معامله این تعهد را بدهند که خللی در میزان تولیداتشان ایجاد نمی‌شود. اما در بازار ثانویه کشاورزانی که سهمیه آب دارند اما توان یا دانش استفاده یا خاک نامناسب دارند، می‌توانند بخشی از سهم آب خود را به کشاورزان متقاضی واگذار نمایند. خریداران نیز ملزم هستند سهم خریداری شده را در چرخه تولید برای افزایش محصول مورد استفاده قرار دهند.
بنا بر اظهارات مهدی رجحانی این پروسه براساس آیین‌نامه‌ها و ضوابط تعیین شده از طریق یک سامانه الکترونیکی صورت خواهد پذیرفت.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری قزوین ابراز امیدواری کرد که با نتایج مثبت و عظیم این طرح، بتوان در سطح کشور و برای سایر شهرها الگوسازی کرد. وی گفت: به گفته بسیاری از خبرگان حوزه آب، بازار آب شاید مهمترین راهکار برای تحول توازن آبی و نجات آبی کشور است.
طرحی متناسب با خشکسالی
یدالله ملکی مدیرعامل سابق شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین هم به «ایران» گفت: تغییرات اقلیمی، تداوم خشکسالی‌ها، محدودیت منابع آبی و کاهش میزان بارندگی‌ها از دلایلی است که موجب شده تا برای عبور از چالش‌های این حوزه، در مسیر اصلاح نظام بهره‌برداری از منابع آبی پاسخگوی نیازهای جدید باشیم. شاید بستن چاه‌های غیرمجاز، کنترل میزان اضافه برداشت چاه‌های مجاز، نصب کنتورهای هوشمند و فرهنگ‌سازی شرط لازم برای کنترل و صرفه‌جویی در مصرف آب باشد اما کافی نیست و باید از ابزار هوشمند و روش‌های نوین مانند ارائه الگوی کشت و توسعه سیستم‌های آبیاری‌های مدرن در بخش کشاورزی برای مدیریت منابع آبی استفاده کرد. با وجود این راه‌اندازی «بازار آب» با مطالعه متخصصان این حوزه مطرح و پیگیری شد.
ملکی با تأکید بر تفاوت اجرای این طرح در استان قزوین با استان خراسان رضوی اظهار داشت: در دشت خواف این طرح در وسعت بسیار کوچک در بازار اولیه اجرا و سهمیه آب به صنعت فروخته شد، اما در قزوین بازار ثانویه هم پیش‌بینی شده و قابل مقایسه نیست.
مـدیــرعــامـل سابق شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین حفظ منابع آب زیرزمینی و احیای دشت قزوین را از اهداف ایجاد بازار آب دانست و افزود: با تأکید استاندار قزوین، شرایط اجرای طرح با انتخاب مشاور آغاز شد. این طرح شامل دو بازار است و نقل و انتقال بر اساس شیوه نامه‌هایی که در استان تدوین و نهایی شده، صورت خواهد گرفت. با این روند، بهره‌وری آب بتدریج افزایش پیدا خواهد کرد و موجب حفظ منابع آب‌های زیرزمینی، بالا رفتن میزان تولیدات، افزایش زمینه‌های اشتغال و بهبود سطح درآمد کشاورزان خواهد شد.
۸۰ هزار بهره‌بردار در بخش کشاورزی فعالیت دارند
رضا افلاطونی رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین هدف از راه‌اندازی «بازار آب» را افزایش ضریب تبدیل آب به درآمد و جلوگیری از هدررفت آب عنوان کرد و گفت: در این طرح نقل و انتقال آب کشاورزی به سایر بخش‌ها مانند «از دامداری به زراعت» یا «از زراعت به حوزه باغبانی» ایرادی ندارد. اولویت مصرف آب کشاورزی با الگوی کشت تعیین شده و برای محصولات اساسی و مهم نظیر گندم، جو، ذرت و کلزا است. استان قزوین دارای ۴۸۹ هزار هکتار اراضی زراعی است و ۸۰ هزار بهره‌بردار در بخش کشاورزی فعالیت دارند که ۸۸ درصد آب این استان در بخش کشاورزی به مصرف می‌رسد.